Zambrów

Zambrów
	miasto i gmina
	; Zambrów ul. Generała Bema
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	zambrowski
Burmistrz	Kazimierz Jan Dąbrowski
Powierzchnia	19 km²
Wysokość	115–133 m n.p.m.
Populacja (18.11.2020); • liczba ludności; • gęstość	; 21 166; 1110 os./km²
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-300 do 18-301
Tablice rejestracyjne	BZA
	Położenie na mapie powiatu zambrowskiego Zambrów
	Położenie na mapie Polski Zambrów
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Zambrów
	52°59′08″N 22°14′28″E/52,985556 22,241111
TERC (TERYT)	2014011
SIMC	0957637
	Hasło promocyjne: Doceń Zambrów!
	Urząd miejskiul. Fabryczna 3; 18-300 Zambrów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Zambrów (^ⓘ) – miasto w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, w powiecie zambrowskim, nad rzeką Jabłonką. Zambrów leży na historycznym Mazowszu, na trasie Warszawa – Białystok.

Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego w województwie mazowieckim^[3].

Według danych z 18 listopada 2020 Zambrów liczył 21 166 mieszkańców^[1].

Położenie

Zambrów leży w zachodniej części Niziny Północnopodlaskiej na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej. Teren jest lekko falisty i wznosi się 115–133 m n.p.m. Według Wł. Szafera, B. Pawłowskiego jest to prowincja Niżowo – Wyżynna Środkowoeuropejska, w której dominują lasy liściaste i mieszane z udziałem dębów, grabów, lip drobnolistnych.

Na wschód od miasta w odległości 3,5 km leży kompleks leśny „Grabówka”, który jest przykładem lasu naturalnego pochodzenia reprezentującego zespół grądu. Dlatego w 1996 utworzono tu Rezerwat przyrody Grabówka na powierzchni 60,80 ha.

W rezerwacie dominuje grab w wieku 70 lat i dąb szypułkowy odznaczający się dorodnością. W północnej części kompleksu rośnie dużo starych ponad stuletnich dębów, a także osiki, brzoza brodawkowata oraz lipy. Warstwy krzewów tworzą: jarzębiny, lipy, leszczyny, głóg jednoszyjkowy, kalina, kruszyna. W warstwie ziół wiosną dominuje zawilec gajowy, a latem gwiazdnica wielkokwiatowa, kopytnik pospolity, jaskier kaszubski, fiołek leśny, gnieźnik leśny.

W 2013 roku Zambrów miał obszar 19,02 km², w tym^[4]:

użytki rolne: 76%
użytki leśne: 2%.

Miasto stanowi 2,59% powierzchni powiatu.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa łomżyńskiego.

Podział administracyjny

Zambrów składa się z 9 osiedli i 2 sołectw^[5].

Od południowego wschodu bezpośrednio graniczy z Wolą Zambrowską, a od północnego zachodu z miejscowością Nagórki-Jabłoń.

Warunki naturalne

Klimat

Według Okołowicza, Zambrów znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, a według klasyfikacji Köppena leży w strefie wilgotnego klimatu kontynentalnego podtypu o ciepłym lecie (Dfb)^[6].

Demografia

Wykres liczby ludności miasta Zambrowa od 1564 roku:

Źródła^[7]

Dane z 31 grudnia 2013^[4]

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	22 451	100	11 641	51,85	10 810	48,15
powierzchnia	19 km²
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1 181,63		612,68		568,95

30 czerwca 2015 r. miasto liczyło 22 186 mieszkańców^[8].

Historia

Nazwa miasta

Nazwa miasta pochodzi od staropolskiego rzeczownika „ząbr” i oznacza „miejsce pobytu żubrów”, co wiąże się z wizerunkiem głowy żubra w herbie miasta.

Od założenia do rozbiorów Polski

Pierwsze wzmianki o Zambrowie pochodzą z XIII w. – 4 maja 1283 r. erygowano parafię pw. św. Trójcy.

Zambrów – początkowo własność książąt mazowieckich – przed 1430 r. prawa miejskie chełmińskie, a w 1538 król Zygmunt Stary je potwierdził. Po przyłączeniu Mazowsza do Korony stał się miastem królewskim. W wyniku ukształtowania nowej struktury administracyjnej północno-wschodniego Mazowsza, został siedzibą władz powiatu (jednego z czterech tworzących dawną ziemię łomżyńską) i był nią w latach 1443–1795. Rozkwit miasta nastąpił na przełomie XV i XVI wieku. Kiedy w 1538 roku król Zygmunt Stary potwierdził prawa miejskie, Zambrów stanowił lokalne centrum handlu i rzemiosła. Podczas najazdu szwedzkiego w XVII wieku miasto zostało zniszczone.

2 marca 1656 roku w Zambrowie wydano manifest, w którym żołnierze dywizji Aleksandra Koniecpolskiego oświadczyli, że porzucili służbę u króla szwedzkiego Karola X Gustawa na wieść o oblężeniu Jasnej Góry i wracają na służbę Jana Kazimierza.

Okres zaborów

W 1795 roku, po III rozbiorze Polski, Zambrów znalazł się przejściowo pod zaborem pruskim, a w 1807 roku był częścią Księstwa Warszawskiego i od 1815 – Królestwa Polskiego pod zaborem rosyjskim.

W czasie powstania listopadowego (1830-1831) i styczniowego (1863-1864) w okolicach Zambrowa toczyły się ciężkie walki z carską armią zaborcy rosyjskiego^[9].

W wyniku carskiej reformy administracyjnej Zambrów utracił prawa miejskie w 1870 r. (jako element represji po upadku powstania styczniowego), które odzyskał decyzją rządu polskiego w 1919 roku, czyli już po odzyskaniu niepodległości.

Znaczące ożywienie gospodarcze i rozwój podupadłego nieco Zambrowa przyniosła budowa koszar. W latach 1885 – 1894, w południowej części miasta wzniesiono jeden z najokazalszych kompleksów koszarowych w zachodniej części ówczesnego Imperium Rosyjskiego, w którym stacjonowały dwa pułki piechoty. Znaczna część mieszkańców miasta, w tym wielu Żydów, znalazło zatrudnienie przy budowie obiektu, później zaś pracowało na rzecz garnizonu.

