Шерпалар
| Шерпа | |
| шаркхомбо | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
154 600 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Шерпа — ұлт, Шығыс Непалда, Джомолунгма (Эверест) тауы аймағында, сондай-ақ Үндістанда қоныстанған.[1] Жалпы саны 154,6 мың адам. (2001, халық санағы).[2]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Тілі - кангпо тілі, тибет-бирма тілдеріне жатады.[3] Жазуы тибет жазуы. Тибет және непал тілдері де таралған.
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі кәсіптері егіншілік (бидай, арпа, қарақұмық, жүгері, картоп, көкөністер) және таулы мал шаруашылығы (қой, қодас, дзо - қодас пен сиырдың буданы). Мал, жүн, май, құрғақ ірімшік саудасы. 20 ғасырдың ортасына дейін олар тұз, жүн, темір, астық саудасымен делдалдық саудамен айналысты. Олар биік таулы экспедициялар үшін гид және жүк тасымалдаушы ретінде пайдаланылады. Дәстүрлі қолөнері – тоқу (жүн көрпе, кілем, шапан), ағаш ою.[5]
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Шерпалар екі эндогамиялық бірлестікке бөлінеді - «кхадева» және «кхаменду», олардың құрамына 21 патрилиндік «ру» кіреді. Отбасы шағын, неке патрилокальды.
Шерпаларда маусымдық көші-қонға байланысты қоныстардың бірнеше түрі бар. «Қысқы ауылдарда» (гунза) үйлер екі қабатты, төменгі қабаты қора мен қоймаға бөлінген, жоғарғы қабаты әдетте бір бөлмелі тұрғын үй. Қабырғалары тастан, төбесі екі жағы да тақтайдан жасалған. Терезелер екінші қабатта. Альпі жайылымдарындағы «жазғы ауылдарда» (йерза) тас тақталармен қапталған бір бөлмелі тас тұрғын үйлер. Биік таулы лагерлерде (реза) үйлер тастан жасалған, уақытша шатыры бамбук төсенішінен жасалған.
Дәстүрлі киімдері – ұзын және кең жеңді жейделер, әйелдердікі – жағасыз, ерлердікі – шағын жағалы, ерлер үшін кеудешелер, әйелдерге арналған кең жеңі бар жүннен тоқылған халаттар. Ерлерге арналған кең тік шалбар, әйелдерге арналған белдемше мен алжапқыш, иілген тұмсығы бар, үстіңгі жағы әшекейлі биік етік. Бас киімдер – ерлерге арналған сәлде, киіз және үлбір бас киімдер, әйелдерге арналған құлаққапты конустық бас киімдер. Асыл және жартылай бағалы металдардан жасалған зергерлік бұйымдар - алқалар, сырғалар, білезіктер жиі кездеседі.
Негізгі тағамдары – жүгері, бидай, арпа, қарақұмық ұны, картоп, қайнатылған және кептірілген ет, сүт өнімдері, сүт қосылған шай.[5][6]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Значение слова ШЕРПА в Большой советской энциклопедии, БСЭ https://slovar.cc/enc/bse/2060350.html
- ↑ Большая российская энциклопедия https://bigenc.ru/ethnology/text/4942105 Мұрағатталған 16 қаңтардың 2023 жылы.
- ↑ Шерпы https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/11751
- ↑ Советская историческая энциклопедия https://gufo.me/dict/history_encyclopedia/%D0%A8%D0%95%D0%A0%D0%9F%D0%AB
- ↑ a b народы мира / Шерпа http://www.etnolog.ru/people.php?id=SHRP
- ↑ Қазақ энциклопедиясы, 9 том
