Saltar ao contido

Vicente Risco

1000 12/16
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
A versión para imprimir xa non se actualiza e pode conter erros de renderizado. Actualice os marcadores do seu navegador e empregue mellor a función de impresión propia do navegador.

Modelo:BiografíaVicente Risco

Editar o valor en Wikidata
Nome orixinalVicente Martínez Risco e Agüero
Biografía
Nacemento30 de setembro de 1884
Ourense, España Editar o valor en Wikidata
Morte30 de abril de 1963
Ourense, España Editar o valor en Wikidata
Causa da mortecancro Editar o valor en Wikidata
Lugar de sepulturaAllariz Editar o valor en Wikidata
Relixióncatólica
EducaciónUniversidade de Santiago de Compostela Editar o valor en Wikidata
Actividade
OcupaciónIntelectual, político, escritor, xornalista Editar o valor en Wikidata
Partido políticoIrmandades da Fala
Partido Galeguista
Partido Nazonalista Republicán de Ourense
Dereita Galeguista Editar o valor en Wikidata
Membro de
Xénero artísticonovela, ensaio, narrativa, teatro
Participou en
17 de novembro de 1918I Asemblea Nacionalista Editar o valor en Wikidata
Obra
Obras destacables
Familia
CónxuxeMaría del Carmen Fernández Gómez Editar o valor en Wikidata
FillosCarmen (†1926), Antón (1926), M.ª Jesús (1933) e M.ª Cruz Martínez-Risco Fernández (1943) Editar o valor en Wikidata
Premios
Sinatura
Galiciana: 10962 BNE: XX1138787 Bitraga: 1225 BUSC: risco-vicente-1884-1963

Vicente Martínez Risco e Agüero, nado en Ourense o 30 de setembro[1] de 1884 e finado na mesma cidade o 30 de abril de 1963, foi un intelectual galego do século XX. Membro da xeración Nós, é considerado un dos meirandes teóricos do nacionalismo galego.[2]

Constitúe unha das figuras máis importantes e complexas da historia da literatura galega. Procedente dunha familia acomodada e de alto nivel cultural, asentou as bases do nacionalismo galego e renovou a narrativa galega do primeiro terzo do século XX.

Traxectoria

Primeiros anos

Casa natal (1º andar), na rúa da Paz, Ourense.

Fillo dun funcionario da Facenda, Risco foi un rapaz de saúde delicada e amigo da infancia de Ramón Otero Pedrayo. En 1899 rematou o bacharelato. Estudou Dereito por libre na Universidade de Santiago de Compostela, licenciouse en 1906 e ingresou no corpo de funcionarios de Facenda, con destino en Ourense.

Neses anos participou no faladoiro que dirixía Marcelo Macías na Comisión de Monumentos, no cal se xuntaban intelectuais como Xulio Alonso Cuevillas ou Arturo Vázquez Núñez, quen van influír na vocación literaria de Risco. As lecturas dos decadentistas franceses e ingleses puxérono en contacto co ocultismo e o orientalismo. Amais, estudou o budismo e mesmo se afiliou ao teosofismo. Admirador de Rabindranath Tagore, darao a coñecer nos círculos ourensáns.

Placa na casa natal.

En 1910 Risco entrou na redacción do xornal local El Miño. Nel escribiu artigos filosóficos e de actualidade cos pseudónimos de Rajú Sahib e Polichinela e literarios co seu propio nome (V.R.).[3]

En febreiro de 1912 coñeceu a Alfonso Daniel Rodríguez Castelao e gabou un dos seus discursos en El Miño, pero Risco mantíñase aínda lonxe do movemento galeguista.

En 1913 marchou a Madrid para estudar maxisterio. Alí foi alumno de José Ortega y Gasset, tratou a Ramón Gómez de la Serna e a Luis de Hoyos Sáinz, e volveu ao catolicismo. No Ateneo de Madrid ofreceu unha conferencia sobre Rabindranath Tagore, quen acababa de ser galardoado co Premio Nobel de Literatura.

En 1916, rematados os seus estudos, volveu a Ourense como catedrático de Historia da Escola Normal. En 1917 fundou con Arturo Noguerol a revista literaria La Centuria, que se convertería nun antecedente da revista Nós pola xente que colaboraba nela.

Descubrimento do galeguismo

Risco publica artigos de autores estranxeiros n' A Nosa Terra.

A fins de 1917, Vicente Risco entra nas Irmandades da Fala baixo a influencia de Antón Losada Diéguez. O 18 de decembro de 1917 pronunciou o primeiro discurso en galego, nun acto de apoio a Francesc Cambó. Na campaña das eleccións parlamentarias de 1918, Risco e o grupo de Ourense participaron en numerosos mitins no distrito de Celanova. Malia non acadaren bos resultados, a experiencia serviulle a Risco como estímulo. En xullo de 1918 saíu o último dos sete números de La Centuria e Risco comezou a colaborar n´A Nosa Terra. Esforzouse por darlle un novo pulo á literatura galega, con artigos sobre Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Guillaume Apollinaire ou Omar Khayyam.

En pouco tempo Risco converteuse no teórico e líder do nacionalismo galego, e en novembro de 1918 tivo unha actuación destacada na I Asemblea Nacionalista.

En 1920 publicou Teoría do nacionalismo galego, considerado o texto fundacional do nacionalismo galego. En 1918 publicara un artigo co mesmo nome en que xa aparecían esbozadas as ideas do libro. Recolleu o legado de Manuel Murguía, de quen publicaría unha biografía en 1933, e combinouno co irracionalismo filosófico, o determinismo xeográfico, o neotradicionalismo e a etnografía. Definiu a nación como un feito natural baseado na terra, na raza, na lingua, na organización social, na mentalidade e no sentimento. Tamén afirmou a pertenza de Galicia á civilización atlántica e céltica.

