Зярай
| Зярай | |
| вьетн. Gia Rai | |
 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
|---|---|
 Вьетнам |
364 000 |
 Камбоджа |
20 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
Зярай (вьетн. Gia Rai) — тхыонг тобына жататын, негізінен Вьетнам аумағында тұратын халық.[1][2] Жалпы саны 386 мың адам, оның 364 мыңы Вьетнамда тұрады (2010 ж.). Олар келесі субэтникалық топтарды қамтиды: тер (фун), арап, тхуан, хдрунг, мтхур. Зярай - Вьетнамда тұратын 54 ұлттың азшылықтың бірі.[3]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Зярай (джарай) тілі австронезиялық тілдер семьясының малай-полинезиялық тармағының тям тілдеріне жатады.[4]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар христиандықты (католицизм мен протестантизмді) ұстанады, дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанушылар (анимизм және аграрлық культтер) да бар.[5]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Зярайдың өмірі екі кезеңге бөлінеді. Олар он ай күріш алқабында жұмыс істейді, картоп, жүгері, басқа да дақылдар, маниок, темекі өсіреді, ал екі ай бойы үйлерін салып, жөндейді, қыш бұйымдар жасайды, қоржын тоқиды, үлкен ағашты құлатып каноэ жасайды. Анда-санда ер адамдар аңға шығып, әдетте, бұғы немесе бөкен әкеледі.[6]
Себет тоқу, қолөнер бұйымдарымен қатар Зярай провинциясындағы Зярай халқы әлі күнге дейін "Пран" төсеніштерін тоқу қолөнерін сақтап келеді. "Пран" төсеніштері Зярай ұлтының ана тілінде "Пран"деп аталатын жабайы ананас ағаштарының жапырақтарынан жасалған. Құрғақ маусымда Шунглон ауылының ерлері ананас жапырақтарын алу үшін бұлақ суына барады, содан кейін олар ашық түсті сақтау үшін күн астында кептіріледі.
Жаңбырлы маусымда бос уақытында жергілікті әйелдер кептірілген ананас жапырақтарынан төсеніш тоқиды. Зярай ұлтының адамдары "Пран" төсеніштерін құнды байлық деп санайды және оларды қонақтарды қабылдау үшін немесе үйлену тойлары, жерлеу рәсімдері және басқа да маңызды оқиғалар кезінде пайдаланады.[7]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Олар тотемдік атаулары бар матрилиндік руларға бөлінді, отбасы шағын отбасы, неке матрилокалды.[8]
Дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүр бойынша, джарай 50-500 халқы бар шағын ауылдарда тұрады. Ауылдар квадрат түрінде орналасқан, бір пәтерлі үйлер немесе ауылдың ортасында орналасқан ұзын үйлер (рунг) бар. Көбінесе ауылдың орталығында коммуналдық үй, құдық, волейбол торы немесе күріш диірмені болады.
Үйлер жерден бір метр биіктікте бамбуктан жасалған. Темір шатыры бар неғұрлым берік ағаш үйлер танымал болуда. Олар солтүстік-оңтүстік бағытта және жергілікті аруақтарға қолайлы жерде салынған. Үйдің ұзындығы 50 метрге дейін жетуі мүмкін. Дәстүрлі жиһазға ағаш пен бамбуктан жасалған орындықтар мен ас үй ыдыстары кіреді, ал қазіргі заманғылардан кереуеттер мен теледидарларды кездестіруге болады.[9]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ерлер жамбасты жауып тұратын белдемше тәрізді жабынды маталар, әйелдер жиегі кестеленген ұзын белдемше киеді. Күмістен, мыстан, гүлдерден жасалған спираль тәрізді білезіктер, моншақтар пайдаланады.[10]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі тағамның негізі – көкөніс (күріш, жүгері, тамыр дақылдары) және балық түрлері.[11]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Тас дәуіріндегі пілдермен. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярайлықтар Пран төсеніштерін тоқу өнерін мұқият сақтайды.. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
- ↑ Зярай. Тексерілді, 16 тамыз 2024.
