Веддалар

Веддалар
там. வேடுவர் — Vēṭuva
Бүкіл халықтың саны
2 500
Ең көп таралған аймақтар
Шри-Ланка
Тілдері
ведда тілі
Діні
буддизм, индуизм

Веддалар — Шри-Ланканың байырғы халқы. Негізінен елдің шығыс бөлігінде тұрады. Саны – 2500 адам.

Этнонимі

Қазіргі этнонимі және өзіндік атауы этимологиялық жағынан санскрит vyādha («садақшы, аңшы») бастау алады. Сингал тілінде vanyalā-ätto («орман тұрғындары», «орман адамдары», «орман иелері») атауы да жиі кездеседі, мұны веддалардың өзі де пайдаланады. 1874 жылы Цейлонға барған орыс шығыстанушы-индологы И.П.Минаев бұл халықтың атын сингалезиялық bedi — "орман"деп атады.

Сырт келбеті

Веддалар орташа не кішкене бойлы, ересек еркектер 153-156 см-ге жетеді тері түсі қара қоңыр, шаштары толқынды, мұрындары тегіс және жеткілікті кең.

Тілі

Олар үнді-еуропалық отбасының үнді-арий тобының ведда тілінде сөйлейді. Сингал тілі де кеңінен таралған. Салттық (құпия) диалектілері бар.

Діні

Діни ұстанымдары – буддизм, индуизм, шамандық, сиқырлық, салт-дәстүрлік билер дамыған.

Тарихы

Ормандағы ведда ерлері

Біздің дәуіріміздің басында олар аралдың барлық жерінде жеке елді мекендерге орналасып, бірте-бірте сингалдармен және тамилдермен ассимиляцияланды. Шалғай жерден келгендер оларды якха және нага (яғни, «жындар» және «жыландар») деп атаған. Сингалдықтар сонымен қатар Ведда ханшайымы Кувени мен Сингал ханзадасы Виджаяның ұрпақтары қазіргі ведданың негізін қалады деп санайды. Сингалдар санының көбеюімен және олардың аралға таралуымен, әсіресе біздің эрамызға дейінгі 11 ғасырдан кейін ассимиляция процестері күшейді. Қазіргі уақытта сигналдардың кейбір топтары веддаларға өте жақын - сыртқы ұқсастықта да, өмір салтында да (олар егіншілікпен, аң аулаумен, тоқумен айналысады).

Мүмкін, бұл ерте орта ғасырларда сингалдық қоғамдық құрылымға енген ассимиляцияланған ведданың бөлігі болуы мүмкін. Веддалар аралды қоныстаудың алғашқы кезеңінен бастап сингалдар мен ланкалық тамилдермен біртіндеп ассимиляцияланды. Ведда – жақсы барлаушылар мен садақшылар ретінде – жергілікті халықтың еуропалық отаршылдарға қарсы күресіне белсене қатысты.

Веддалар үш топқа бөлінеді:

• Орман веддалары (жай ғана Веддалар) – қаңғыбас өмір салтын сақтаған және өзінің таза түрінде аңшылық пен терімшілікпен айналысатын антропологиялық типі. 1953 жылғы халық санағының деректері бойынша – 800 адам;
• Ауылдық веддалар – егіншілікпен, терімшілікпен, аңшылықпен және ішкі суларда балық аулаумен айналысатын ең үлкен топ. Олардың шағын бөлігі толығымен ауыл шаруашылығына көшті;
• Жағалаудағы веддалар (Вердтер), солтүстіктегі Тринкомалиден оңтүстіктегі Баттикалоаға дейінгі теңіз жағалауындағы ауылдарда тұратын, егіншілікпен және теңіз балығын аулаумен айналысады.

Алайда, қалған түрлері оларды Веддалар деп санамайды. Вердтер тамил тілінде сөйлейді және басқа веддаларға қарағанда ұзынырақ, қара түсті және күштірек келеді. Мүмкін, олар веддалар мен Шри-Ланка тамилдерінің аралас некелерінің ұрпақтары болуы мүмкін.