W 1895 roku w Zambrowie miał miejsce wielki pożar, w wyniku którego spłonęła synagoga, domy modlitwy, a także około 400 domów i sklepów żydowskich. Miasto jednak dość szybko odbudowało się, zaś w miejscu niewielkich domków przy rynku, a także w obrębie ulicy Ostrowskiej, Łomżyńskiej, Białostockiej i Kościelnej wznoszono nowe, murowane, dwupiętrowe budynki, dzięki czemu Zambrów nabrał bardziej miejskiego charakteru. Kolejny wielki pożar miał miejsce w maju 1910 roku, kiedy to zniszczonych zostało blisko 500 budynków znajdujących się w rejonie ulicy Kościelnej, należących w większości do Żydów, polska część miasta tym razem nie ucierpiała zbytnio.

Na początku XX wieku w Zambrowie działały liczne polskie i żydowskie partie polityczne, m.in. PPS, Narodowa Demokracja i Bund, a także organizacje syjonistyczne. W 1906 roku utworzone zostało koło Polskiej Macierzy Szkolnej, pod auspicjami której przez pewien okres działała ochronka, czytelnia, biblioteka i szkoła początkowa. W 1911 roku w mieście powstały dwa Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowe – polskie i żydowskie^[10].

I wojna światowa i odrodzona Rzeczpospolita Polska

W czasie I wojny światowej, w 1915 roku Zambrów stał się azylem dla setek uchodźców z terenów, na których prowadzone były działania wojenne, m.in. z Grajewa, Jedwabnego, Nowogrodu i Ostrołęki. Wojska zaborcy rosyjskiego opuściły Zambrów, a miasto znalazło się pod okupacją niemiecką do 1918 roku.

W 1920 roku, podczas wojny polsko-bolszewickiej, oddziały gen. Edwarda Rydza-Śmigłego wykonujące zadania pościgowe odbiły Zambrów.

W dawnych carskich koszarach stacjonowali żołnierze polscy. Po okresie stagnacji, na początku lat 20. XX wieku odrodziły się polskie partie polityczne, spośród których duże poparcie znalazły Chrześcijański Związek Jedności Narodowej Chrześcijański Związek Jedności Narodowej i PSL „Wyzwolenie”. W mieście działały także liczne żydowskie partie polityczne, wśród których znaczącą pozycję zajmowały organizacje syjonistyczne. Żydowscy mieszkańcy miasta brali czynny udział w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym ośrodka, uczestnicząc m.in. w wyborach do rady miasta, tworząc i prowadząc liczne instytucje oświatowe oraz organizacje społeczne. W miastach działało kilkanaście szkół polskich i żydowskich, a także dwie szkoły wojskowe^[11].

W 1939 r. Zambrów zamieszkiwało 7500 osób (w tym ok. 50% stanowiła ludność żydowska).

Osobny artykuł: Historia Żydów w Zambrowie.

Od końca XIX w. rozwój Zambrowa był związany z wojskiem. W tym czasie powstał w południowej części osady duży kompleks koszarowy. W okresie II Rzeczypospolitej zambrowski garnizon był jednym z większych w kraju. Stacjonował w nim m.in.: 71 Pułk Piechoty.

Na terenie Zambrowa istniały w tym czasie dwie szkoły wojskowe:

Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty
Mazowiecka Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Józefa Bema.

Lata II wojny światowej

Pomnik Bohaterów Bitwy o Zambrów 1939 r.

Pomnik ku czci żołnierzy 71 pp poległych we wrześniu 1939 r. Pomnik, odsłonięty w 1982 r., odnowiono w 2005 r. i przeniesiono na obecne miejsce (ul. kard. S. Wyszyńskiego)

Podczas kampanii wrześniowej, 10–13 września 1939 w rejonie Zambrowa walki z siłami niemieckimi (XIX Korpus Pancerny gen. Guderiana) toczyła 18 Dywizja Piechoty Wojska Polskiego, dowodzona przez płk. Stefana Kosseckiego. Znaczna przewaga wojskowa wroga spowodowała kapitulację dywizji, której pozostali żołnierze (kilka tysięcy ludzi z 33, 71 i 42 pułku piechoty 18 DP), zostali spędzeni na plac ćwiczebny koszar wojskowych w Zambrowie. W nocy z 13 na 14 września doszło do masakry polskich jeńców, gdy Niemcy ostrzelali ich z karabinów maszynowych po tym, jak polscy żołnierze podrywali się z miejsc aby uniknąć stratowania przez spłoszone konie. Zginęło przy tym 200 żołnierzy polskich, a dalszych 100 zostało rannych^[12].

Osobny artykuł: zbrodnia w Zambrowie.

Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Zambrów znalazł się pod koniec września 1939 pod okupacją sowiecką, we włączonym do Sowieckiej Białorusi obwodzie białostockim. Zarządzono wybory do władz Zachodniej Białorusi. Nastąpiły masowe deportacje Polaków w głąb ZSRR. Postawiono tam pomnik Lenina i Stalina (zburzony w 1941^[13]). Po agresji Niemiec na ZSRR w 1941, Zambrów znajdował się do 1944 pod okupacją niemiecką. Od sierpnia 1941 roku do stycznia 1943 roku w Zambrowie znajdowało się getto – obóz przejściowy dla Żydów, działały także obozy dla jeńców wojennych i robotników przymusowych. Po likwidacji getta w styczniu 1943 roku jego mieszkańcy zostali wysłani do obozu zagłady w Auschwitz. Żydzi z zambrowskiego getta w czasie wielkich mrozów zostali wywiezieni chłopskimi furmankami (podstawionymi z nakazu władz okupacyjnych), na stację kolejową do Czyżewa, a stamtąd do obozów śmierci.

