Маратхи
| Маратхи | |
| маратха | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
71,7 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
| Тілдері | |
| Діні | |
Маратхи (маратха) — Үндістанның Махараштра штатының негізгі халқы. Маратхидің біразы көрші штаттарда да тұрады.[1][2][3] Жалпы саны 71,7 миллион (2001, халық санағы).[4]
Тілі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхи тілінде сөйлейді. Диалектілер аздап ерекшеленеді, конкани диалектісі көбірек ерекшеленеді, кейде ол дербес тіл ретінде қарастырылады. Жазуы деванагари алфавитіне негізделген.[5]
Діні
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхидің көпшілігі индуизм, басқалары джайнизм, ислам, христиан дінін ұстанады.[6]
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Маратхилар Үндістан тарихында маңызды рөл атқарды. Олар Үндістанға өз заманының ең ұлы жауынгері - Шиваджиді (1627-1680) берді, ол сонымен бірге өз халқын Моғол билігінен босатуды армандаған ірі мемлекет қайраткері болды. Алайда тәуелсіздік үшін нағыз күрес 1705 жылы басталды және XVIII-ғасырда маратхилар Махараштрада басым саяси және әскери күш болып қала берді. Ұлы Моғолстан ықпалының айқын әлсіреуі 1705 жылы маратхилердің Нарбад өзендерін басып өтіп, солтүстікке қарай ұмтылуынан басталды. Олар моғолдардың ұлылығын бірте-бірте жоққа шығарды, бірақ аз уақыттан кейін Пенджаб сикхтердің билігіне өтті. 1761 жылы Дели маңындағы әйгілі Панипат шайқасында елге басып кірген ауғандықтар маратхиларға соққы берді. Ағылшындармен алғашқы қақтығыс 1774 жылы болды, содан кейін тағы үш қанды соғыс болды. 1818 жылы Маратхи княздіктерінің қуатты конфедерациясы ақыры бұзылып, Оңтүстік Азияда британдық биліктің орнауына жол ашты. Үндістан тәуелсіздік алғаннан кейін (1947) 1960 жылы Махараштра ұлттық штаты құрылды.[7][8][9]
Кәсібі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Негізгі кәсібі – егіншілік (тары, жүгері, бидай, бұршақ дақылдары, суармалы күріш, қант қамысы, жержаңғақ, күнжіт, зығыр, мақта, темекі), бау-бақша (негізінен Бомбей аймағында).
Жағалауда кокос пальмасы, банан, сүтті мал өсіріледі. Қолөнерден - тоқу, ағаштан, тастан, піл сүйегінен және мүйізден ою, өрнектері бар мыс бұйымдарын жасау. Маратхилер арасында жаңа ауқатты шаруалардың, сондай-ақ жерсіз жұмысшылардың үлесі артып келеді. Маратхилердің үштен бір бөлігі қалаларда тұрады, негізінен ірі және кіші өнеркәсіпте, мемлекеттік және жеке кәсіпорындарда, саудада жұмыс істейді және армия бөлімшелерінде қызмет етеді.[10]
Тұрмыс салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу].JPG)
Маратхилердің бес ең жоғары рулары - Джадхав, Мор, Мохите, Ширке және Павар. Маратхилер арасында немере туыстарының некесі қолданылады, көп әйелдік белгілі. Отбасылар негізінен патрилокальды. Мүлік ерлер арасында, брахмандық маратхилер арасында - ұлдар мен үйленбеген қыздар арасында бөлінеді. Касталар сақталған, олар экзогамиялық топтарға (кул) бөлінеді.[11]
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ауқаттылардың дәстүрлі ауылдық үйлері күйдірілген кірпіштен қаланған, әктелген, төбесі жабынқышпен жабылған, көбінесе екі қабатты, қоршауы бар, аз қамтылғандар бір-екі бөлмелі, саман және тастан салынған. Дәстүрлі қалалық тұрғын үйлері - бұл жартылай цилиндр пішінді жабынқыштан жасалған төбесі бар кірпіш үйлер.[12]
Дәстүрлі киімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дәстүрлі ерлер киімі - тік жеңді көйлек, күрте, дхоти немесе тар шалбар, түрлі сәлделер. Әйелдер киімі — көбінесе шаровар түрінде болады (жоғары касталардың әйелдерінде ұзындығы 10 м-ге дейін, төменгі касталарда - қысқа және тар сарилер), солтүстіктегілдерде - кең белдемше мен кофта (көкірекше).[13]
Дәстүрлі тағамдары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхи асханасында ет (құс етін қоспағанда) өнімдері жоқ. Тағамдарының негізі - бидай, тары нандары - джовар, бажра. Күріш, жасымық, май, көкөністер, дәмдеуіштер пайдаланады. Алкогольді ішімдіктерді пайдалану сирек кездеседі, бірақ бұл туралы арнайы касталық тыйымдар жоқ.[14]
Фольклоры
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Маратхи музыкасы ерекше назар аударуға лайық. Бес ғасырдан астам уақыт бұрын Махараштрада музыкалық өнердің ерекше түрі - «тамаша» (парсы тілінен аударғанда «ойын», «ойын-сауық») қалыптасты. Тамашаның негізі – дәстүрлі әуендерді орындайтын музыканттардың, сондай-ақ өзінше әуезді ырғақ жасайтын бишілердің тұтас бір ансамблінің болуы. Бұған білезіктерге байланған кішкентай қоңыраулар көмектеседі. Тамаша айтатын әңгімелер көбінесе құдайлар мен Әлемнің жаратылуы туралы мифтердің сюжетін қозғайды.
Маратхилар арасындағы негізгі индуизм мерекесі - культ орталығы Пуна қаласы болып табылатын Ганеша құдайының құрметіне арналған мереке, 10 күнге созылады, көптеген қажыларды тартады. Мереке шерулермен, театрландырылған қойылымдармен, салт-дәстүрлік билермен сүйемелденеді.[15]
Сілтеме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Маратхи
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Маратхи халқы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Үлкен Кеңестік Энциклопедия. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Қазіргі заман энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Collier энциклопедиясы. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ В.А.Тишков Дүние жүзіндегі халықтар мен діндер. Энциклопедия. — Москва: Үлкен Ресей энциклопедиясы, 1999. — Б. 329. — 930 б. — 100 000 таралым. — ISBN 5-85270-155-6.
- ↑ Гусева Н.Р. Маратхи.. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Әлем халықтары/Маратхи. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Маратхи - олар кім?. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
- ↑ Мараталар-піл құдайына бағынбайтын қызметшілер. Тексерілді, 29 қыркүйек 2024.
