Pałac chanów krymskich
44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Republika | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Riechnaja 133 |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
I poł. XIV w |
| Zniszczono |
1736 – pożar, odbudowany przez Selameta II Gireja |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Krymu  | |
| 44°44′55″N 33°52′55″E/44,748611 33,881944
| |
| Strona internetowa | |
Kompleks pałacowy chanów krymskich w Bakczysaraju – pałac, miejsce zamieszkania większości chanów krymskich oraz centrum władzy Chanatu Krymskiego.
Kompleks otoczony murami znajduje się na lewym brzegu rzeki Churuk-Su i składa się z dwóch bram, Wielkiego Meczetu Chan-Dżami, pałacu głównego, wieży Sokoła, cmentarza chanów, haremu, ogrodów perskich oraz innych zabudowań. Obecnie terytorium pałacu z ogrodami zajmuje około 4,3 hektara, co stanowi mniej niż 25% pierwotnej powierzchni[1]. Jest jednym z trzech muzułmańskich kompleksów pałacowych zachowanych w Europie. Dwa pozostałe to Topkapı w Stambule oraz Alhambra w Granadzie. Od XVIII wieku pałac był miejscem m.in. wypoczynku rosyjskiej rodziny carskiej.
W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Historia powstania
[edytuj | edytuj kod]Pałac został zbudowany w pierwszej połowie XVI wieku przez jeńców pojmanych w czasie wypraw Tatarów na ziemie Rusi oraz obecnej Ukrainy na rozkaz ówczesnego chana Sahiba I Gireja. Prace prowadzone były pod nadzorem osmańskich, perskich oraz włoskich architektów. Wraz z tworzeniem pałacu chan rozpoczął budowę całego miasta Bakczysaraj jako nowej stolicy. Budowę kompleksu zapoczątkowano najprawdopodobniej w 1532 roku. Pierwszym stawianym obiektem był Wielki Meczet Chan-Dżami, który do XVII wieku nazywany był Meczetem Chana Sahib Gireja[2]. Kompleks był wielokrotnie przebudowywany, prawie każdy z chanów zmieniał jego część, dobudowywał nowe lub burzył i budował od nowa inne budynki. W 1736 roku duża część kompleksu została zniszczona przez pożar. Współczesny kształt zachował się właśnie z tego okresu, odbudowy pałacu i większości budynków przez chana Selameta II Gireja.
Po upadku Chanatu
[edytuj | edytuj kod]W 1774 roku, w wyniku podpisanych porozumień pomiędzy Rosją a Turcją (Traktat w Küczük Kajnardży), Chanat krymski stał się w zasadzie rosyjskim protektoratem. W 1783 roku Rosja zaanektowała Krym. Ostatni chan Şahin Girej opuścił pałac i udał się na emigrację. Kompleks przeszedł na własność rosyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w której pozostawał do 1917 roku[1]. Pałac był wtedy w zasadzie niedostępny, ponieważ był odwiedzany przez członków rodziny carskiej. 20 maja 1787 roku odwiedziła go Katarzyna II Wielka[3]. Przebywała w nim trzy dni. W związku z jej przyjazdem przebudowano część pałacu i sprowadzono meble oraz dzieła sztuki z Rosji. W późniejszych latach w pałacu bywali też inni członkowie rodziny carskiej. Między innymi w 1818 roku Aleksander I Romanow, w 1837 roku Aleksander II Romanow, a także Mikołaj II Romanow. W okresie wojny krymskiej (1854–1855) w pałacu znajdował się szpital polowy, w którym częste wizyty składał Nikołaj Pirogow[1].
Wielcy poeci a kompleks pałacowy chanów krymskich
[edytuj | edytuj kod]_1.321_TOMBS_OF_THE_KHANS_OF_THE_CRIMEA.jpg)
7 września 1820 roku kompleks pałacowy odwiedził Aleksandr Puszkin. Z jego wizytą związana jest legenda, wedle której Puszkin ułożył dwie róże, białą i czerwoną, w Fontannie łez. Rezultatem jego pobytu w Bachczysaraj było wydanie w 1824 roku Fontanny Bakczysaraju (Бахчисарайского фонтана). Adam Mickiewicz odwiedził miasto i pałac na jesieni 1825 roku. Kilka z sonetów krymskich wydanych w 1826 roku – Bakczysaraj, Bakczysaraj w nocy, Grób Potockiej, Mogiły haremu – opisuje pałac i miasto[4].