Po napaści Niemiec na Związek Radziecki 22 czerwca 1941 r. i włączeniu Zambrowa do Rzeszy, utworzono obóz dla jeńców radzieckich, istniejący od jesieni 1941 r., w którym z głodu, chorób i bestialskiego traktowania życie straciło ok. 12 000 żołnierzy. W 1943 r. na terenie zambrowskich koszar istniał także obóz dla ok. 3000 jeńców włoskich. Ich los był podobny do losu żołnierzy radzieckich – prawie wszyscy zginęli. W mieście funkcjonowały także obozy pracy.

Miasto zostało zdobyte w sierpniu 1944 r. przez oddziały 3 armii II Frontu Białoruskiego (poległych w walce o miasto upamiętnił pomnik wzniesiony przy ul. Kościelnej)^[14].

Po II wojnie światowej

W 1946 roku Zambrów liczył 4130 mieszkańców. Zniszczenia wojenne szacowano na ok. 43%. Zaczęto odbudowę miasta. W 1954 roku uruchomiono zakłady przemysłu bawełnianego, zatrudniające przeszło 3000 osób. Była to jedna z większych inwestycji w północno-wschodniej Polsce.

Do 1954 roku miejscowość była siedzibą gminy Długobórz.

W latach 1954–1975 miasto było siedzibą powiatu. W tym okresie nastąpił szybki rozwój miasta. Powstało wiele zakładów przemysłowych, rozwinęło się przetwórstwo rolno-spożywcze i baza usługowa. Przemysł, skoncentrowany głównie w koszarowej części miasta, w obrębie Al. Wojska Polskiego i ulic Fabryczna, Mazowiecka, Grunwaldzka dawał pracę tysiącom mieszkańców Zambrowa i okolic. Główny zakład, zwany kombinatem, to Zambrowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego imienia Rewolucji Październikowej (nazwa przetrwała do zmiany ustroju), zatrudniał ponad 3 tys. osób, głównie kobiet. W latach 70. powstały dwie filie zakładów przemysłowych z Warszawy i okolic: Państwowe Zakłady Teletransmisyjne (tzw. Teletransmisja) i Zakłady Mechaniczno-Precyzyjne MERA-BŁONIE (produkowały podzespoły do drukarek igłowych oraz termostaty do samochodów osobowych – polskiego Fiata, ale głównie do radzieckiej Łady). Oba zatrudniały po ok. 300–400 osób. Skończyły żywot po zmianie ustroju: zakłady teletransmisyjne kupił hiszpański ALCATEL, a Błonie utraciło rynki zbytu w krajach socjalistycznych i upadło. W mieście funkcjonował też POM – Państwowy Ośrodek Maszynowy (głównie na potrzeby rolnictwa) oraz Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska ze stuletnią tradycją (dziś niesamodzielna część grajewskiego Mlekpolu). Te zakłady także zatrudniały po kilkaset osób. Przy przedsiębiorstwach funkcjonowały przyzakładowe szkoły zawodowe, które kształciły młodzież w zawodach potrzebnych przemysłowi: ślusarz, tokarz, tkacz itp.

Jesienią 1980 roku w zambrowskich przedsiębiorstwach i instytucjach zaczęły powstawać ogniwa NSZZ „Solidarność”, które skupiły się w powołanym do życia w końcu 1980 r. Oddziale NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. pięciu działaczy Związku zostało internowanych i osadzonych w więzieniu w Suwałkach. Zwolniono ich w 1982 roku. W latach 80. XX w. działalność opozycyjna w Zambrowie skupiona była głównie wokół Lecha Feszlera, Eugeniusza Łomocińskiego, Krystyny Podolskiej i Marka Rutkowskiego. Częściowo działalność ta była prowadzona także w ramach lokalnych struktur Klubu Inteligencji Katolickiej oraz Towarzystwa Przyjaciół Powściągliwości i Pracy. W ramach tego ostatniego 4 grudnia 1988 powołano Komisję Założycielską Komitetu Odbudowy Pomnika Powstania Styczniowego, zburzonego w 1940 po rok wcześniejszym wcieleniu Zambrowa do ZSRR.

Aktywność opozycyjna młodzieży w końcu lat 80. skupiona była głównie wokół działalności IV Zambrowskiej Drużyny Harcerzy im. Andrzeja Małkowskiego oraz lokalnych struktur Federacji Młodzieży Walczącej, a następnie Niezależnego Ruchu Solidarności Młodych.

Osobny artykuł: Opozycja w Zambrowie w latach 1980–1989.

Działająca w Zambrowie opozycja wiosną 1989 roku skupiła się w ramach Komitetu Obywatelskiego „Solidarność. Jej sukcesem było wybranie kandydata KO „Solidarność” Marka Rutkowskiego posłem w wyborach w czerwcu 1989 oraz zwycięstwo w wyborach samorządowych w maju 1990 roku^[15].

Lata 90. XX wieku

Wraz z upadkiem socjalizmu, w ciągu kilku lat po roku 1989 wszystkie firmy stworzone w czasach PRL upadły (z wyjątkiem OSM) i skończył się okres przemysłowego prosperity. Przemysł przetwórstwa spożywczego to Przetwórnia Owocowo-Warzywna przy ul. Magazynowej, która po zmianach i przekształceniach funkcjonuje nadal. Zambrów utraciwszy przemysł i miejsca pracy przestał przyciągać ludzi z okolic, mieszkańcy miasta sami musieli emigrować w poszukiwaniu pracy. Kurczenie się miejsc pracy w przemyśle i sytuację na rynku pracy dodatkowo pogorszyła likwidacja jednostki wojskowej w pobliskim Czerwonym Borze (lata 90. XX w.), gdzie przy wojsku funkcjonowały małe usługi jak kantyna, pralnia, przedszkole. Kolejne miejsca pracy Zambrów utracił w roku 2005, kiedy zlikwidowano zambrowski Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych obsługujący teren byłego województwa łomżyńskiego, obniżając poziom jednostki do rangi inspektoratu podległego oddziałowi w Białymstoku^{[potrzebny przypis]}.

W 1991 nastąpił podział miasta i gminy na dwie odrębne jednostki administracyjne: miasto Zambrów i gminę Zambrów. Miasto spełnia od tego czasu rolę centrum administracyjnego, handlowego, gospodarczego i usługowego dla okolicznych gmin.

