Хани (халық)

Хани
Бүкіл халықтың саны
1,5 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Қытай	1,4 млн.
Вьетнам	17 535
Лаос	1 122
Тілдері
хани тілі
Діні
дәстүрлі сенімдер

Хани — Қытайдың оңтүстігінде, Лаостың солтүстігінде және Вьетнамда тұратын этникалық топ. Жалпы саны 1,5 миллионға жуық адам. Қытайда (1 439 673 адам, 2000 халық санағы), Вьетнамда (17 535 адам, 1999 ж. халық санағы) және Лаоста (1 122 адам, 1995) тұрады.

Тілі

Қытай-тибет тілдер отбасының тибет-бирман тобына жататын хани тілінде сөйлейді. Алғашында ханилердің өз жазуы болмағанымен, 1957 жылы латын әліпбиі негізінде хани жазба тілі құрылды.

Діні

Дінге сенушілердің діни наным-сенімдері: дәстүрлі сенімдер.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі (Юаньцзян және Юаньянь өзендері аймағында) күріш өсіру, қант қамысы, кофе, банан, ананас, қара бұрыш, кокос пальмасы, манго, мақта, резеңке өсімдіктер (әсіресе гевеа), камфора өсіру де кең таралған. Егіс алқаптарын өңдегенде темір құралдарды (темір соқа, т.б.) пайдаланады. Орман шаруашылығы маңызды. Мал шаруашылығы, аңшылық, балық аулау көмекші рөл атқарады. Қолөнерден ауыл шаруашылығы құрал-саймандары, кірпіш пен тақтайша жасау, ұсталық (темір бұйымдарды жөндеу), сондай-ақ маталарды тоқу және бояу дамыған. Бамбук тоқу негізінен ерлердің кәсібі болды.

Өмір салты

Шағын отбасы, неке патрилокальды. Әйел бұрын негізінен жұмыс күші ретінде қарастырылды. Сондықтан, егер әйел белгілі бір себептермен жақсы жұмыс істеуді тоқтатса немесе бала туа алмаса, онда әдет-ғұрып бойынша үйге тағы бір немесе екі әйел алуға болатын. Үлкен ағасы қайтыс болғаннан кейін әйелі кішіге өткен жағдайлар бар. Некеге дейінгі кезеңде қыздар мен ұлдардың қарым-қатынасы айтарлықтай еркін. Ажырасу ер адамның артықшылығы деп саналды. Егер ер адам әйеліне көңілі толмаса, оны тастап, ата-анасына жіберіп, жаңасын алуы мүмкін. Ажырасқан немесе жесір қалған әйелдің қайта тұрмысқа шығуына ешқандай тыйым жоқ.

Вьетнамдағы хани үйі

Хани халқы қонақжай, ақ көңіл адамдар. Кәдімгі Хани әулетіне қонаққа келген кезде сізге қолдан жасалған темекі түтікті сыйға тартылады. Егер сіз темекі шекпесеңіз, мұндай ұсыныстан сыпайы түрде бас тартуыңыз керек. Қытайда бейтаныс әйелдерді мақтау әдепсіздік болып саналады.

Дәстүрлі тұрғын үйлері екі қабатты, төртбұрышты, қабырғалары ағаш қаңқада, төбесі сабанмен жабылған, жоғарғы қабатта қосалқы бөлмелер, төменгі қабатта тұрғын үй-жайлар, ата-бабалар құрбандық орны бар орталық бөлме және жатын бөлмелері бар. Жазық жерлерде орналасқан үйлерде жоғарғы қабат тұрғын үй қызметін атқарады, ал төменгі қабатта мал орналастырылады. Қадалы үйлер өзендердің жағасына салынған.

Ерлер киімі чжуан киімдеріне ұқсас, әйелдердікі – күртеше, белдемше, шалбар, көкірекше және алжапқыш, көбіне матаға (нисо) тігілген көптеген күміс пен мыстан жасалған әшекейлер. Киім әдетте қара, әйелдерде кестелі. Бас киімі сәлде.

Азық-түліктері - пісірілген күріш, жүгері, көкөністер, салыстырмалы түрде жиі - балық және ет, күніне екі рет бал жейді.