Ogrodzieniec

Ogrodzieniec

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ogrodzieniec, ul. Kościuszki
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	zawierciański
Gmina	Ogrodzieniec
Data założenia	XI w.
Prawa miejskie	1409–1870, od 1973
Burmistrz	Anna Pilarczyk
Powierzchnia	28,56 km²
Wysokość	390–420 m n.p.m.
Populacja (29.09.2023) • liczba ludności • gęstość	4115 144,1 os./km²
Strefa numeracyjna	32
Kod pocztowy	42-440
Tablice rejestracyjne	SZA
Położenie na mapie powiatu zawierciańskiego Ogrodzieniec
Położenie na mapie Polski Ogrodzieniec
Położenie na mapie województwa śląskiego Ogrodzieniec
50°27′04″N 19°31′08″E
TERC (TERYT)	2416064
SIMC	0941748
Urząd miejski pl. Wolności 25 42-440 Ogrodzieniec
Strona internetowa
BIP

Pomnik Jana Pawła II w Ogrodzieńcu

Ogrodzieniec – miasto w Polsce położone w małopolskiej części obecnego województwa śląskiego, w powiecie zawierciańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ogrodzieniec.

Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto miało 4401 mieszkańców.

Położenie

Miasto położone jest w Małopolsce, na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny Częstochowskiej i Obniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska).

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 28,56 km².

Położone na wysokości od 390 do 420 m n.p.m.

W centrum miasta krzyżują się drogi wojewódzkie nr 791 i nr 790. Od południa i zachodu do miasta przylega znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Na terenie miasta znajduje się 1207 budynków (stan na luty 2004) oraz 112 gospodarstw rolnych (stan na sierpień 2008).

Historia

Początki miasta sięgają prawdopodobnie XI w. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy. W 1241 r. Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.

Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r. Pod koniec XIII w. wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano polowania na grubą zwierzynę. Pod rokiem 1385 Jan Długosz notuje podczaszego krakowskiego Włodka z Ogrodzieńca. Potem miejscowość należała do mieszczan krakowskich Salomonowiczów, a później Pileckich herbu Leliwa i ponownie przeszła w ręce Włodków. W 1540 r. dobra ogrodzieńskie odkupił od nich burgrabia i żupnik chęciński Jan Boner, który ok. 1540 r. przekazał majątek kasztelanowi sadeckiemu Sewerynowi Bonerowi. Następnie stało się własnością marszałka wielkiego koronnego Jana Firleja, który pojął za żonę Bonerównę.

W 1595 r. miasto położone w powiecie lelowskim województwa krakowskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1629 r. właścicielem miasta był Mikołaj Firlej. W 1651 r. kościół został zamieniony na zbór braci polskich. W 1669 r. Firlej sprzedaje za 267 tysięcy złotych kasztelanowi krakowskiemu Stanisławowi Warszyckiemu wsie i dominia Ogrodzieniec, Bydlin, Włodowice, Kromołów, Zawiercie, wraz z górami srebrnymi obok Olkusza. Warszycki po uzyskaniu zamku Ogrodzieniec częściowo odbudował go (w latach 1669–1680) ze zniszczeń po potopie szwedzkim, podobnie jak miasta i wsie należące do jego posiadłości.

W 1784 r. król polski Stanisław August na prośbę właściciela Tomasza Jaklińskiego nadał Ogrodzieńcowi przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie, które odbywały się 2 stycznia, 3 lutego, 1 marca, 24 kwietnia, 6 maja, 11 czerwca, 14 lica, 20 sierpnia, 23 września, 22 października, 17 listopada i 13 grudnia.

Zabory Polski

W 1795 r. był w zaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 r. w zaborze rosyjskim (Królestwo Polskie). W 1827 r. w miejscowości znajdowało się 102 domy zamieszkanych przez 780 mieszkańców. W 1886 r. były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców (w tym 163 Żydów).

Miejscowość wymieniona została w XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego jako osiedle (przedtem miasteczko) leżące w powiecie olkuskim w gminie i parafii Ogrodzieniec. W 1883 r. znajdowało się w nim 120 domów w tym 15 murowanych zamieszkanych przez ok. 1000 mieszkańców. Miejscowość liczyła wówczas w sumie 1661 mórg. Znajdował się w niej parafialny, murowany kościół katolicki, dom schronienia dla starców i kalek, szkoła początkowa, kasa wkładowo-zaliczkowa, urząd gminny. Funkcjonowały również zakłady przemysłowe: browar, cegielnia, piece do wypalania wapna oraz młyn napędzany kołami wodnymi.

II wojna światowa

Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8 października 1939 r. ziemię ogrodzieniecką wcielono do III Rzeszy. Podczas okupacji hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów – XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie. Kres niemieckiej okupacji nastał wraz z wkroczeniem 18 stycznia 1945 r. oddziałów 21 Armii I Frontu Ukraińskiego.

Okres powojenny

Do 1956 r. miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 r. i od 1999 r. w powiecie zawierciańskim.

Przemysł

Ważny ośrodek produkcji cegieł i materiałów budowlanych. W latach 1913–1999 działała tu cementownia „Wiek” – jeden z największych zakładów w regionie. Drugim ważnym budynkiem przemysłowym była zamknięta w 1998 r. fabryka „PMIB Izolacja Ogrodzieniec” produkująca materiały ociepleniowe z wykorzystaniem azbestu.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Ogrodzieńca w 2014 r.:

Zabytki

• Kościół Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu z XVIII w.
• Ruiny prochowni z XIX w.

Edukacja

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stefana Żeromskiego, ul. Kościuszki 67
• Przedszkole Publiczne w Ogrodzieńcu, os. Orzeszkowej 13

Turystyka

Ważny ośrodek turystyczny leżący na Szlaku Orlich Gniazd. Przez centrum miasta przebiega Szlak Warowni Jurajskich. Miejscowość nie obejmuje terenu zamku Ogrodzieniec, który znajduje się w sąsiedniej wsi – Podzamcze.

• 
  Staw, Krępa
• 
  Krępa
• 
  Centuria (rzeka)
• 
  Ruiny Fabryki Prochu
• 
  Stawy, Ogrodzieniec Józefów
• 
  Ogrodzieniec, Józefów
• 
  Ogrodzieniec, staw Os. E. Orzeszkowej
• 
  Kamieniołom Ogrodzieniec
• 
  Kościół Przemienienia Pańskiego
• 
  Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • Parafia Przemienienia Pańskiego w Ogrodzieńcu

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Bogács
• Spiskie Podgrodzie
• Melissano
• Groß-Bieberau
• Forbach

Zobacz też

• Zamek Ogrodzieniec

Bibliografia

• Iwona Rajca: Sołectwa gminy Ogrodzieniec. 2007-12. [dostęp 2010-03-06].
• Marta Kossakowska: Rys historyczny gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].
• Marta Kossakowska: Zamki i warownie gminy Ogrodzieniec. 2006-12. [dostęp 2010-03-06].

Linki zewnętrzne

• Portal turystyczno-informacyjny Miasta i Gminy Ogrodzieniec. moj-ogrodzieniec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)].
• Zdjęcia z Ogrodzieńca
• Ogrodzieniec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 410 .
• Strona o Gminie Ogrodzieniec