Od 1 stycznia 1999 roku Zambrów po raz kolejny stał się siedzibą powiatu.

Dzisiaj Zambrów jest znaczącym ośrodkiem handlu, gdzie okoliczna ludność przyjeżdża na zakupy. W podzambrowskim Laskowcu funkcjonują powstałe już w XXI w. duże zakłady produkcji okien – Dobroplast, dziś należący do koncernu szwajcarskiego „AFG”. Z drugiej strony miasta, między wsiami Wądołki, a Ostrożne ulokowała się tłocznia gazu. Przy drodze do Czyżewa, w okolicach zwanych przez starych zambrowiaków „strzelnicą”, w ostatnich latach powstały niewielkie zakłady: Polski Asfalt, zakład produkcji sprzętu medycznego Balton, firma Inter-Tech ze sprzętem typu podnośniki, ładowarki^{[potrzebny przypis]}.

Gospodarka

Tereny inwestycyjne

Zambrów jest pierwszym miastem w kraju, które zawarło umowę na unijną dotację z Programu „Rozwój Polski Wschodniej” i zakończyło sukcesem ten projekt. W południowej części Zambrowa (ulice: Sitarska, Targowa, Strzelnicza) znajdują się tereny inwestycyjne o powierzchni 32,9 ha przeznaczone pod innowacyjne inwestycje produkcyjne. Grunt został uzbrojony w media, powstały drogi. Teren jest objęty zwolnieniami w podatkach.

Przedsiębiorstwa

Zakład Spółdzielni Mleczarskiej MLEKPOL
Zambrowski Park Przemysłowy (m.in. Keylite RW Polska Sp. z o.o., OKNOREX Sp.k., TEFIM Sp. z o.o.)

Instytucje

Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
Miejski Ośrodek Kultury
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa
Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
ODR Zambrów
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
Powiatowy Inspektorat Weterynarii
Powiatowy Zarząd Dróg
SANEPID
Powiatowy Urząd Pracy

Transport

Transport drogowy

Przez miasto przebiegają drogi:

S8 E67 Droga ekspresowa S8 (E67): granica państwa – Kudowa-Zdrój – Wrocław – Warszawa – Białystok – Budzisko – granica państwa
63 Droga krajowa nr 63: granica państwa – Perły – Giżycko – Pisz – Łomża – Zambrów – Siedlce – Radzyń Podlaski – Sławatycze – granica państwa
66 Droga krajowa nr 66: Zambrów – Bielsk Podlaski – Połowce – granica państwa

Dodatkowo z Zambrowa można dojechać do miejscowości:

Wola Zambrowska (ulicą Wolską bądź też ulicą Kulbata)
Wądołki-Bućki, Grzymały
Cieciorki, Gać i Gronostaje-Puszcza
Wola Zambrzycka i Szczodruchy
Kołaki Kościelne (jadąc na Białystok i w Wiśniewie zjeżdżając na Ćwikły-Krajewo albo w Gosiach Małych na Kołaki)
Grabówka

Ronda w Zambrowie

Na terenie miasta zlokalizowanych jest 7 rond:

Zesłańców Sybiru (skrzyżowanie ulic Białostockiej, Bema i Papieża Jana Pawła II)
Romana Dmowskiego (skrzyżowanie ulic Świętokrzyskiej i Piłsudskiego)
Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii (skrzyżowanie ulic Kościuszki, Mazowieckiej i Milenijnej)
płk. Romana Borzęckiego (przy ul. Mazowieckiej i 71 Pułku Piechoty)
skrzyżowanie ulicy Ostrowskiej z drogą dojazdową do S-8 węzeł Zambrów Zachód
im. ppłk. Adama Zbijewskiego (skrzyżowanie ulic 71 Pułku Piechoty, Papieża Jana Pawła II i Grabowskiej)
im. „Książąt Mazowieckich” (skrzyżowanie ulic rtm. Witolda Pileckiego (przed zmianą nazwy Bolesława Podedwornego), Żytniej i Generała Józefa Bema)

Obwodnica Zambrowa 2009–2012

Osobne artykuły: obwodnica Zambrowa i południowo-wschodnia obwodnica Zambrowa.

Obwodnica rozpoczyna się kilka kilometrów przed zjazdem na wieś Sędziwuje i przebiega na północ od miasta. Za zjazdem na Sędziwuje i młynem wybudowany jest węzeł, ze zjazdem na DK63 (Łomża i Siedlce) i DK66 (Wysokie Mazowieckie). Następnie droga, po ominięciu miasta, krzyżuje się z obecną DK8 między Zambrowem a Wiśniewem, gdzie powstał zjazd do tych miejscowości. Obwodnica omija Wiśniewo od południa i przebiega nad trasą Wiśniewo – Ćwikły-Rupie – Kołaki Kościelne. Kilka kilometrów za Wiśniewem obwodnica włącza się w dotychczasowy przebieg DK8.

Komunikacja miejska w Zambrowie

Od stycznia 2019 roku w Zambrowie po 4 liniach zaczęły poruszać się autobusy darmowej komunikacji miejskiej

Linia 1 (Papieża Jana Pawła II, Białostocka, Konopnickiej, Piłsudskiego, Al. Wojska Polskiego, Magazynowa)

Linia 2 (Papieża Jana Pawła II, Białostocka, Konopnickiej, Piłsudskiego, Al. Wojska Polskiego, Wolska, Kulbata, Magazynowa)

Linia 3 (Papieża Jana Pawła II, Białostocka, Konopnickiej, SP5, 71 Pułku Piechoty, Armii Krajowej, Al. Wojska Polskiego, Magazynowa)

Linia 4 (Papieża Jana Pawła II, Białostocka, Konopnickiej, Ostrowska, Al. Wojska Polskiego, Wolska, Kulbata, Magazynowa)

Zobacz też: Zambrów (stacja kolejowa).

