Тай

Тай
Бүкіл халықтың саны
50 млн.
Ең көп таралған аймақтар
Қытай  Тайланд  Үндістан  Лаос
Тілдері
тай тілі
Діні
буддизм

Тай — Оңтүстік Қытайдағы, Үндіқытай және Солтүстік-шығыс Үндістан елдеріндегі халықтар тобы: буи, зяй, кхамти, кхун, ла, ли, маонань, мулао, нунг, сантяй, сиамдықтар, тайлар, тхай, чжуан, шандар, шуй, юан, т.б. Жалпы саны 50 миллионға жуық адам. (1973).

Тілі

Бұл халықтар паратай тобындағы тай тілдерінде сөйлейді.

Діні

Дін бойынша тайлар буддистер, тайпалық діндер таулы халықтар арасында кең таралған.

Таи жұбы

Тарихы

2-1 мыңжылдықта Янцзы өзені алқабының оңтүстігінде өмір сүрген тайлардың ата-бабалары (сиюэ және лоюэ тайпалары) бірте-бірте оңтүстікке қарай жылжып, қазіргі мондар мен кхмерлердің ата-бабаларын Меконг, Хонгханың құнарлы аңғарларынан ығыстырып шығарды және оларды ішінара ассимиляциялады. Тайлар — лао ата-бабалары мен таулық тайлардың Үндіқытайға ілгері жылжуы біздің эрамызға дейінгі 3-1 ғасырлардан б.з. 1 мыңжылдықтың ортасына дейін болды. 1-2 мыңжылдықтардың тоғысында Үндіқытайға тай халықтарының жаңа толқыны қоныс аударды, оның негізін– қазіргі кхонтай мен шаньның ата-бабалары құрады. 14 ғасырдың басына қарай тайлар негізінен қазіргі тіршілік ету ортасының аумағын алып жатты.

Кәсібі

Негізгі бағыт – ауыл шаруашылығы. Күріш, шай, көкөністер өсіріледі. Шабдалы, банан, цитрус бақтарда өсіріледі. Жұмыс кші үшін жылқылар мен буйволдар ұсталады. Азық – түлік және сату үшін-тауықтар, үйректер, ешкілер, сиырлар өсіреді. Балықшылар өзендерде де, теңізден де теңіз қырыққабаты, алабұға, камбала, жайын минога аулайды.

Әйелдердің негізгі қолөнері - керамика және тоқыма станоктарында мата жасау. Ерлер арасында ағаш оюлары танымал, ол ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Ал зергерлік салада олар тек тастарды өңдеумен айналысады. Ыдыс-аяқ бамбук, асқабақ және кокос жаңғағынан жасалған. Керамикалық ыдыс-аяқ тамақ дайындау үшін қолданылады. Фарфор жиынтықтарын жергілікті қытайлықтар жасайды.

Тұрмыс салты

Отбасы шағын, моногамды. Тегі бір адамдардың некеге тұруына тыйым салынады. Діни өмірдің орталығы - монастырь, онда ұлдар міндетті түрде қатысуы керек.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Тай үйлері

Дәстүрлі тұрғын үйлері - қаңқалы, қадалы, ағаш немесе бамбук, ортасында ошақ орналасқан. Төбесі көп қырлы, шөптен немесе плиткадан жасалған. Тұрғын үй қабатының еденінің астында ірі қара мен құс ұсталады.

Дәстүрлі киімдері

Ерлер киімі – қысқа жеңі бар кең күрте, қысқа тар шалбар, сәлде, қыста аяқтарына орама және жүн шапан киеді. Әйелдер киімі - ұзын жеңі бар қысқа күрте, белбеулі және аяғының ұшына дейін ұзын қара белдемше (Сишуанбаннада), шалбар (Дехонда) киеді. Қыздар өрілген бұрымдарын гүл шоқтарымен сәндейді, білезік, сырға, күміс зергерлік бұйымдар тағады.

Нган тобы сәл қысқарақ көйлек киеді, Фен тобы қоңыр көйлек киеді, Тху Лао тобы бас киім киеді, Паси тобы ұшы сүйірленген қалпақ киеді, ал Тхо тобы Хоа Бинь провинциясының тай халқы сияқты киінеді. Бүгінгі күні дәстүрлі тай костюмдері дәстүрлі фестивальдерде танымал, бірақ көптеген жастар әлі де еуропалық костюм киеді.

Дәстүрлі тағамдары

Негізгі тағамдары – күріш, көкөністер, ашытылған ет, балық. Ерекше деликатес болып ұлулар, қуырылған қоңыздар саналады. Тай халқы шошқа, сиыр, үйрек, тауық және балықты жақсы көреді, олар қой етін сирек жейді; Кейбір аймақтарда ит еті тай халқы арасында да танымал. Жалпы, тай тағамдары ащы хош иістермен және қышқыл дәммен ерекшеленеді. Ең көп таралған сусын - шай.

Фольклоры

Бай фольклор сақталған - эпикалық жырлар мен аңыздар (оның ішінде «Пава ханшайымы») сақталған. Тай күресі және 200 жылдан астам бұрын бай ән мен би фольклорының негізінде қалыптасқан тай халық театры өте танымал.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Тай