Bolesławiec (województwo łódzkie)

Bolesławiec
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek bolesławiecki
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	wieruszowski
Gmina	Bolesławiec
Prawa miejskie	1266–1870, od 2024
Burmistrz	Jarosław Kubiś
Powierzchnia	2,9635 km²
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 1150; 388,1 os./km²
Strefa numeracyjna	62
Kod pocztowy	98-430
Tablice rejestracyjne	EWE
	Położenie na mapie gminy Bolesławiec Bolesławiec
	Położenie na mapie Polski Bolesławiec
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Bolesławiec
	Położenie na mapie powiatu wieruszowskiego Bolesławiec
	51°11′55″N 18°11′26″E/51,198611 18,190556
TERC (TERYT)	1018014
SIMC	0194330
	Urząd miejskiRynek 1; 98-430 Bolesławiec
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Bolesławiec – miasto w Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie wieruszowskim, siedziba miejsko-wiejskiej gminy Bolesławiec^[4]. Leży nad Prosną.

Bolesławiec uzyskał lokację miejską w 1266 roku^[5]. Został pozbawiony praw miejskich 31 maja 1870 i włączony do gminy Bolesławiec w powiecie wieluńskim^[6]. W latach 1870–1915 siedziba wiejskiej gminy Bolesławiec, podczas I wojny światowej (1915–1919) był przejściowo miastem^[7], 1919–1948 siedziba jednoosadowej wiejskiej gminy Bolesławiec, a 1949–1954 ponownie wieloosadowej gminy Bolesławiec^[8]. W latach 1954–1972 siedziba gromady Bolesławiec (od 13 listopada 1954 w powiecie wieruszowskim^[9])^[10], a od 1973 reaktywowanej gminy Bolesławiec^[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa kaliskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta^[1].

Jest drugim miastem w Polsce o nazwie Bolesławiec.

Toponimia

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIII wieku. Wymieniona po raz pierwszy w 1266 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako civitas Boleslaviensis, Boleslawecz, Bonzlavia, Bolisslavia, Bunczel, Boleslawice. Nazwa pochodzi od imienia księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego^[12]^[13].

Historia

Historia miejscowości jako miasta rozpoczyna się podczas rozbicia dzielnicowego w 1266 kiedy Bolesław Pobożny w swojej dzielnicy lokował miasto odnotowane w średniowiecznym dokumencie jako civitas Boleslaviensis. W okresie późniejszym Bolesławiec był miastem królewskim leżącym w Koronie Królestwa Polskiego. W 1314 wcielone zostało do Korony przez króla polskiego Władysława Łokietka. W 1335 ziemia wieluńska należała do króla polskiego Kazimierza Wielkiego, który w 1370 zbudował w Bolesławcu zamek murowany z cegły^[12]^[14]^[13].

Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 miasto wraz z całą ziemią wieluńską król polski Ludwik Węgierski nadał jako lenno księciu Władysławowi Opolczykowi, który w 1393 zapisał miasto swojej żonie Ofce oraz bratankom: Janowi, Bolkowi i Bernardowi. Ziemie te wraz z miastem oraz zamkiem odebrał i ponownie włączył do Korony król polski Władysław Jagiełło, który w 1401 zdobył miasto. W 1403 średniowieczny przywilej wydany miejscowemu bractwu ubogich wymienił imiennie burmistrza, zastępcę wójta oraz 3 rajców, a także 23 mieszczan, w tym 1 cieślę i 1 rzeźnika. Właścicielami okolicznych ról lub ogrodów było 19 mieszczan. Według dokumentu bractwo użytkowało 2 łany, 2 ogrody, 6 ról, folwark Falkowski leżący obok folwarku zamkowego. W mieście istniała wówczas także łaźnia, młyn oraz szkoła. W 1454 w Bolesławcu znajdowała się komora celna leżąca na trakcie z Warszawy do Wrocławia przez Piotrków, Brzeźnicę i Wieluń. W 1550 została ustalona granica pomiędzy miastem i wsią Budzice, a Opatowcem^[13].

W 1596 Mikołaj Zebrzydowski wojewoda krakowski i starosta bolesławiecki ufundował w mieście kościół parafialny. Tego samego roku powstało przy nim bractwo literackie zatwierdzone przez ówczesnego prymasa oraz pisarza Stanisława Karnkowskiego. W końcu XVI wieku miasto leżało w tenucie bolesławieckiej w powiecie wieluńskim województwa sieradzkiego^[15]^[12].

W czasie pierwszego najazdu w okresie potopu szwedzkiego miasto zostało złupione, a zamek zburzony przez Szwedów. W 1670 został on przywrócony do poprzedniego stanu przez miejscowego starostę Jana Radziejowskiego. Starosta ten „nadał klasztor w tym mieście, co sejm 1667 roku zatwierdził”^[16]. W połowie XVIII wieku ponownie został zniszczony przez wojska Karola XII pozostając do dnia dzisiejszego w stanie ruiny. W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów miasto było siedzibą starostwa niegrodowego pozostając do 1770 w rękach wojewody sieradzkiego Wojciecha Opalińskiego^[12].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze rosyjskim w Królestwie Kongresowym jako miasto rządowe. W 1827 znajdowało się w powiecie ostrzeszowskim, obwodzie wieluńskim województwa kaliskiego i liczyło 115 domów zamieszkanych przez 896 mieszkańców^[17]^[12].

