Бунак

Бунак
Бүкіл халықтың саны
100 000
Ең көп таралған аймақтар
Шығыс Тимор	80 000
Индонезия	20 000
Тілдері
бунак тілі
Діні
католицизм, дәстүрлі нанымдарды ұстанады

Бунак — Индонезия мен Шығыс Тимордағы және Орталық Тимор таулы аймақтарындағы халық. Жалпы саны 100 мың адамды құрайды.

Тілі

Макасай, фаталук және Тимордың айналасындағы аустронезия халықтарына (Атони, Тетумдер) жақын. Тілі бунак тілі — Папуа тілдерінің Транс-Жаңа Гвинеялық отбасының Шығыс Тимор тобы.

Діні

Бунактардың бір бөлігі - христиан католиктері, кейбірі дәстүрлі нанымдарды ұстанады.

Таралу аймағы

Бунак

Бунак халқының қазіргі қоныстану аймағы Орталық Тимор тауларында, солтүстігінде Шығыс Тимор Малиана қаласынан оңтүстігінде Тимор теңізіне дейін орналасқан, онда Бунак пен тетун қауымдары бірге өмір сүреді. Кова Лима аймағының батыс шекаралық аймағында бунактар тетун халқының арасында азшылықты құрайды. Дегенмен, Фохорен мен Суайдың оңтүстігіндегі жағалау арасында Тетун мен Бунактардың аралас қоныстары бар. Батыс Тимордың шығыс аймақтарында, Белу-Регенсиядағы бунактар Ламакнен және Оңтүстік Ламакнен аудандарында көп орналасқан. Жеке бунак елді мекендерін Белу Регенциясының Рай Манук ауданындағы Тетун ауылдары, Малака Регенси округінің Кобалима, Шығыс Кобалима және Шығыс Малака ауылдары арасында кездестіруге болады. Бунактардың ең батыстағы елді мекендері - Харое (Шығыс Малака ауданы, Санлео әкімшілік ауылы) және Велаус (Кобалим ауданы, Солтүстік Лейккун әкімшілік ауылы). Солтүстік-батыста Фатурика, Ренруа (екеуі де Рай Манук аймағында) және Бабулу (Кобалим ауданы) оқшауланған бунак ауылдары орналасқан.

Тарихы

Бунак жұбы

Бунак халқының қазіргі қоныстанған аймағы әртүрлі көші-қонның нәтижесі болып табылады. Халық санының өсуіне байланысты бунак халқы жаңа егістік жерлерді табу үшін қайта-қайта кеңейтуге мәжбүр болды. Сыртқы әсерлер сонымен қатар топтардың кетуіне, сондай-ақ мәжбүрлеп қоныс аударуына әкелді. Португал отарлауы 16 ғасырда Тимор аралында басталды, ал 18 ғасырдың ортасында голландтар Бунак аймағына өз ықпалын кеңейтті, осылайша ол екі бөлікке бөлінді.

Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жапондар Тиморды 1942 жылдан 1945 жылға дейін басып алып, оны біртұтас мемлекет ретінде басқарды. Кейбір португалдықтардың, сондай-ақ көптеген тиморлықтардың көмегімен австралиялық партизан командаларымен шайқас болды. Соғыстан кейін батыс бөлік Индонезияның бір бөлігі болды, ал шығыс 1975 жылға дейін Португалияның колониясы болып қалды. Португалиялықтар Тимордан кеткен кезде индонезиялықтар алдымен Шығыс Тимордың шекаралық аймағын басып алды. Шығыс Тимор тәуелсіздік алғаннан кейін тоғыз күннен кейін тәуелсіздік үшін 24 жылдық күрес болды. Тек 1999 жылы Шығыс Тимордағы Біріккен Ұлттар Ұйымының үш жылдық билігінен кейін Шығыс Тимир ақырында тәуелсіздігін алды, алайда Бунак халқы мен оның Отаны әлі де отарлық шекарамен бөлінген.

Кәсібі

Негізгі дәтүрлі кәсібі – қолмен атқарылатын тропикалық егіншілік (жүгері, тамыр жемістер және түйнек жемістілер, тау күріштері т.б.

Өмір салты

Бунақ қоғамындағы ең кіші әлеуметтік бірлік ру немесе үй, мысалы, Ламакненнің жоғарғы жағында деу деп аталады. Ауылдарда (тас) бірнеше рулар бірге тұрады. Әр ауылдың өз аумағы бар. Кландардың мәртебесі әртүрлі, сисал тул (сүйек бөлігін білдіреді) деп атайды. Бұл атау құрбандыққа шалынған малдың сүйектері текті руға жататын ырымнан шыққан.

Қоғамдық ұйымның негізі – аналық ру (деу), бірнеше деу рулық қауымға біріктірілген. Үш жақты рулық одақ бар. Мереке күндері эпостық жырлар орындалады (бей гуа – «баба ізі»), оларда Бунак ата-бабаларының теңіздің арғы бетінен қоныс аударуының себептерін байқауға болады.