Даур
| Даур | |
| Irgen Daŭa | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
132 394 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Даурлар (дахуры, дагуры, моңғ. дагуур, қыт. 达斡尔族, пиньинь Dáwò'ěrzú) — Қытайда орналасқан моңғол тілінде сөйлейтін халық.[1] Солтүстік Маньчжурияда шашыраңқы тұрады, олардың ең тығыз қоныстанған жері Нонни (Нон-ула) өзені мен оның салаларының бойында, сондай-ақ Сунгари өзенінің бойында және Амур өзенінің орта ағысының бойында Зея мен Бурея сағаларының аралығында орналасқан.[2] 2000 жылы даурлардың саны 132 394 болды.[3]
Этнонимі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Даур» (Дахур) этнонимі ностратикалық «кур», «ур» - «тау» деп аталады. Сондықтан, даурлар (дахурлар), ұйғырлар, лигурлар, манжурлар, куриандар және этникалық атауларында «кур-гур-хур» түбірі бар таулы аймақтардан шыққан.[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі алтай отбасының моңғол тобының даур тілінде сөйлейді. Диалектілері: Бутха, Цицихар, Хайлар, Шыңжаң. Қытай тілі де кеңінен таралған. Жазуы ескі моңғол жазуына негізделген.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ертеректе даурлар шамандыққа сенген, кейбіреулер ламаизмді мойындайды. Даурлар табиғатқа, тотемдерге және ата-бабаларының рухтарына табынған.[6]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Даурлар Қытайдың солтүстігіндегі ежелгі ұлттардың бірі. «Даурлар» даур тілінен аударғанда „жер жыртушы“ дегенді білдіреді, бұл атау Мин әулеті кезінде кездесе бастады. Цин әулетінің императоры Канси билігінің басында «дахур» атауы пайда болса, кейінірек басқа атаулар - «дахуэр», «дахули» т.б. Қытай Халық Республикасы құрылғаннан кейін даурлардың өздерінің өтініші бойынша «даур» деген жалпы атау оларға қалдырылды. Мамандар даурларды Ляо әулетіндегі кидандардың ұрпақтары деп есептейді. Цин патшалығы тұсында даурлар әскерге алынды, олар шекара заставаларын күзетуге, тіпті алыстағы Шыңжаңды қорғауға бірнеше рет жұмылдырылды, сондықтан бірнеше мың дәуір әлі күнге дейін Тачен уезіндегі Шыңжаңда тұрады.[7]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі кәсібі — егістік (бидай, сұлы, қарақұмық, құмай, тары, арпа, жүгері), көкөніс шаруашылығы, мал шаруашылығы; қосалқы шаруашылығы — аң аулау, балық аулау.
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Неке моногамдық. Мұнда өте айқын иерархиялық құрылым бар. Тегі бір адамдар хала деп аталатын топтарға біріктіріліп, екі-үш қаладан тұратын бір топпен бірге тұрады. Әрбір хала бір қалада тұратын әртүрлі руларға (мокона) бөлінеді. Әр түрлі рулар арасында неке болған жағдайда, күйеуі әйелінің руында меншік құқығынсыз өмір сүруін жалғастырады.[8]
Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Даурлар тұратын ауылдар ұқыпты әрі жинақы көрінеді және төбелер мен таулардың баурайында орналасқан. Бір кездері дәуірлердің дәстүрлі баспанасы құрғақ сабақтардан немесе саманнан жасалған лашықтар болса, қазір олардың көпшілігі тоқылған қоршаулармен қоршалған кірпіштен немесе ағаштан жасалған үйлерде тұрады. Үйдің есігі шығысқа қарайды. Үйдің ең орталық бөлігінде асхана, екі жағында балалар мен қарттарға арналған бөлмелер бар.[9]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жазда ер адамдар ақ көйлек, ақ шалбар, қолдан жасалған мата немесе былғары аяқ киім киеді. Қыста қара жібектен тігілген халат, түлкі немесе бұғы терісінен тігілген қалпақ киіп, белбеу байланады, былғары етік киеді, ал жазда ақ орамалмен немесе сабан қалпақпен бастарын жабады. Жазда әйелдер ұзын шалбар киеді, белбеусіз ципао халат, ақ шұлық, кестелі аяқ киім киеді, ал қыста - көйлек, мата шалбар немесе былғары киім, былғары аяқ киім киеді.[10]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Азық-түлікте ет және сүт өнімдері, сондай-ақ балық және ұн өнімдері басым. Сиыр мен қой етінен жасалған ет өнімдері, сонымен қатар сүт өнімдері кеңінен қолданылады. Сүйікті тағамдары пісірілген шелпек, тұшпара, кеспе, ет. Даурлар сұйық сұлы ұнын жақсы көреді, одан дайындалған ботқаның дәмі өте нәзік болады. Қарақұмық кеспесі де олардың диетасының негізгі компоненттерінің бірі болып табылады.[11]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Олардың халық әні «Бесік жыры» өте танымал. Мерекелердің ажырамас бөлігі Ханбо биі ырғақтағы тұрақты өзгерістермен ерекшеленеді: кейде бишілердің қимылдары жай және тыныш, кейде олар көңілді және ынта-жігерге толы. Әйелдер хормен ән айтумен айналысады, олардың көпшілігінде мукулян деп аталатын музыкалық аспаптар бар. Ерлер де мукуляндарды ойнайды.
Даур халық әдебиеті, әдетте, табиғатты бақылауға сүйенеді, бірақ сонымен бірге көптеген аңыздар мен ертегілерді қамтиды. Ең сүйікті әңгімелердің бірі «Батыл жас және Дай Фу» деп аталады. Бұл XIX ғасырдың аяғына жататын даурлардың езгішілермен және феодалдық билеушілермен күресі туралы.
Классикалық қытай романдарына бейімделген ертегілердің танымалдығы зор. Оқырмандар арасында ең танымал заманауи шығармалар Цинь Туньпу есімді Даурлық жазушының шығармалары болып табылады, оның ішінде белгілілері «Диқан әні», «Балықшының әні» және «Ойыншы әні».[12]
Даурлар мейрамдары қытайлық мерекелерге ұқсас болғанымен, өткізілу жолында біршама айырмашылықтар бар. Сонымен қатар, Мохеи мейрамы жыл сайын 1-ші айдың 16-сында тойланады. Даурлардың сүйікті ұлттық спорт түрлері — күрес, ат жарыс, таяқ тарту, т.б. [13]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Даур
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Даур халқының генетикасы. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даурлар. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Бауырлас халықтың сыры. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Әлем халықтарының энциклопедиясы. Даурлар. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Қытайдың этникалық топтары/Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даурлар. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Стариков В.С. Даурлар.. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даура этникалық тобы. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
- ↑ Даур. Тексерілді, 3 тамыз 2024.
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