Oświata

Przedszkola

Miejskie Przedszkole nr 1 w Zambrowie – Akademia Malucha
Miejskie Przedszkole nr 3 w Zambrowie
Miejskie Przedszkole nr 4 w Zambrowie – Biedronki
Miejskie Przedszkole nr 5 w Zambrowie
Miejskie Przedszkole nr 6 w Zambrowie

Szkoły podstawowe

Szkoła podstawowa nr 3 im. Janusza Kusocińskiego
Szkoła podstawowa nr 4 im. Władysława Broniewskiego
Szkoła podstawowa nr 5 im. Mikołaja Kopernika

Szkoły ponadpodstawowe

Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Konarskiego w Zambrowie
Zespół Szkół nr 1 im. Stefana Roweckiego „Grota” w Zambrowie
- II Liceum Ogólnokształcące w Zambrowie
- Technikum nr 1 w Zambrowie
- Branżowa Szkoła I Stopnia nr 1 w Zambrowie
- Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 2 w Zambrowie
Zespół Szkół Agroprzedsiębiorczości im. Szkół Podchorążych Rezerwy w Zambrowie
- III Liceum Ogólnokształcące w Zambrowie
- Technikum Nr 2 w Zambrowie
- Branżowa Szkoła I Stopnia nr 2 w Zambrowie
- Szkoła Policealna dla Dorosłych nr 1 w Zambrowie
Zakład Doskonalenia Zawodowego w Zambrowie
- Liceum Ogólnokształcące w Zambrowie
- Technikum w Zambrowie
- Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Zambrowie
- Szkoła Policealna dla Dorosłych w Zambrowie
- Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Zambrowie
Stowarzyszenie Wspierania Edukacji Ekonomicznej i Rynku Pracy w Zambrowie
- Branżowa Szkoła I Stopnia nr 3 dla Młodzieży w Zambrowie

Szkoły artystyczne

Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Witolda Lutosławskiego w Zambrowie

Kultura

Dni Zambrowa

W Zambrowie organizowane są co roku od 13 lat „Dni Zambrowa”, podczas których odbywają się zawody sportowe oraz koncerty muzyczne. Z okazji Dni Zambrowa w mieście grały między innymi: Lombard, Ich Troje, Antonina Krzysztoń, Ryszard Rynkowski, Kobranocka, Blue Cafe, Sumptuastic, Video T.Love i Sylwia Grzeszczak.

Muzyka

Złodzieje Rowerów

W Zambrowie powstał i działa zespół hardcore/punk Złodzieje Rowerów. Wcześniej w latach 90. miał miejsce wysyp punkowo/rockowych kapel, między innymi: HWDK Kaloryfer (później przemianowany na Dylizans), No Profits, Koziolek Matolek, Lidex Band i masa innych no name.

Ząbry i Dukaty Zambrowskie

Od wakacji na terenie Zambrowa można było płacić w niektórych sklepach monetami okolicznościowymi: wydanymi przez Miasto Zambrów – Ząbrami i wydanymi przez Powiat Zambrowski – Dukatami. Ten specyficzne monety to nie tylko element symboliczny-okolicznościowy dla mieszkańców Zambrowa i zwiedzających miasto turystów, ale także cel wielu kolekcjonerów.

Biblioteka

Miejska Biblioteka Publiczna – główna część zbiorów biblioteki znajduje się przy ulicy Wyszyńskiego 2 (wypożyczalnia dla dorosłych i dla dzieci), filia biblioteki (wypożyczalnia dla dorosłych i dzieci) działa przy Alei Wojska Polskiego 25. W MBP działa również bezpłatna kawiarenka internetowa, z której można korzystać w celach naukowych^{[potrzebny przypis]}.

Centrum Kultury (realizacja 2008–2011/2012)

Centrum Kultury zostało wzniesione na terenach pomiędzy Miejską Biblioteką Publiczną przy ul. Wyszyńskiego, a Miejskim Gimnazjum i Pływalnią Delfin przy ulicy Sportowej. Wjazd na parking jest możliwy od ul. Sportowej. W budynku znajduje się sala kinowo-widowiskowo-teatralna na 298 miejsc siedzących i 48 dodatkowych – w lożach, z 129-metrową sceną wyposażoną w specjalistyczne oświetlenie sceniczne. Aparatura projekcyjna umożliwia wyświetlanie filmowego materiału cyfrowego zabezpieczonego przed nieautoryzowanym wyświetlaniem (standard DCI tzw. D-cinema) oraz niezabezpieczonego (tzw. E-cinema) w technologii 2D oraz 3D. Zastosowano system okularów aktywnych XpanD i zsynchronizowano (po raz pierwszy w Polsce) dwa projektory w jednym systemie 3D. Nagłośnienie zapewnia odtwarzanie dźwięku przy zastosowaniu matrycy z procesorem DSP w standardzie 5.1 oraz konsolety Allen&Heath Ilive-112 (z liczbą tłumików 28 dla estrady) zdalnie kontrolującego pracą całego systemu oraz możliwością nagrywania ścieżki dźwiękowej^{[potrzebny przypis]}.

Na parterze budynku znajduje się sala klubowo-konferencyjna oraz galeria wystaw artystycznych. Na piętrze znajdują się sale: taneczno-teatralna z lustrami i drążkami do ćwiczeń, muzyczna z wytłumieniem akustycznym, dwie pracownie plastyczne, magazynki na instrumenty, kostiumy i mundury oraz pomieszczenia administracyjno-biurowe dla personelu Miejskiego Ośrodka Kultury. W części podziemnej znajdują się pomieszczenia przeznaczone na pozostałą działalność (Regionalna Izba Historyczna) oraz pomieszczenia techniczne. Budynek posiada windę i jest przyjazny dla osób niepełnosprawnych.

Inwestycja w całości została sfinansowana ze środków budżetu Miasta Zambrów, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013 oraz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Uroczyste otwarcie nastąpiło 21 stycznia 2012 roku^{[potrzebny przypis]}.

