Дархаттар

Дархаттар
Дархад
Бүкіл халықтың саны
21 558 (2010)
Ең көп таралған аймақтар
Моңғолия
Тілдері
моңғол тілі
Діні
дәстүрлі сенім

Дархаттар (моңғ. Дархад) — Моңғолия халықтарының бірі. 2010 жылғы санақ бойынша, олардың саны 21 558 адамды құрады. Олар Хубсугул аймағының Дархад қазаншұңқырында тұрады. Дархаттарға Ішкі Моңғолияда (Қытай), АҚШ-та, Жапонияда және Оңтүстік Кореяда кең таралған отыз екі ұрпақ кіреді.

Этнонимі

Дархад, дархчууд, дархчуул этникалық атауын білдіретін сөздің негізі дархан (darqan). Дархан есімі моңғол тілінен аударғанда «ерекше құқықтар мен артықшылықтарға ие адам», «темір ұстасының шебері», «қасиетті, қол сұғылмайтын, алым-салықсыз» деп аударылады. Оған -д (-d), -чууд (-ud) аффиксін қосу арқылы дархад, дарчууд атаулары пайда болды. Ауызша сөйлеуде «дархчууд» сөзін «дархчуул» деп өзгертуге болады.

Тілі

Тілі моңғол тілі, дархат (аралас ойрат-халха) диалектісінде сөйлейді.

Діні

Діни наным-сенімдері: дәстүрлі сенім, буддистер. Дархаттар Моңғолиядағы шаманизмнің ең сенімді жақтастары ретінде ерекшеленеді.

Тарихы

Дархаттар – моңғол, самойд және түріктердің ұрпақтары. Алғашында дархаттар ойраттар мен хотогойттардың құрамында болды. 1549 жылдан 1686 жылға дейін Аймақтық Засагту хандарының құрамында болды. Шамамен 1786 жылдан бастап олар дархаттар деп аталды.

555 жылы үшінші Түрік ханы Кигин Саян жоталарына жақын жерде тұратын моңғол, самойд және түрік тайпаларын жаулап алды. Оларды ойн иргед немесе ойрат, орман халқы деп атаған.

Ордос, Ежен-Хоро-Ци қаласындағы Шыңғыс хан кесенесі

Дархат. Гурочин руының өкілі

1207 жылы Шыңғыс ханның ұлы Жошы Саяндарда өмір сүрген дархаттарға жататын ойн иргед немесе ойрат тайпаларын басып алды. Ал ойраттар Шыңғыс хан әскерінің негізгі күштерінің біріне айналды. Ал 14-15 ғасырлар аралығында ойраттар Тагна Соеннен Алтайға көшті. Галдан Бошигтті маньчжурлар әскері жеңгеннен кейін дархаттар Бұүвэй Баатара бағынышты болып, Хара мен Ерөө өзенінің аңғарында, Хэнтий аймағы мен Ұлан-Батор қаласының қазіргі аумағы бойынша көшіп-қонып жүрді.

Бірақ көп ұзамай, климаттық жағдайларға бейімделе алмай және белгілі бір саяси себептермен дархаттар қайтадан туған жеріне, оның ішінде Шишгад пен Баянзүрх, Агар, Балтес және Альтрага өзендерінің аңғарына оралды.

1270 жылы бетпақ далада Юань империясының ханы Ордос Хубилай Шыңғыс ханның «кесенесін» тұрғызады. Онда Шыңғыс ханның өзі киген көйлегі мен өзі тұрған үлкен киіз үй ғана сақталған. Ал 500 отбасының ер-азаматтары бұл киелі орынның күзетшісі болды. Дәл осылар дархат деп атала бастады.

Маньчжур үкіметі дархаттарға арнайы рұқсатсыз Моңғолияны айналып өтуге тыйым салды және олар өз территориясында қалуға мәжбүр болды. Кейбір деректерде мұндай тыйымның себебі шамандық ағымның таралу қаупінен қорқу болғанын көрсетеді.

18 ғасырдың ортасынан бастап дархат халқының қалыптасу процесі басталып, 19 ғасырдың басында бұл процесс аяқталды - дархаттар пайда болды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі — көшпелі мал шаруашылығы (жылқы, ірі және ұсақ мал), жекелеген топтарда — бұғы шаруашылығы. 1960 жылдардың басынан бастап отырықшы өмірге көшу басталды. Балық аулау дамыған, ол коммерциялық сипатқа ие.

Өмір салты

Дәстүрлі баспаналары

Дархаттар киіз үйлерде тұрады, оларды бір сағатта бөлшектеп немесе жинап алуға болады. Киіз үйдің сол жағында еркектер жағы, оң жағында әйелдер жағы орналасқан. Ортасында әдетте металл пеш қойылады. Көшпелі халық болғандықтан жылына 4-6 рет мекендерін ауыстырады. Әртүрлі этникалық топтардың моңғолдары бір-бірімен жиі қақтығысады.

Дәстүрлі тағамдары

Олар негізінен ет және сүт өнімдерін пайдаланады. Тоңазытқышы болмағандықтан, олар жазда ұсақ малды (қой мен ешкі), қыста ірі қараны (сиыр, жылқы, түйе) жейді.