Моро (халық)
| Моро | |
| мавр | |
.jpg) | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
5 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
|
моро, бисай, тагал, араб тілдері | |
| Діні | |
Моро(испан тілінен «Мавр») — Филиппиндегі мұсылман халықтарының тобы (сулу, самаль, магинданао, маранао, якан т.б.).[1] Мороның бір бөлігі Солтүстік Калимантанның жағалау аймақтарында, сондай-ақ Минданао аралының кейбір қалаларында және басқа аралдарда тұрады. Жалпы саны 5 миллионнан астам адам. (2007).[2]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Моро тілдері малай-полинезиялық тілдерге жатады. Бисай, тагал, араб тілдері де кеңінен тараған.[3]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қазіргі моролар сунниттік бағыттағы исламды ұстанушылар, шииттердің шағын топтары бар. Кейбір Моро топтары исламға дейінгі нанымдармен біріктіреді (бажау, тагбануа, т.б.).[4]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Моролар өздерінің шығу тегін Филиппинге Джохордан келген Хадрамауттан шыққан аты аңызға айналған Сейд Мұхаммед Кабунгсаванмен байланыстырады. Моро халықтары Малайзиядан қоныс аударушылардың қатысуымен жергілікті халық негізінде құрылған. Кейбіреулер Калимантан аралынан көшіп келген. Малай саудагерлері XV ғасырда Сулу аралдарына исламды әкелді. Алдымен оны феодалдық элита қабылдады, кейін ол қарапайым халық арасында тарады. XV ғасырда мұнда алғашқы сұлтандықтар пайда болды. Бірінші сұлтанат Джоло болды. Испандық отарлау кезеңінде моро испандықтарға өте күшті қарсылық көрсетті. Мороның қарсылығын испандықтар ХІХ ғасырдың аяғында ғана ішінара басып тастады. Алайда, кейбір моро (маранао) испандықтардың бақылауынан тыс қалды. ХХ ғасырдың 1960-1970 жылдары солтүстік және орталық аралдардан келген христиан иммигранттарының жерді басып алуы мұсылман мәселесін шиеленістіріп, қанды қақтығыстарды тудырды. 1969 жылы оңтүстік аймақтардың бөлінуіне сепаратистік ұрандарды насихаттайтын радикалды ұлтшыл қозғалыс Моро ұлттық азаттық майданы құрылды.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі кәсібі – егіншілік және балық аулау. Сулы және таулы жерлерде күріш, таро, жүгері, маниок, тәтті картоп, бұршақ, кокос, арека пальмасы, банан, кофе, ананас өсіріледі; Минданаода абака мен гевея өсіріледі. Балық аулау желкенді қайықтармен жүзеге асырылады, ұлулар, теңіз шөптері «гузо» және басқа да теңіз өнімдері өндіріледі. Буйволдар, ірі қара жылқылар, ешкілер, үй құстары өсіріледі.
Дәстүрлі кәсіптері - інжу мен бақалшақтарды алу. Қолөнерден - металл өңдеу, ағаш ою, зергерлік өнер, музыкалық аспаптар жасау, мата бояу, тоқу, тоқыма дамыған. Сауда сұлтандықтар дәуірінен бастап өркендеді, қалалар сауда және қолөнер орталықтары болып табылады.[6]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Моролар өте жабық қауымдастықтарда тұрады, жетекшілер (дато) мен дінбасылар (имамдар) билікке ие. Отбасы моногамды болып табылады. Қалыңдық үшін төлем жасау дәстүрі сақталған. Соңғы жылдары аралас неке (христиандық әйелдермен некелер) кең етек алуда.
Моро барлық мұсылман мерекелерін тойлайды. Мешіттер мен медреселер діни өмірдің орталықтары болып табылады, исламға дейінгі зұлым рухтарға деген сенімдер де сақталады. Кейбір отбасылық салт-дәстүрлерде анимистік нанымдардың іздерін байқауға болады. Тістерді кесу және қара түске айналдыру, бетельді шайнау жиі кездеседі.[7]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тұрғын үйлері қадаларда орналасқан. Тік және ұзын төбелері бар, сәндік элементтері көп (Минданао аралы) бір бөлмелі үйлерде тұрады.[8]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі ерлердің киімдері алуан түрлі – ұзын және тізеге дейінгі шалбар, саронгтар, күртелер, жейделер, конус тәрізді сабан қалпақтар, бас орамалдары, Костюмнің аксессуары белдік пен крис (пышақтар) болып табылады. Әйелдер киімдері-саронг, тығыз көкірекшелер, жемпірлер, тізеге дейін жететін шалбар, олардың үстіне белдемше киеді, бөкебай, кішкентай бас киімдер. Моншақтардан (моншақтар, белбеулер), металдан (сырғалар, алқалар) көптеген зергерлік бұйымдар тағады. Қазіргі заманғы киім кең таралған — джинс шалбары, футболка т.б.[9]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тағамдары: күріш, көкөністер, жемістер, теңіз өнімдері, балық. Ет тағамдары мереке күндері желінеді. Шошқа етін жеуге және алкогольдік сусындарды ішпейді.[10]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Моролардың бай фольклоры, эпостары және үнді, индонезиялық және араб әсерінен дамыған музыкасы мен билері бар. Музыкалық аспаптары – кудяпи (екі ішекті гитараның бір түрі), кулинтан (қатар тізілген 8 металл гонг), дадабван (барабан).[11]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Моро (халық)
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Орыс тілінің түсіндірме сөздігі. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро сөзінің мағынасы. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро халқы. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 357. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
- ↑ Моро. Тексерілді, 8 қазан 2024.