Miejscowość jako Bolesławiec, osiedle, przedtem miasteczko rządowe, leżące przy granicy szląskiej w powiecie wieluńskim wymienia XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. W 1859 w miejscowości znajdowało się 115 domów zamieszkanych przez 1038 mieszkańców w tej liczbie 314 wyznania starozakonnego. Miejscowość utraciła prawa miejskie w wyniku carskiej reformy administracyjnej w 1870.^[12]

W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowały: Placówka Straży Granicznej II linii „Bolesławiec”, a wcześniej placówka Straży Celnej II linii „Bolesławiec”^[18].

Działa tu Bractwo Prasalskie – jedyne istniejące do dziś stowarzyszenie braci prasołów w Polsce. Bractwa takie, lub inaczej cechy działały kiedyś w wielu miastach na terenie całej Polski.

Herb

Herb Bolesławca jest odwzorowaniem wizerunku umieszczanego na pieczęciach miejskich Bolesławca co najmniej od XV w. Mur jest typowym elementem godeł herbów miast, symbolizującym prawa miejskie. Wieża symbolizuje zamek, a tarcza z orłem jest podkreśleniem przynależności do dóbr monarszych^[19].

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[20] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, 1696–1723, nr rej. 290-XIV-4 z 18.08.1949 oraz 319 z 30.12.1967
ruiny zamku, założonego kilkaset metrów na południowy zachód od rynku, powstałego w dwóch zasadniczych fazach: 1 – mury obwodowe – w czasach panowania Kazimierza Wielkiego, z inicjatywy tego władcy (lata 30. i 40. XIV w. najpewniej); 2 – oktogonalna wieża (stołp) – w obrębie dziedzińca, pochodząca z czasów panowania następców Kazimierza – z 4 ćw. XIV wieku. Wieża ta w większej swej części (do wysokości 22 metrów) przetrwała do dziś i jest najlepiej zachowanym i najbardziej charakterystycznym elementem warowni; nr rej. AK-I-11a/5/33 z 9.02.1933, 378/XIV-60 z 21.12.1946 oraz 320 z 30.12.1967

7 lutego 2007 doszczętnie spłonął XVIII-wieczny drewniany młyn wodny nad Prosną. W pożarze zginęły 3 osoby.

Ludzie związani z Bolesławcem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Bolesławcu (województwo łódzkie).

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Bolesławcu

Przypisy

↑ ^a ^b Dz.U. 2023 poz. 1472.
↑ wieś Bolesławiec (łózkie) » Demografia, statystyki, liczba ludności, NSP 2021 [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-01-01] (pol.).
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 79 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b ^c GUS. Rejestr TERYT.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 20–21.
↑ Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67).
↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego.
↑ Dz.U. z 1949 r. nr 3, poz. 15.
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 242.
↑ Uchwała Nr 40/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu wieluńskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39).
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Bolesławiec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 299.
↑ ^a ^b ^c Rosin 1963 ↓.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
↑ Uruski 1931 ↓.
↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 32.
↑ Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 166 .
↑ Bolesławiec. a_kupski.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-14)].
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2010-11-24].

Bibliografia

Ryszard Rosin: Słownik historyczno-geograficzny ziemi wieluńskiej w średniowieczu, hasło: „Bolesławiec”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 61–62.
Seweryn Uruski: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, tom 15. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1931, s. 134.

Linki zewnętrzne

Bolesławiec w Słowniku historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (online).
Oficjalna strona Bractwa Prasalskiego w Bolesławcu. prasale.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-03)].
Historia Żydów w Bolesławcu na portalu Wirtualny Sztetl
Lokalny serwis genealogiczny
Bolesławiec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 299 .

[dziennikdwacztery-1] Dz.U. 2023 poz. 1472.

[2] wieś Bolesławiec (łózkie) » Demografia, statystyki, liczba ludności, NSP 2021 [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-01-01] (pol.).

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 79 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[teryt-4] GUS. Rejestr TERYT.

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 20–21.

[6] Postanowienie z 30 grudnia (11 stycznia) 1869/70, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 67).

[7] Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego.

[8] Dz.U. z 1949 r. nr 3, poz. 15.

[9] Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 242.

[10] Uchwała Nr 40/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu wieluńskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39).

[11] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[SgKP-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. I, hasło „Bolesławiec”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 299.

[CITEREFRosin1963-13] Rosin 1963 ↓.

[14] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.

[15] Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.

[CITEREFUruski1931-16] Uruski 1931 ↓.

[17] Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 32.

[18] Kalendarz z szematyzmem funkcjonariuszy Straży Celnej na rok 1927, Nakładem Zarządu Internatu imienia dra Władysława Rasińskiego dla Dzieci Funkcjonariuszy Straży Celnej, 1927, s. 166 .

