Województwo

Województwo – jednostka podziału administracyjnego najwyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego administracji rządowej, a od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.

Podział kraju na województwa ma swoje korzenie w okresie rozbicia dzielnicowego, stąd ich zróżnicowanie pod względem wielkości w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pierwsze województwa powstawały w XIV w. Pierwotnie były to samodzielne zgromadzenia wojskowe na określonych terenach Polski, którymi zarządzali wyznaczani przez władcę wojewodowie (od: wodzić woje).

Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r.^[1]

Podział administracyjny Polski (stan od 1 stycznia 2010 do dziś)

Liczba województw

1582–1634 – 34 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
1634–1660 – 35 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
1660–1717 – 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo, 1 ziemia)
1717–1768 – 33 (+ 1 księstwo, 1 biskupstwo)

(w Księstwie Warszawskim w miejsce województw wprowadzono departamenty)

1815–1837 (Królestwo Polskie) – 8

(w Królestwie Polskim w latach 1837–1915 w miejsce województw wprowadzono gubernie)

1922–1939 – 16 (w tym województwo śląskie posiadające autonomię, +1 miasto wydzielone)
1944–1945 – 10 (w tym województwo śląskie posiadające autonomię, +2 miasta wydzielone)
1945–1946 – 11 (+2 miasta wydzielone)
1946–1950 – 14 (+2 miasta wydzielone)
1950–1975 – 17 (+2 miasta wydzielone, od 1954 5 miast wydzielonych)
1975–1998 – 49
od 1 stycznia 1999 – 16

Stan aktualny – 16 województw

Herby województw

Flagi województw

Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe.

Wprowadzeniu nowego podziału na województwa towarzyszyły liczne dyskusje. Niektóre projekty zakładały utworzenie mniejszej liczby województw (najczęściej mówiło się o 12). Nieco mniej zwolenników miały projekty utworzenia 25 województw^[2] lub pozostawienia dotychczasowego podziału na 49 województw. Liczne protesty społeczne, m.in. w Opolu i Kielcach, doprowadziły do utworzenia większej liczby jednostek. W dwóch województwach zdecydowano się na rozdzielenie siedzib wojewodów i sejmików województw.

Od 1999 r. pojawiają się opinie postulujące utworzenie jeszcze trzech województw: staropolskiego, środkowopolskiego, środkowopomorskiego oraz wyłączenia Warszawy z województwa mazowieckiego.

Potoczne określenie „miasto wojewódzkie” odnosi się do miasta, w którym siedzibę mają wojewoda i (lub) marszałek województwa. Wszystkie miasta wojewódzkie mają status miasta na prawach powiatu.

Podział na województwa od 1999 r.

TERYT^[a]	Województwo	Siedziba	Powierzchnia [km²], 2021-12-31^[3]	Ludność 2021-12-31^[4]	Gęstość zaludnienia [osób/km²]	Poziom urbanizacji (31 XII 2018)	Stopa bezrobocia (I 2019)^[5]	PKB na 1 mieszkańca (31 XII 2018) [zł]	Wyróżnik na tablicach rejestracyjnych
02 (DS)	dolnośląskie	Wrocław	19 947	2 897 700	145,45	68,61%	5,4%	57 228	D, V
04 (KP)	kujawsko-pomorskie	Bydgoszcz¹⁾ Toruń²⁾	17 971	2 017 700	115,62	59,09%	9,2%	41 875	C
06 (LU)	lubelskie	Lublin	25 123	2 038 300	84,29	46,46%	8,4%	35 712	L
08 (LB)	lubuskie	Gorzów Wielkopolski¹⁾ Zielona Góra²⁾	13 988	985 500	72,53	64,95%	6,2%	42 755	F
10 (LD)	łódzkie	Łódź	18 219	2 394 900	135,37	62,55%	6,3%	48 126	E
12 (MA)	małopolskie	Kraków	15 183	3 430 400	223,98	48,19%	4,9%	47 272	K, J
14 (MZ)	mazowieckie	Warszawa	35 559	5 512 800	151,96	64,40%	5,1%	83 123	W, A
16 (OP)	opolskie	Opole	9412	948 600	104,82	53,30%	6,6%	41 080	O
18 (PK)	podkarpackie	Rzeszów	17 846	2 085 900	119,30	41,09%	9,1%	36 088	R, Y
20 (PD)	podlaskie	Białystok	20 187	1 148 700	58,53	60,79%	8,1%	37 077	B
22 (PM)	pomorskie	Gdańsk	18 323	2 358 700	127,44	63,66%	5,2%	50 001	G, X
24 (SL)	śląskie	Katowice	12 333	4 375 900	367,59	76,73%	4,5%	53 654	S, I
26 (SK)	świętokrzyskie	Kielce	11 710	1 187 700	106,02	44,86%	8,7%	36 970	T
28 (WN)	warmińsko-mazurskie	Olsztyn	24 173	1 374 700	59,11	58,99%	10,9%	36 306	N
30 (WP)	wielkopolskie	Poznań	29 826	3 500 000	117,14	54,27%	3,3%	56 496	P, M
32 (ZP)	zachodniopomorskie	Szczecin	22 905	1 650 000	74,31	68,50%	7,8%	43 150	Z