Kompleks pałacowy jako muzeum
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze muzeum w kompleksie pałacowym zostało otwarte w 1908 roku. W czasie rewolucji w 1917 roku lokalne władze miały kilka pomysłów na wykorzystanie kompleksu pałacowego dla ludu. Jednak dzięki staraniom tatarskiego artysty Huseina Bodanińskiego, który przekonał władze prowincji, w pałacu zorganizowano Muzeum Historii i Kultury Tatarów krymskich. W 1955 roku nazwa muzeum zostało zmienione na muzeum historyczno-archeologiczne, a w 1979 roku na muzeum historyczno-architektoniczne. Od lat 30. XX wieku w kompleksie pałacowym prowadzone są prace konserwatorskie[1]. W 1991 roku w nowo powstałej Ukrainie został utworzony bachczysarajski państwowy, historyczno-kulturalny zespół muzealny. W jego skład wchodzą m.in. Muzeum Historii i Kultury Tatarów Krymskich (właściwy pałac), Muzeum Malarstwa, Muzeum Etnograficzne. W 2003 roku rozpoczęto nowy etap przywracania pałacu do jego pierwotnego stanu. Prowadzone są prace pod ścisłym nadzorem konserwatorskim.
Lista UNESCO
[edytuj | edytuj kod]W 2003 roku pałac został wpisany na ukraińską listę informacyjną UNESCO – listę obiektów, które Ukraina zamierza rozpatrzyć do zgłoszenia do wpisu na listę światowego dziedzictwa UNESCO[5].
Na początku października 2018 rada wykonawcza UNESCO zdecydowało o powołaniu misji, która ma skontrolować stan dziedzictwa kulturowego na okupowanym przez Rosjan Krymie. Według władz Ukrainy Rosjanie niszczą zabytki na półwyspie, zwłaszcza związane z historią Tatarów krymskich, w tym pałac chanów, niszczony pod pretekstem restauracji. Ukraina prowadzi śledztwo w sprawie tych prac restauracyjnych. Efekty monitoringu mają być przedstawione w październiku 2019[6]. W październiku 2019 komisja UNESCO poinformowała o przedłużeniu o rok badań nad stanem dziedzictwa kulturowego na Krymie[7].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – SHORT HISTORY OF THE PALACE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-11)]. (ang.).
- ↑ Oleksa HAIWORONSKI: Khan Palace in Bakhchisaray – THE BIG KHAN MOSQUE. [w:] Bakhchisaray Historical and Cultural State Preserve [on-line]. [dostęp 2019-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-24)]. (ang.).
- ↑ Бахчисарай – виртуальная экскурсия. [w:] Туристическая планета Крым [on-line]. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-03)]. (ros.).
- ↑ Informacje ogólne o sonetach A. Mickiewicza. [w:] Lektury [on-line]. [dostęp 2009-08-20].
- ↑ UNESCO: Bagçesaray Palace of the Crimean Khans. [dostęp 2019-01-26]. (ang.).
- ↑ UNESCO rozpocznie monitoring na Krymie. Chodzi o dziedzictwo kulturowe. [w:] Polskie Radio [on-line]. 2018-10-10. [dostęp 2019-01-26]. (pol.).
- ↑ news.allcrimea.net: Unesko na god prodolzhila monitoring situatsii v Krymu. [dostęp 2019-10-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Artur Grossman: Krym Półwysep rozmaitości ... oraz Lwów, Kijów, Odessa. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2007. ISBN 978-83-60506-27-1. (pol.).
- The Khan’s Palace Pałac Chanów. СВИТ, 2008. (ang. • pol.).
- Жемчужина Крым: Бахчисарайский дворец. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 kwietnia 2019)]. (ros.).
- Крымский Берег: Ханский дворец в Бахчисарае. [dostęp 2009-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 maja 2009)]. (ros.).