Кәсібі

Негізгі кәсібі – қолмен атқарылатын егіншілік (таудағы дақылдар), аңшылық, балық аулау және терушілік . Отқа жағылатын немесе күнге кептірілген керамикалық бұйымдар жасау, тері өңдеу, тоқу, кептірілген жемістерден ыдыс жасау, тастан жасалған құралдар белгілі болды. Негізгі аңшылық қаруы – садақ пен жебе, найза, тұзақ, қақпандар да белгілі. Бұрынғы уақытта пілдерді айдап аулау тәжрибесі болған. Қазір аз мөлшерде атыс қаруы пайда болды.

Олар жеуге жарамды шөптерді жинаумен, жиналған өсімдіктерден дәрі жасаумен, жабайы бал алумен айналысады. Негізгі қорек көзі - бұғылар, қояндар, құстар, оларды садақпен және балтамен аулайды.

Өмір салты

Веддалар тоғыз жалпы топқа бөлінеді - варуг, морана, унапане, ругам, уру, тала, набудена, кирипо, эмбилле және гама. Әр топтың мүшелері аң аулауға, жемістер мен бал жинауға, балық аулауға және үңгірлер мен гроттарды өз мекендерінде пайдалануға тең құқылы болды. Веддалардың маса мен сүліктерге түсініксіз иммунитеті бар, бұл тіршілік иелері бұларды ешқашан шақпайды. Веддалар ешқашан Шри-Ланканың басқа тайпаларымен және халықтарымен некелеспейді. Веддалар Шри-Ланканың жалғыз байырғы тайпасы ретінде танылған және мемлекеттің қорғауында. Бірнеше рет үкімет Веддаларға Джунглиден ауылдар мен қалаларға көшуді, тегін баспанамен қамтамасыз етуді және балаларға тегін білім беруді ұсынды, бірақ тайпа көсемдері бас тартты.

Веддалар мекені

Дәстүрлі баспаналары

Үйшіктер әдетте бір бөлмелі, дегенмен бұтақ пен қабықтан жасалған, сабанмен жабылған және үш-төрт бөлмеге бөлінген ұзын аласа ғимараттар да бар. Ормандағы дәстүрлі тұрғын үйлері - аңшыларға арналған баспана және күрке болды. Ведданың ең көне баспаналары жартас сарайлары, табиғи үңгірлер мен гроттар болды. Веддалар астына бамбук төсеніштерін жайып, төселген топырақта ұйықтайды. Дегенмен, ауылдарда заманауи ыдыс-аяқтар - пластик шелектер, банкалар, сөмкелер де, тіпті телефондар да жергілікті тұрғындар арасында кездеседі.

Дәстүрлі киімдері

Веддалардың дәстүрлі киімі - бұрын рити ағашының қабығынан жасалған, қазір мақта матасынан жасалған. Ерлер киімі белге баумен бекітілген алжапқыш тәрізді кесінді мата. Әйелдер тізеге дейінгі белдемше түрінде жамбастарына матаның бір бөлігін орап алады, жоғарғы дене бұрын жабылмаған, бұл әдет қазір жойыла бастады, олар саронг пен камбая (дөңгелек немесе төртбұрышты мойын сызығы бар блузка) кие бастады. ХХ ғасырдың басынан бастап Үнді сариі тарала бастады.

Дәстүрлі тағамдары

Тағамдары - пісірілген күріш, кокос сүті, қызылша жапырақтары, бірақ етсіз, терімшіліктің жемісін пайдаланады.

Веддалық ритуал орындалуда

Фольклоры

Веддалардың бай фольклоры бар, олар көбінесе ара шаруашылығына арналған. Билері аңшылықпен және ата-бабалар культімен байланысты ғұрыптық сипатта. Веддалардың музыкалық аспаптары жоқ, тек жағалаудағы веддалар ғана барабандарды пайдаланды.

Қазіргі веддалер

Бүгінгі күні шамамен 2500-ге жуық Веддалар Кандидің шығысындағы джунглиде орналасқан этникалық ауылдарда тұрады. Бұл халықтың өмір салты іс жүзінде өзгерген жоқ - терезелері жоқ балшықтан жасалған үйлер, ашық отта тамақ пісіру, аң аулау, балық аулау және ара өсіру. Қарабайыр өмір салтына қарамастан, тайпаның өз басшысы бар, ол кейде қазіргі әкімшілік мәселелерді шешу үшін Коломбоға және басқа да ірі қалаларға барады. Мұндай ауылдардағы туристер үшін бүгінде жасанды салт-жоралармен арнайы бағдарлама ұйымдастырылады.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Веддалар