¹⁾ siedziba wojewody, ²⁾ siedziba sejmiku wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego

Województwa w przeszłości

Pierwsze województwa w Polsce

Prowincja	Lp.	Województwo	Ziemia (na której się znajdowało)	Okres istnienia	Wojewodowie	Miasto wojewódzkie	Współczesne województwo (w przybliżeniu)
wielkopolska	1.	poznańskie	poznańska, wschowska	1314–1793	wojewodowie	Poznań	wielkopolskie
	2.	kaliskie	kaliska	1314–1793	wojewodowie	Kalisz	wielkopolskie
	3.	sieradzkie	sieradzka, wieluńska	1339–1795	wojewodowie	Sieradz	łódzkie
	4.	łęczyckie	łęczycka	1352–1793	wojewodowie	Łęczyca	łódzkie
	5.	brzeskie	kujawska	XIV w. – 1793	wojewodowie	Brześć Kujawski	kujawsko-pomorskie
	6.	gniewkowskie	kujawska, dobrzyńska	XIV – XV w.	wojewodowie	Gniewkowo	kujawsko-pomorskie
małopolska	7.	krakowskie	krakowska	1308–1795	wojewodowie	Kraków	małopolskie
małopolska	8.	sandomierskie	sandomierska, lubelska, łukowska	1308–1795	wojewodowie	Sandomierz	południowa część województwa mazowieckiego, świętokrzyskie

Województwa w okresie I Rzeczypospolitej

Osobny artykuł: podział administracyjny I Rzeczypospolitej.

Województwa Królestwa Polskiego (do 1816 – departamenty) 1815–1837

Osobny artykuł: Podział administracyjny Królestwa Polskiego.

krakowskie (siedziba władz – Miechów, potem Kielce)
sandomierskie (siedziba władz – Radom)
kaliskie
lubelskie
płockie
mazowieckie (siedziba władz – Warszawa)
podlaskie (siedziba władz – Siedlce)
augustowskie (siedziba władz – Suwałki)

Od 1837 r. Królestwo Polskie dzieliło się na gubernie.

Województwa w okresie międzywojennym (1918–1939)

Osobny artykuł: Podział administracyjny II Rzeczypospolitej.

2 sierpnia 1919 uchwałą sejm podzielił terytorium byłego Królestwa Polskiego na 5 województw, a dla Warszawy przewidział odrębną jednostkę administracyjną:

W ciągu następnych kilku lat dodano kolejnych 10 województw z ziem pozostałych zaborów:

15 lipca 1920 roku utworzono nowe województwo powstałe na terenach odłączonych od Niemiec w wyniku plebiscytu i powstań śląskich tamtejszej polskiej ludności dążącej do włączenia Górnego Śląska w granice Polski oraz z byłych terenów Austro-Węgier (Śląsk Cieszyński):

województwo śląskie (Katowice), posiadające autonomię

Województwa z podziałem na powiaty – zobacz podział administracyjny II RP.