Turystyka

Atrakcje

Pomnik żubra wykonany z brązu, nazwany przez mieszkańców miasta „Zambruś”
Pomnik Jana Pawła II na skwerku w pobliżu kościoła pw. św. Trójcy
Pomnik Oficera Polskiego przed Zambrowskim Parkiem Przemysłowym (utworzenie rok 2010)
Fontanna z trzema lwami (odlanymi z brązu) w centrum Zambrowa
Pływalnia miejska „Delfin”
Kompleks zieleni miejskiej nad zalewem oraz park „Księży lasek”
Regionalna Izba Historyczna w Zambrowie – utworzona została w 2000 roku. Działalność Izby polega na gromadzeniu zbiorów znalezionych na terenie miasta i gminy Zambrów, ich opracowywaniu i udostępnianiu wystaw zwiedzającym. Zobaczyć w niej można przedmioty sięgające czasów pierwotnych. Warto obejrzeć naczynia wydobyte z grobów popielnicowych oraz piękne średniowieczne dzbany. Izba otwarta jest od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00–15.00. Zwiedzanie Izby Regionalnej jest bezpłatne. W kwietniu została zaprezentowana wystawa „Garnizon Zambrów” oraz został wydany album o tej same nazwie ze zdjęciami upamiętniającymi żołnierzy jednostek stacjonujących w Zambrowie przed II wojną światową.

Zabytki

Kościół parafialny pw. Trójcy Przenajświętszej, wybudowany w 1879 r.
Cmentarz grzebalny rzymskokatolicki założony w 1795 r.
- grób powstańców z 1863–1864 r.
- pomnik nagrobny, wystawiony ofiarom zbrodni hitlerowskich z 1943 r.
- Kaplica drewniana na cmentarzu grzebalnym rzymskokatolickim (rok budowy 1795).
- Ogrodzenie cmentarza kościelnego wraz z bramą, wybudowane w początku XX.
- Kapliczka św. Jana Nepomucena, znajdująca się w północno-wschodnim narożniku cmentarza kościelnego (pierwotnie umiejscowiona przy moście nad Jabłonką)
- Kaplica grobowa rodziny Woyczyńskich na cmentarzu grzebalnym rzymskokatolickim (rok budowy 1870).
- Ogrodzenie cmentarza grzebalnego rzymskokatolickiego (rok budowy 1868).
Cmentarz grzebalny żydowski z I połowy XIX w.
Cmentarz wojenny żołnierzy i jeńców radzieckich (z lat 1941–1944)
Kompleks budynków wojskowych (28 budynków: koszarowe, magazynowe, gospodarcze), wybudowany w latach 1885–1900.
Kamienice przy ul. Tadeusza Kościuszki i placu gen. Władysława Sikorskiego, wybudowane na koniec XIX i początku XX wieku.
Dawna poczta przy al. Wojska Polskiego 16, wybudowana w początku XX w.
Krzyż przydrożny przy drodze na Klimasze z ok. 1890 r.

Sport

Piłka nożna

W Zambrowie działa założona w 1953 roku drużyna piłkarska ZKS Olimpia Zambrów, obecnie występująca w III lidze w grupie I.

Na terenie Zambrowa utworzono jeden z pierwszych w kraju kompleksów boisk w ramach programu „Moje boisko – Orlik 2012”. Znajduje się na terenach przy Szkole Podstawowej nr 3. Dnia 30 kwietnia 2010 został oddany do użytku drugi „Orlik” przy Szkole Podstawowej nr 4. Dodatkowo na „Orliku” rozgrywany jest Turniej Orlik Cup, w którym uczestniczą lokalne amatorskie drużyny^[16].

Koło Brydża Sportowego

Początki tego sportu w Zambrowie datuje się na rok 1957, wtedy to zorganizowano pierwszy turniej. Szczególne triumfy zambrowscy brydżyści odnosili na początku lat 90., kiedy to grali w III lidze, pod nazwą ZKZ Zambrów. Dzisiaj spotkania mają zdecydowanie charakter rozrywkowy, a na zambrowskie turnieje par przychodzi zwykle od 20 do 24 graczy^{[potrzebny przypis]}.

Sztuki walki

Oyama Karate

Od kilku lat w Zambrowie działa Mazowiecko-Podlaski Klub Oyama Karate. Członkowie klubu poznają tajniki sztuki walki karate. Właśnie z Zambrowa pochodzą Wicemistrz Polski Oyama Karate Robert Gaździk oraz wielokrotny Wicemistrz Polski Oyama Karate i Mistrz Polski w Kyokushin Budokai Karate Bartosz Konopka^{[potrzebny przypis]}.

Karate Kyokushin

W Zambrowie działa Klub Karate Kyokushin. Zajęcia odbywają się we wtorki i czwartki w Bibliotece Miejskiej przy ul. kard. St. Wyszyńskiego 2, a także al. Wojska Polskiego 37 B. Jednym z instruktorów jest reprezentantka Polski Anna Kaczyńska, brązowa medalistka IX Mistrzostw Europy Open Karate Kyokushin oraz srebrna medalistka Mistrzostw Świata Kobiet Karate Kyokushin w Tokio^{[potrzebny przypis]}.

Klub Sztuk Walk -KSW ZAMBRÓW

Od 2011 roku działa w Zambrowie Klub Sztuk Walk w ramach Stowarzyszenia Sztuk Walk. Zajęcia prowadzone są z zakresu sportów: K1 i MMA w Szkole Podstawowej nr 4 i nr 5. Z inicjatywy prezesa Klubu Dariusza Lubaka powstała sekcja boksu^{[potrzebny przypis]}.

Korty tenisowe

Mieszkańcy Zambrowa mogą korzystać z kortów tenisowych ceglanych położonych przy stadionie ZKS Olimpia^{[potrzebny przypis]}.

Klub Miłośników Motocykli „Żubr” Zambrów

Zaczął funkcjonować w styczniu 1999 r., kiedy to zorganizowano I Zimową Wystawę Motocykli. Do dziś skupia pasjonatów sportów motorowych, którzy organizują zloty, wystawy, pikniki oraz występują na różnych imprezach.

Administracja

Burmistrzem jest Kazimierz Jan Dąbrowski.

Zambrów jest członkiem Związku Miast Polskich.

Mieszkańcy Zambrowa wybierają parlamentarzystów z okręgu wyborczego Białystok, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego Olsztyn.

