Saltar ao contido

Endovélico

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Endovélico
Deus da saúde, da natureza e o Inframundo
Ilustración representando o deus Endovélico, segundo unha intelixencia artificial.
Outros nomesEnobólico
Endovelicus
Endovellicus
Vaelico
AnimaisXabaril e lobo
XéneroMasculino
RexiónGallaecia, Lusitania e Celtiberia
Grupo étnicoGalaicos, lusitanos, vetóns e celtiberos
Información persoal
ConsorteAtaecina
Equivalentes
Equivalente romanoPlutón e Serapis

Endovélico é un deus dos galaicos, lusitanos,[1] vetóns e celtiberos prerromanos da Idade de Ferro. Orixinalmente foi un deus ctónico. El era o deus/señor do Inframundo e da saúde, da profecía, protector da terra e da natureza.[2] Posteriormente foi adaptado polos propios romanos, que o asimilaron a Plutón ou a Serapis e convertérono nun deus relativamente popular.[3][4]

Endovélico ten un templo en São Miguel da Mota en Alentejo, Portugal, e hai numerosas inscricións e ex-votos dedicados a el no Museo Etnolóxico Nacional de Lisboa; posibles topónimos na súa honra inclúen Andévalo, en España.[5][6] O culto de Endovélico prevaleceu até o século V, cando o cristianismo se estendeu pola rexión.

Etimoloxía

[editar | editar a fonte]

Nos dous últimos séculos, os estudosos propuxeron diversas teorías sobre a orixe etimolóxica do nome de Endovélico.[7][8] Unha teoría asocia a súa etimoloxía coas palabras célticas endo, superlativo divino, e vellicus, de significado escuro. Algúns relacionárono con Bellinus, nome da divindade celta Belenos,[9] mentres que outros o asocian con vailo, termo celta que designa ao lobo.[10]

António da Visitação Freire propuxo que o noe podería ser de etimoloxía mixta, céltica e fenicia á vez, adaptada ao latín. Así, endo sería en efecto un superlativo celta, mentres que bel vería de baal, o termo fenicio para "señor", e -cus sería unha terminación latina. Leite de Vasconcelos rexeitou esta teoría, atribuíndo a vellicus unha orixe celta e un significado traducible como "bo" ou "benéfico".[11][12]

Culto

[editar | editar a fonte]
Estatua O baño de Ataecina, no encoro de Arenas de San Pedro (provincia de Ávila), co deus Endovélico e a deusa Ataecina.

A consideración de Endovélico como celta ou lusitano provoca controversia entre os investigadores, como a propia caracterización do pobo lusitano, xa que se venera tamén entre os vetóns da provincia de Ávila (en Postoloboso, Candeleda) co nome de Vellicus ou Vaelicus. O monte era o seu lugar de culto, como numen locis ou espírito protector do lugar (similar ás ninfas grecorromanas), relacionándose cons outros numens e divindades ctónicas. Estes santuarios son de difícil acceso, talvez buscando o misticismo e recollemento do oculto entre a frondosidade dos montes e os bosques e dando maior énfase ó carácter sagrado destas divindades, cuxos fieis atoparían nunha especie de peregrinación iniciática moi propia das sociedades teocráticas.

En Rocha da Mina, San Miguel de Mota (Portugal)[13] e nas Minas de Río Tinto (Huelva)[14], debido á poboación lusitana que traballou naquelas minas imperiais. Estes reúnen as características doutros santuarios dedicados a deuses do mundo subterráneo como o santuario de Pánoias en Vila Real (Portugal) dedicado a Serapis e outros deuses e o de Isis en Belo Claudia, Cádiz .

Os achados atopados suxiren a práctica da incubatio[15] (consistente na manifestación divina a través do sono da persoa) coma o rito máis nomeado en relación co culto de Endovélico. O devoto durmía no templo ou altar do deus e nos soños que tivese recibía a mensaxe que necesitaba. Outros autores relaciónano tamén co monte e co renacer vexetal, xa que trala súa estancia no inframundo (tras ser morto por un xabarín) levaría consigo a primavera ó volver á superficie, acompañado pola súa consorte a deusa Ataecina, divindade á que aparece asociado en certos exvotos e epigrafías. Ofrecíanselle porcos como ofrendas, debido á asociación do deus cos xabaríns, dos cales se atoparon exvotos nos seus templos.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ "Palaeohispánica: magazine on languages and cultures of ancient Hispania" (PDF). Palaeohispánica: Revista Sobre Lenguas y Culturas de la Hispania Antigua (en castelán) (Institución «Fernando el Católico») 2. 2002. ISSN 1578-5386 – vía ifc.dpz.es. 
  2. ↑ J. Domínguez, Adolfo; Gómez-Pantoja, Joaquín; Sánchez Moreno, Eduardo (2007). Protohistoria y Antigüedad de la Península Ibérica II. Silex Ediciones. p. 252. ISBN 9788477371823. 
  3. ↑ Monteiro Teixeira, Sílvia. 2014. Cultos e cultuantes no Sul do território actualmente português em época romana (sécs. I a. C. – III d. C.). Masters’ dissertation on Archaeology.. Lisboa: Facultade de Letras da Universidade de Lisboa.
  4. ↑ Encarnação, José d’. 2015. Divindades indígenas sob o domínio romano em Portugal. Second edition. Coímbra: Universidade de Coímbra.
  5. ↑ Monteiro Teixeira, Sílvia. 2014. Cultos e cultuantes no Sul do território actualmente português em época romana (sécs. I a. C. – III d. C.). Masters’ dissertation on Archaeology. Lisboa: Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  6. ↑ Encarnação, José d’. 2015. Divindades indígenas sob o domínio romano em Portugal. Second edition. Coimbra: Universidade de Coimbra.
  7. ↑ Monteiro Teixeira, Sílvia. 2014. Cultos e cultuantes no Sul do território actualmente português em época romana (sécs. I a. C. – III d. C.). Masters’ dissertation on Archaeology. Lisboa: Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  8. ↑ Encarnação, José d’. 2015. Divindades indígenas sob o domínio romano em Portugal. Second edition. Coimbra: Universidade de Coimbra.
  9. ↑ "Los Dioses de la Vida, de Constantino Cabal". Consultado o 7 de maio de 2017. 
  10. ↑ Álvarez Sanchís, Jesús (2003). Los Vettones. Real Academia de la Historia. p. 320. ISBN 9788495983169. 
  11. ↑ Monteiro Teixeira, Sílvia. 2014. Cultos e cultuantes no Sul do território actualmente português em época romana (sécs. I a. C. – III d. C.). Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  12. ↑ Encarnação, José d’. 2015. Divindades indígenas sob o domínio romano em Portugal. Universidade de Coímbra.
  13. ↑ "Novas investigações no santuário de Endovélico (S.Miguel da Mota, Alondroal) a campanha de 2002 "Almícar Guerra, Rui Almeida, Thomas Schattner, Carlos Fabião
  14. ↑ "Testimonios religiosos en las minas de Rio Tinto: algunas reflexiones" Oria Segura, Mercedes Dialnet.unirioja.es
  15. ↑ "Disertacion sobre el dios Endovélico y noticia de otras deidades gentilicias de la España Antigua" Pérez Pastor, Miguel Editorial: Editorial Órbigo, S.L.1860

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Loução, Paulo Alexandre: Portugal, Terra de Mistérios, Ésquilo, 2000 (terceira edición; ISBN 972-8605-04-8).
  • Michael Jordan, Encyclopedia of Gods, Kyle Cathie Limited, 2002

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]


Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Endovélico&oldid=6793809»