Podział na województwa w okresie międzywojennym stan z 1 kwietnia 1939
tab. rej. od 1937	województwo miasto wydzielone	miasto wojewódzkie	powierzchnia w tys. km² (1930)	ludność w tys. (1931)
00–19	miasto Warszawa	Warszawa	0,14	1179,5
20–24	białostockie	Białystok	26,0	1263,3
25–29	kieleckie	Kielce	22,2	2671,0
30–34	krakowskie	Kraków	17,6	2300,1
35–39	lubelskie	Lublin	26,6	2116,2
40–44	lwowskie	Lwów	28,4	3126,3
45–49	łódzkie	Łódź	20,4	2650,1
50–54	nowogródzkie	Nowogródek	23,0	1057,2
55–59	poleskie	Brześć	36,7	1132,2
60–64	pomorskie	Toruń	25,7	1884,4
65–69	poznańskie	Poznań	28,1	2339,6
70–74	stanisławowskie	Stanisławów	16,9	1480,3
75–79	śląskie	Katowice	5,1	1533,5
80–84	tarnopolskie	Tarnopol	16,5	1600,4
85–89	warszawskie	Warszawa	31,7	2460,9
90–94	wileńskie	Wilno	29,0	1276,0
95–99	wołyńskie	Łuck	35,7	2085,6

Województwa w latach 1944–1975

Zmiany terytorium Polski po II wojnie światowej wymusiły reorganizację podziału administracyjnego kraju. W 22 sierpnia 1944 na mocy Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji^[6] przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski. Ponieważ granice kraju nie były jeszcze ustalone, a jego część znajdowała się nadal pod okupacją, nie można mówić o faktycznej liczbie istniejących wówczas województw.

1 kwietnia 1945 z województwa kieleckiego przeniesiono do województwa krakowskiego powiat miechowski, 7 kwietnia 1945 powołano województwo gdańskie, w którego skład wszedł obszar Wolnego Miasta Gdańska i 6 powiatów województwa pomorskiego (gdyński, kartuski, morski, starogardzki, kościerski i tczewski). 7 maja 1945 anulowano autonomię województwa śląskiego. 9 sierpnia fragment województwa lwowskiego włączono do województwa lubelskiego, a 18 sierpnia 1945 utworzono województwo rzeszowskie z pozostałej w Polsce części województwa lwowskiego i 4 powiatów województwa krakowskiego (dębicki, gorlicki, jasielski i mielecki) oraz zmieniono granice województw: śląskiego, krakowskiego, kieleckiego, białostockiego i warszawskiego (powiaty będziński i zawierciański przeniesiono z województwa kieleckiego do śląskiego, olkuski z kieleckiego do krakowskiego oraz łomżyński z warszawskiego do białostockiego). Dodatkowo z województwa łódzkiego wydzielono miasto Łódź, które stało się miastem na prawach województwa.

Tereny włączone do Polski początkowo znajdowały się pod radziecką administracją wojskową, a 14 marca 1945, jeszcze przed zajęciem wszystkich tych terenów, utworzono na nich 4 okręgi administracyjne nie posiadające statusu województw: Okręg I (Śląsk Opolski), Okręg II (Dolny Śląsk), Okręg III (Pomorze Zachodnie), Okręg IV (Mazurski)^[7]. Dopiero 28 czerwca 1946^[8] obszar Ziem Odzyskanych włączono do zasadniczego podziału kraju tworząc na nim trzy nowe województwa (olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie) oraz część ziem włączając do województw: białostockiego, gdańskiego, poznańskiego i śląskiego.