Religia

Kościół rzymskokatolicki:
- kościół parafialny pw. Ducha Świętego (10 750 wiernych)
- kościół parafialny pw. Trójcy Przenajświętszej (9030 wiernych)
- kościół parafialny pw. św. Józefa Rzemieślnika (6050 wiernych)
Świadkowie Jehowy:
- zbór Zambrów (Sala Królestwa ul. Magazynowa 2c)^[17]
Ewangeliczny Kościół Chrześcijański:
- Kościół Jezusa Chrystusa w Zambrowie^[18] (al. Wojska Polskiego 27B) – zbór w Zambrowie działa w ramach Kościoła Bożego w Polsce

Przyroda

13 „Dębów Pamięci” – posadzone zostały w celu uczczenia pamięci polskich jeńców wojennych pomordowanych w Katyniu jako żywe pomniki historii^[19].

Miasto w bezpośrednim sąsiedztwie graniczy z:

MS Zambrów

Polski drobnicowiec. Został wybudowany w stoczni szczecińskiej. Służył na morzu przez blisko 29 lat. Został zezłomowany w Bombaju w Indiach.

Stowarzyszenia obywatelskie

Na terenie miasta Zambrowa funkcjonują stowarzyszenia utworzone przez zambrowian. Mają one za zadanie pomóc w rozwoju lokalnej społeczności i regionu. Należą do nich: „Towarzystwo Nasz Szpital”, Stowarzyszenie na Rzecz Edukacji, Rehabilitacji, Wsparcia Społecznego i Samorządności oraz Stowarzyszenia Wspierania Edukacji i Rynku Pracy.

Marsz Światła

W Zambrowie w rocznicę śmierci papieża Jana Pawła II odbywa się Marsz Światła. W marszu milczenia uczestniczy kilka tysięcy mieszkańców miasta. Trasa przebiega od placu przed Zespołem Szkół nr 1 im. Stefana Roweckiego „Grota” do pomnika papieża Jana Pawła II przed kościołem Trójcy Przenajświętszej. Pod pomnikiem papieża Jana Pawła II odmawiane są krótkie modlitwy i zapalane znicze, a o godzinie 21.37 – czyli godzinie śmierci Papieża, rozbrzmiewają dzwony kościelne.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Visaginas (Litwa) – od 1999 roku^[20]

Ludzie związani z Zambrowem‎ ‎

Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Zambrowem‎.

Przypisy

↑ ^a ^b Zambrów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-08-01] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Miasto Zambrów - Powiat Zambrowski - Portal gov.pl [online], gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
↑ ^a ^b GUS-Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-07-15]. (pol.).
↑ UM Zambrów: Wykaz osiedli i sołectw funkcjonujących na terenie Miasta Zambrów. [dostęp 2009-11-16]. (pol.).
↑ Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification. „Hydrology and Earth System Sciences”. 11, s. 1633–1644, 2007. ISSN 1027-5606. (ang.).
↑ :Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, s. 363–364.
↑ Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Ludność w wieku 60+. Struktura demograficzna i zdrowie. [online], stat.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci
↑ https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci
↑ Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961, s. 53.
↑ Zambrów – Aleja Wojska Polskiego – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2017-11-27] .
↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 438.
↑ Tadeusz Pamzo, „Dumnie nosi czarne chusty...” IV Zambrowska Drużyny Harcerzy im. Andrzeja Małkowskiego w latach 1984–1993, w: Studia z dziejów harcerstwa, red. Marek Wierzbicki, IPN, Warszawa 2009, s. 97–112.
↑ zambrow.org: V Turniej Orlik Cup. [dostęp 2010-05-02]. (pol.).
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-18] .
↑ Kościół Jezusa Chrystusa w Zambrowie [online], kjchwz.pl .
↑ Dęby upamiętnią zamordowanych w Katyniu.
↑ Informacja o X Rocznicy Współpracy Miast Partnerskich Zambrów-Visaginas. [dostęp 2014-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Urząd Miasta Zambrów
Zambrów al. Zambrowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 363 .

[Populacja2020-1] Zambrów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-08-01] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[2] Miasto Zambrów - Powiat Zambrowski - Portal gov.pl [online], gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[3] Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.

[autonazwa1-4] GUS-Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2014-07-15]. (pol.).

[5] UM Zambrów: Wykaz osiedli i sołectw funkcjonujących na terenie Miasta Zambrów. [dostęp 2009-11-16]. (pol.).

[6] Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification. „Hydrology and Earth System Sciences”. 11, s. 1633–1644, 2007. ISSN 1027-5606. (ang.).

[Słownik_geograficzny1-7] :Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom XIV, s. 363–364.

[8] Główny Urząd Statystyczny / Obszary tematyczne / Ludność / Ludność / Ludność w wieku 60+. Struktura demograficzna i zdrowie. [online], stat.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).

[9] ttps://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci

[10] ttps://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci

[11] ttps://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/z/1173-zambrow/96-historia-miejscowosci/68041-historia-miejscowosci

[Zbrodnie_Wehrmachtu_na_jeńcach_wojennych_w_II_wojnie_światowej-12] Szymon Datner: Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961, s. 53.

[13] Zambrów – Aleja Wojska Polskiego – stare zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2017-11-27] .

[14] Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 438.

[Pamzo-15] Tadeusz Pamzo, „Dumnie nosi czarne chusty...” IV Zambrowska Drużyny Harcerzy im. Andrzeja Małkowskiego w latach 1984–1993, w: Studia z dziejów harcerstwa, red. Marek Wierzbicki, IPN, Warszawa 2009, s. 97–112.

[16] zambrow.org: V Turniej Orlik Cup. [dostęp 2010-05-02]. (pol.).

[17] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-18] .

[18] Kościół Jezusa Chrystusa w Zambrowie [online], kjchwz.pl .

[19] Dęby upamiętnią zamordowanych w Katyniu.

