Zamek w Białej Cerkwi
 Kościół katolicki zbudowany w miejscu zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Typ budynku |
Twierdza bastionowa |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
1550 |
| Ważniejsze przebudowy |
1649 |
| Zniszczono |
1793 |
| Właściciel |
I Rzeczpospolita |
Położenie na mapie Kijowa i obwodu kijowskiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 49°47′28,55″N 30°06′35,62″E/49,791264 30,109894
| |
Zamek w Białej Cerkwi, zamek starostów białocerkiewskich – niezachowany średniowieczny zamek położony w Białej Cerkwi nad Rosią[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]W 1550 roku wojewoda kijowski Fryderyk Proński wybudował w tym miejscu obronny zamek mający chronić ludność przed Tatarami[1]. Warownia została zdobyta przez Kozaków w 1591 roku[1]. W 1596 roku obronił go przed Nalewajką kniaź Roman Różyński. W 1648 roku zajął go Bohdan Chmielnicki[1], ale już w 1649 roku odzyskane umocnienia w Białej Cerkwi zostały rozbudowane i wzmocnione przez Stefana Czarnieckiego, wojewodę ruskiego, hetmana polnego koronnego[1], który zorganizował również na nowo obronę zamku. Według legendy w tym zamku miał mieszkać również Semen Palej. Podczas wyprawy zadnieprzańskiej, w dniu 23 października 1663 roku na zamku w Białej Cerkwi odbyła się wielka narada wojenna, w której udział wziął król Jan Kazimierz, Jan Sobieski, Stefan Czarniecki, Stanisław Rewera Potocki, hetman kozacki Paweł Tetera, Szymon Kawiecki. W końcu XVII wieku jego załogę stanowiło 2 tysiące żołnierzy. W latach 1664–1668 komendantem twierdzy był generał Jan Stachórski, który utrzymał twierdzę, mimo odcięcia dostaw zaopatrzenia i oblężeń. Do 1739 dowódcą twierdzy białocerkiewskiej był Dominik Ignacy Bekierski[2]. Ostatni opis twierdzy pochodzi z 1765 roku i wzmiankuje, że broniło go 25 armat, dwa moździerze i cztery bastiony, a całość otaczały fosy i rzeka Roś.
Po II rozbiorze Polski w 1793 roku zamek znalazł się na terytorium Rosji, której władczyni Katarzyna II Wielka rozkazała rozebrać fortyfikację[1].
Komendanci twierdzy
- generał major głównej komendy fortecy Jan Stachórski, 1664–1668
- podpułkownik (oberszterlejtnat) Jan Zygmunt Löbel (Loebel), 1668–1671
- Gerhard Fitinghof, 1671–1672
- pułkownik Ernest Otto Rappe, 1678
- Ludwik de Orgewalt (Orgewald, Orgewal) kapitan, a następnie major i podpułkownik, 1693
- pułkownik, miecznik podolski Jan Gałecki, 1694
Architektura zamku
[edytuj | edytuj kod]Lustracja z 1612 roku podaje, że na jego terenie istniała kaplica katolicka, dwór podstarościego, stajnia, kuchnia, cekhauz na armaty, prochownia i cztery baszty w narożach. W XVII wieku warownia miała pięć drewnianych baszt a w obrębie umocnień stało trzydzieści domów[1]. Do połowy XIX wieku widoczne było w tym miejscu jeszcze zamczysko.
Pałac w Białej Cerkwi
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XVIII wieku lub na początku XIX wieku Franciszek Ksawery Branicki wybudował na Górze Zamkowej pałac zimowy Branickich. Był to jedenastoosiowy, dwukondygnacyjny pałac zbudowany w stylu klasycystycznym o dość oszczędnej elewacji. Postawiono go z drewna na wysokiej podmurówce. Wnętrza urządzone były w stylu empire i zdobiło je też popiersie króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po lewej stronie od pałacu zbudowano piętrową trzynastoosiową oficynę z portykiem wgłębnym z ośmioma kolumnami. W pobliżu znajdował się budynek skarbca, prawa oficyna oraz brama.
Pałac okradli i podpalili uczestnicy rewolucji 1917 roku[1].