Od 28 czerwca 1946 Polska dzieliła się na 14 województw oraz 2 miasta wydzielone:

województwo białostockie
województwo pomorskie (później: województwo bydgoskie)
województwo gdańskie
województwo śląskie, zwane również śląsko-dąbrowskim
województwo kieleckie
województwo krakowskie
województwo lubelskie
województwo łódzkie
województwo olsztyńskie
województwo poznańskie
województwo rzeszowskie
województwo szczecińskie
województwo warszawskie
województwo wrocławskie
miasta wydzielone:
- Warszawa
- Łódź

W 1950 r. dokonano kilku zmian w podziale administracyjnym. Zmiany te dotyczyły tak zwanych Ziem Odzyskanych. Trzy istniejące już województwa podzielono, wydzielając tym samym trzy nowe jednostki terytorialne: województwo koszalińskie (z województwa szczecińskiego), województwo zielonogórskie (z województwa poznańskiego) i województwo opolskie (z województwa śląskiego, które zmieniło nazwę na województwo katowickie (w latach 1953–1956 województwo stalinogrodzkie). Owe zmiany nie ograniczały się jednak tylko do utworzenia nowych województw, skorygowano także granice już istniejących. W 1957 roku wydzielone zostały 3 kolejne miasta: Kraków, Poznań i Wrocław.

Podział na województwa i miasta wydzielone w latach 1945–1975
tab rej od 1956	województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km² (1965)	ludność (1965)
A	białostockie	Białystok	23 136	1 160 400
B	bydgoskie	Bydgoszcz	20 794	1 837 100
G	gdańskie	Gdańsk	10 984	1 352 800
S	katowickie (1953–1956 stalinogrodzkie)	Katowice (1953–1956 Stalinogród)	9518	3 524 300
C	kieleckie	Kielce	19 498	1 899 100
E	koszalińskie¹⁾	Koszalin	17 974	755 100
K	krakowskie	Kraków	15 350	2 127 600
L	lubelskie	Lublin	24 829	1 900 500
F	łódzkie	Łódź	17 064	1 665 200
O	olsztyńskie	Olsztyn	20 994	956 600
H	opolskie¹⁾	Opole	9506	1 009 200
P	poznańskie	Poznań	26 723	2 126 300
R	rzeszowskie	Rzeszów	18 658	1 692 800
M	szczecińskie	Szczecin	12 677	847 600
T	warszawskie	Warszawa	29 369	2 453 000
X	wrocławskie	Wrocław	18 827	1 967 000
Z	zielonogórskie¹⁾	Zielona Góra	14 514	847 200
tab rej od 1956	miasto wydzielone		powierzchnia km² (1965)	ludność (1965)
I	Łódź		214	744 100
W	Warszawa		446	1 252 600
K	Kraków²⁾		230	520 100
P	Poznań²⁾		220	438 200
X	Wrocław²⁾		225	474 200
¹⁾ nowe województwa utworzone w 1950; ²⁾ miasta wydzielone w 1957, nie otrzymały odrębnych liter w tablicach rejestracyjnych

Województwa w latach 1975–1998

W dniu 29 listopada 1972 r. został przeprowadzony pierwszy etap reformy administracyjnej: zamiast 4459 tzw. gromad wprowadzono podział na gminy; na drugim etapie, wprowadzonym 1 czerwca 1975 r., zlikwidowano poziom powiatowy i wprowadzono podział dwustopniowy: gminy, miasta i dzielnice miast na pierwszym poziomie oraz w miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych wprowadzono podział na 49 województw na poziomie drugim. Ten podział przetrwał do 1998. Niekiedy miasta wojewódzkie liczyły poniżej 50 tys. mieszkańców. Powołano dodatkowe struktury przestrzenne: makrorejony oraz rejony.