[20] Informacja o X Rocznicy Współpracy Miast Partnerskich Zambrów-Visaginas. [dostęp 2014-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Miasta na prawach powiatu	Białystok Łomża Suwałki
Miasta powiatowe	Augustów Bielsk Podlaski Grajewo Hajnówka Kolno Mońki Sejny Siemiatycze Sokółka Wysokie Mazowieckie Zambrów
Miasta gminne	Brańsk Choroszcz Ciechanowiec Czarna Białostocka Czyżew Dąbrowa Białostocka Drohiczyn Goniądz Jedwabne Kleszczele Knyszyn Krynki Lipsk Łapy Michałowo Nowogród Rajgród Stawiski Suchowola Supraśl Suraż Szczuczyn Szepietowo Tykocin Wasilków Zabłudów

Przynależność wojewódzka	gubernia łomżyńska (1867–1915) woj. białostockie (II RP) (1919–1939) woj. warszawskie (II RP) (1939) woj. warszawskie (1945) woj. białostockie (1945–1975)
Miasta	Jedwabne (← od 1932) Kolno (← 1932–47 →) Łomża Nowogród (do 1870, 1916-19 i od 1927) Stawiski (← 1932–47 →) Śniadowo (do 1870) Zambrów (do 1870 i 1915–54 →) Wizna (do 1870, 1916-19)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Bożejewo (do 1954) Chlebiotki (do 1954) Czerwone (← 1932–47 →) Długobórz (190?–1954) Drozdowo (do 1954) Jedwabne (← od 1932) Kołaki (1925–54) Ko(s)saki(-Rutki) (do 1925) Kupiski (do 1954) Lubotyń (do 1954) Łomża (od 1973) Mały Płock (← 1932–47 →) Miastkowo Nowogród (do 1927) Nowogród (od 1973) Piątnica (od 1973) Pruszki (do 1868) Przytuły (← od 1932) Puchały (do 1954) Rogienice (Wielkie) (← od 1932) Rutki (1925–54) Stawiski (← 1932–47 →) Szczepankowo Szumowo (do 1954) Śniadowo Śniadowo (191?–22) Wizna (1923–1927) Wizna (od 1973) Zambrów (do 1909) Zambrów (1909–1915)
Gromady (1954–1972)	Bożejewo Stare / Stare Bożejewo (1954–1972) Bronowo (1954–1961) Burzyn (1959–1972) Chlebiotki Nowe (1954 →) Chludnie (1954–1959) Chmielewo (1954–1959) Chojny Młode (1954–1959) Cibory Gałeckie (1954 →) Czaplice (1954–1959) Długobórz II (1954 →) Dobrzyjałowo (1954–1959) Drogoszewo (1954–1959) Drozdowo (1954–1972) Duchny Stare (1954–1959) Gniazdowo (1954 →) Gosie Małe (1954 →) Górki-Sypniewo (1959–1972) Jakać Dworna (1954–1959) Janczewo (1954–1959) Jedwabne (1959–1972) Jemielite-Wypychy (1954–1959) Jeziorko (1954–1971) Kalinówka-Basie (1954 →) Kisielnica (1954–1959) Kołaki Kościelne (1954 →) Konarzyce (1954–1971) Konopki Młode (1959–1961) Kossaki (1954–1959) Kotowo-Plac (1954–1959) Kucze Wielkie (1954–1959) Kupiski Stare / Stare Kupiski (1954–1972) Laskowiec Stary (1954 →) Lubotyń Stary (1954 →) Łady Polne (1954 →) Łoje-Awissa (1954–1972) Makowskie (1954–1959) Mątwica (1954–1959) Miastkowo (1954–1972) Nadbory (1954–1959) Nowogród (1959–1972) Obrytki (1954–1959) Olszyny (1954–1959) Pęchratka (1954 →) Piątnica Poduchowna (1954–1972) Pniewo (1954 → i ←~~1957~~) Podbiele (1954 →) Podgórz / Podgórze (1954–1972) Poryte-Jabłoń (1954 →) Pruszki (1954 →) Przytuły (1954–1972) Puchały (1954 →) Rogienice Wielkie (1954–1972) Romany (1954–1971) Rutki (1954 →) Sędziwuje (1954 →) Sieburczyn (1954–1959) Srebrna (1954 →) Stryjaki (1954–1959) Szczepankowo (1954–1972) Szczodruchy (1954 →) Szlasy-Lipno (1954 →) Szumowo (1954 →) Śliwowo-Łopienite (1954 →) Śniadowo (1954–1972) Turobin Stary (1954 →) Uśnik (1954–1959) Wagi (1954–1959) Wiśniewo (1954 →) Wizna (1954–1972) Wygoda (1954 →) Wysokie (1954–1959) Zambrzyce-Króle (1954 →) Zawady (1954 →)

Przynależność wojewódzka	woj. białostockie
Miasta	Zambrów (←)
Gromady (1954-72)	Chlebiotki Nowe / Nowe Chlebiotki (← 1954-72) Cibory Gałeckie (← 1954-57) Długobórz II / Długobórz Drugi (← 1954-72) Gniazdowo (← 1954-56 →) Gosie Małe (← 1954-59) Kalinówka-Basie (← 1954-59) Kołaki Kościelne (← 1954-72) Laskowiec Stary / Stary Laskowiec (← 1954-72) Lubotyń Stary / Stary Lubotyń (← 1954-56 →) Łady Polne (← 1954-59) Paproć Duża (← 1957-59) Pęchratka (← 1954-59) Pniewo (← 1954-57 (→)) Podbiele (← 1954-56 →) Poryte-Jabłoń (← 1954-59) Pruszki (← 1954-59) Przeździecko-Mroczki (← 1957-59) Puchały (← 1954-72) Rutki (← 1954-72) Sędziwuje (← 1954-59) Skarżyn Stary (← 1957-59) Srebrna (← 1954-72) Szczodruchy (← 1954-59) Szlasy-Lipno (← 1954-59) Szumowo (← 1954-72) Śliwowo-Łopienite (← 1954-57) Tarnowo-Goski (1959-71) Turobin Stary (← 1954-57 (→)) Wiśniewo (← 1954-59) Wygoda (← 1954-72) Zambrów (1959-72) Zambrzyce-Króle (← 1954-72) Zaręby-Bolędy (← 1957 →) Zawady (← 1954-72)
Gminy wiejskie (1973-75)	Gać Kołaki Kościelne Rutki Szumowo Zambrów Zawady