[19] Bolesławiec. a_kupski.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-14)].

[20] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2010-11-24].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasto	Bolesławiec
Wsie	Chotynin Chróścin Gola Kamionka Kolonia Bolesławiec-Chróścin Mieleszyn Piaski Podbolesławiec Wiewiórka Żdżary
Części wsi	Bugaj Chróścin-Młyn Chróścin-Zamek Klasak Kolonia Wieruszowska Kuropki Michałówka Pod Lasem Poduchowizna Zmyślona
Kolonie wsi	Koziołek Podjaworek Stanisławówka Wełny
Osada wsi	Chobot
Przysiółki wsi	Krupka Podjama Podksiędzówka
Zniesiona miejscowość	Koziołek

Miasta	Bolesławiec Lututów Wieruszów
Gminy miejsko-wiejskie	Bolesławiec Lututów Wieruszów
Gminy wiejskie	Czastary Galewice Łubnice Sokolniki

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Bolesławiec (do 1870 i 1915–19) Działoszyn (do 1870) Lututów (1836–1870) Praszka (do 1870 i od 1919) Wieluń Wieruszów (do 1870 i 1915–54 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Biała (od 1953) Bolesławiec (1919–48) Bolesławiec (1949-54) Chotynin (1915–1948) Czajków (1953–54) Czarnożyły (od 1953) Czastary (do 1954) Działoszyn (do 1954) Dzietrzkowice (do 1953) Galewice (do 1954) Kamionka (do 1953) Kiełczygłów (do 1954) Konopnica (1867-1916 i od 1919) Kraszewice (1953–54) Kurów (do 1954) Kuźnica Grabowska (do 1953) Lututów Łubnice (1953–54) Mierzyce (do 1954) Mokrsko Naramice (do 1954) Nowa Wieś (1916-19) Olewin (1953–54) Osjaków (1915–17 od 1953) Ostrówek (od 1953) Pątnów (od 1953) Praszka (od 1870) Radoszewice (do 1915 i 1917–53) Rudniki Siemkowice (do 1954) Skomlin Skrzynki (do 1953) Skrzynno (do 1953) Sokolniki (do 1954) Starzenice (do 1953) Strojec (do 1870) Wieluń (od 1973) Wieruszów (1870–1919) Wierzchlas (od 1973) Wydrzyn (do 1953)
Gromady (1954–72)	Biała (1954–72) Bieniądzice (1954–58) Bolesławiec (1954 →) Bugaj (1954–56) Chorzew (1954–55 →) Chorzyna (1956–58) Chotów (1954–59) Cieciułów (1956–72) Czajków (1954 →) Czarnożyły (1954–72) Czastary (1954 →) Dalachów (1954–61) Dąbrowa (1954–59) Dębicze (1954 →) Dolina Czernicka (1954–58) Drobnice (1954–58) Dymki (1954–59) Działoszyn (1954–55 →) Dzietrzkowice (1954–72) Dzietrzniki (1954–72) Galewice (1954 →) Gaszyn (1954–59) Huta (1954–55 →) Jaworzno (1954–68) Kiełczygłów (1954–55 →) Komorniki (1954–61) Konopnica (1954–72) Kowale (1954–72) Kraszewice (1954 →) Krzeczów (1954–55 → i ←~~1958~~) Krzyworzeka (1954–61) Kuźnica Grabowska (1954 →) Kuźnica Strobińska (1954–56) Lipnik (1954–55 →) Lututów (1954–72) Łagiewniki (1954–57) Łubnice (1954 →) Małyszyn (1954–58) Masłowice (1959) Mielcuchy (1954 →) Mieleszyn (1954 →) Mierzyce (1954–72) Młynisko (1954–68) Mokrsko (1954–72) Naramice (1954–72) ~~Niemojew~~ (←~~1958~~) Ochędzyn (1954 →) Olewin (1954–72) Osiek (1954 →) Osjaków (1954–72) Ostrówek (1954–72) Ostrówek (1954 →) Ożarów (1954–72) Ożegów (1954–55 →) Parcice (1954 →) Pątnów (1954–72) Pichlice (1954 →) Pieczyska (1954 →) Popowice (1954–61) Przedmoście (1954–59) Przywóz (1954–58) Raciszyn (1954–55 →) Radoszewice (1954–61 →) Raducki Folwark (1954–58) Ruda (1954–72) Rudniki (1954–72) Siemkowice (1954–55 →) Skomlin (1954–72) Skrzynno (1954–58) Sokolniki (1954 →) Strojec (1954–59) Szczyty (1954–55 →) Szynkielów (1954–61) Świątkowice (1954–59) Trębaczew (1954–55 →) Turów (1954–72) Walichnowy (1954 →) Węglewice (1954 →) Wielgie (1954–68) Wierzbie (1954–61) Wierzchlas (1954–72) Wola Rudlicka (1954–57) Wójcin (1954 →) Wróblew (1954–59) Wygiełdów (1954–59) Załęcze Małe (1954–72) Żdżary (1954 →) Żytniów (1954–72)