Podział na województwa w latach 1975–1998
województwo	miasto wojewódzkie	powierzchnia km² (1998)	ludność (1980)	miasta	gminy
bialskopodlaskie	Biała Podlaska	5348	286 400	6	35
białostockie	Białystok	10 055	641 100	17	49
bielskie	Bielsko-Biała	3704	829 900	18	47
bydgoskie	Bydgoszcz	10 349	1 036 000	27	55
chełmskie	Chełm	3865	230 900	4	25
ciechanowskie	Ciechanów	6362	405 400	9	45
częstochowskie	Częstochowa	6182	747 900	17	49
elbląskie	Elbląg	6103	441 500	15	37
gdańskie	Gdańsk	7394	1 333 800	19	43
gorzowskie	Gorzów Wielkopolski	8484	455 400	21	38
jeleniogórskie	Jelenia Góra	4378	492 600	24	28
kaliskie	Kalisz	6512	668 000	20	53
katowickie	Katowice	6650	3 733 900	43	46
kieleckie	Kielce	9211	1 068 700	17	69
konińskie	Konin	5139	441 200	18	43
koszalińskie	Koszalin	8470	462 200	17	35
krakowskie	Kraków	3254	1 167 500	10	38
krośnieńskie	Krosno	5702	448 200	12	37
legnickie	Legnica	4037	458 900	11	31
leszczyńskie	Leszno	4254	357 600	19	28
lubelskie	Lublin	6793	935 200	16	62
łomżyńskie	Łomża	6684	325 800	12	39
łódzkie	Łódź	1523	1 127 800	8	11
nowosądeckie	Nowy Sącz	5576	628 800	14	41
olsztyńskie	Olsztyn	12 327	681 400	21	48
opolskie	Opole	8535	975 000	29	61
ostrołęckie	Ostrołęka	6498	371 400	9	38
pilskie	Piła	8205	437 100	24	35
piotrkowskie	Piotrków Trybunalski	6266	604 200	10	51
płockie	Płock	5117	496 100	9	44
poznańskie	Poznań	8151	1 237 800	33	57
przemyskie	Przemyśl	4437	380 000	9	35
radomskie	Radom	7295	702 300	15	61
rzeszowskie	Rzeszów	4397	648 900	13	41
siedleckie	Siedlce	8499	616 300	12	66
sieradzkie	Sieradz	4869	392 300	9	40
skierniewickie	Skierniewice	3959	396 900	8	36
słupskie	Słupsk	7453	369 800	11	31
suwalskie	Suwałki	10 490	422 600	14	42
szczecińskie	Szczecin	9981	897 900	29	50
tarnobrzeskie	Tarnobrzeg	6283	556 300	14	46
tarnowskie	Tarnów	4151	607 000	9	41
toruńskie	Toruń	5348	610 800	13	41
wałbrzyskie	Wałbrzych	4168	716 100	31	30
warszawskie	Warszawa	3788	2 319 100	27	32
włocławskie	Włocławek	4402	413 400	14	30
wrocławskie	Wrocław	6287	1 076 200	16	33
zamojskie	Zamość	6980	472 100	10	47
zielonogórskie	Zielona Góra	8868	609 200	26	50

Zobacz też

Uwagi

↑ W nawiasie podano kod literowy ISO 3166-2:PL obowiązujący do 25 listopada 2018, lecz często jeszcze spotykany w różnych publikacjach.

Przypisy

↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 547.
↑ Mapa proponowanego podziału na 25 województw. Polityka nr 11 (2028), 16 marca 1996. [dostęp 2019-04-08].
↑ DominikD. Rozkrut DominikD. i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 68–71, ISSN 1506-0632 .
↑ DominikD. Rozkrut DominikD. i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 114, ISSN 1506-0632 .
↑ GUS: Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu stycznia 2019 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2019-05-14].
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
↑ Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Nr 9–10 (56–57). ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]., wrzesień–październik 2005 ISSN 1641-9561.
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177).

[3] W nawiasie podano kod literowy ISO 3166-2:PL obowiązujący do 25 listopada 2018, lecz często jeszcze spotykany w różnych publikacjach.

[1] Dz.U. z 2022 r. poz. 547.

[2] Mapa proponowanego podziału na 25 województw. Polityka nr 11 (2028), 16 marca 1996. [dostęp 2019-04-08].

[4] DominikD. Rozkrut DominikD. i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 68–71, ISSN 1506-0632 .

[5] DominikD. Rozkrut DominikD. i inni, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2022, Warszawa: GUS, 2022, s. 114, ISSN 1506-0632 .

[6] GUS: Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu stycznia 2019 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2019-05-14].

[7] Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.

[8] Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Nr 9–10 (56–57). ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)]., wrzesień–październik 2005 ISSN 1641-9561.

[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177).

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]