Vicente Risco. Circa 1920.

En 1920 tamén apareceu a revista Nós, herdeira de La Centuria, que vén renovar a literatura galega. Risco escribiu máis de 100 colaboracións para ela ata o seu peche en xullo de 1936, co seu nome, coas súas iniciais ou baixo o pseudónimo de Speradan Namaquizos [4]. Risco tamén dirixe a sección de etnografía do Seminario de Estudos Galegos.

Na III Asemblea Nacionalista, en abril de 1921, Risco aceptou a colaboración puntual coa esquerda para evitar o esgazamento do PG. Nesta asemblea foi comisionado para a elaboración dun Plan pedagóxico pr'a galeguización d'as escolas[5], base para unha proxectada galeguización do ensino.[6]

Despacho do escritor.

Risco apoiou inicialmente a ditadura de Primo de Rivera porque a consideraba unha oportunidade para desmontar o sistema caciquil. Aceptou un posto de deputado provincial en Ourense pensando na posible instauración dunha mancomunidade como en Cataluña.

Trala ruptura coas Irmandades da Fala da Coruña e A Nosa Terra, Risco escribiu para Rexurdimento, o órgano da Irmandade Nazonalista Galega. Porén, ao pouco tempo retomou as súas colaboracións en ANT, sobre temas culturais. Só en 1928 volveu escribir sobre política para pedir a volta ao sistema parlamentario.

O 23 de febreiro de 1929 ingresou na Real Academia Galega, por proposta de Murguía, Eladio Rodríguez González e Manuel Lugrís Freire. O seu discurso de ingreso, Un caso de lycantropía (o home lobo),[7] desenvolve o caso de Manuel Blanco Romasanta, o lobishome de Allariz, e a licantropía en Galicia. Foi respondido por Ramón Cabanillas.

En abril de 1930 marchou a Berlín para seguir un curso de etnografía na Universidade de Berlín. Os catro meses que pasa en Alemaña marcaron a súa ideoloxía cara a un pensamento máis conservador e católico, Risco escribiu a crónica do seu periplo europeo para ANT, que posteriormente recollería no libro Mitteleuropa (1934).[8] Durante a súa estadía en Berlín, asistiu tamén a unha conferencia ofrecida por Tagore. Porén, ficou desencantado pola súa presenza, co que o seu anterior fervor polo poeta bengalí tornouse en evidente desprezo. Durante a conferencia, Risco fixo un debuxo rápido do escritor que sería logo incluído no libro.

Segunda República

Na VI Asemblea Nacionalista, Risco amosouse partidario da conversión das Irmandades da Fala nun partido político. De cara ás Eleccións a Cortes Constituíntes de 1931 en Galicia fundou con Ramón Otero Pedrayo o Partido Nazonalista Republicán de Ourense. Otero Pedrayo obtivo a acta, pero Risco, con 19.615 votos, quedou fóra das Cortes. En consecuencia, comezou a perder influencia no seo do galeguismo en favor de Pedrayo e Castelao.

En abril de 1931 foi nomeado cronista da cidade de Ourense pola primeira corporación municipal da Segunda República Española. Porén, non chegou a exercer por se afastar da República.[9] O 25 de outubro de 1931 encabezou un grupo de galeguistas que publicaron un manifesto de afirmación católica, contra o que consideraban unha persecución da Igrexa católica polo réxime republicano.

Malia ser elixido membro do Consello Executivo na I Asemblea do Partido Galeguista, estivo en conflito permanente co partido. Isto debeuse á súa falta de interese pola política activa, ao seu escaso entusiasmo pola democracia e ao seu rexeitamento a colaborar coa esquerda.

Algúns dos pares de lentes empregadas ao longo da súa vida.

En 1933 publicou Nós, os inadaptados, que amosa a súa concepción cíclica e espiritual da historia. En 1934 publicou Mitteleuropa, que recollía as súas impresións da viaxe por Europa e apoiaba o auxe do nazismo.

En xaneiro de 1935 publicara un artigo en Heraldo de Galicia en que facía un chamamento para reconquistar Galicia para Deus. Nun enfrontamento aberto coa executiva do seu partido, non asistiu á IV Asemblea do PG de Monforte de Lemos, que ratificou os acordos coa esquerda. Trala Asemblea Extraordinaria de Compostela de febreiro de 1936, na que o PG se sumou á Fronte Popular, Risco uniuse ao grupo de galeguistas que en maio de 1935 creara Dereita Galeguista de Pontevedra e marchou do PG para dirixir este partido.

Recibo coa súa sinatura.

O 13 de xuño de 1936, co comezo da campaña polo Estatuto de Autonomía de Galicia, Risco participou na redacción dun dos anteproxectos non considerados e mesmo fixo campaña activa a prol do si. Porén, deixou claro que non lle gustaba a situación política, xa que a consideraba un perigo para a Igrexa Católica.

Cando se produciu o Golpe de Estado, Risco calou ante o asasinato ou encarceramento de moitos dos seus amigos e compañeiros galeguistas. O 30 de agosto de 1936, Risco participou na reposición solemne do crucifixo na Escola Normal de Ourense, un acto organizado polas autoridades franquistas, como director desta. Dende 1937 dirixiu Misión, cofundado con Otero Pedrayo. En 1938 comezou a colaborar con La Región con artigos a prol do bando sublevado. Consumouse así o que os seus antigos compañeiros no exilio consideraron "unha traizón aos ideais galeguistas". Castelao deixouno simbolizado en Sempre en Galiza: "dicía Risco, cando Risco era alguén".

Franquismo

Carta enviada por Fernández del Riego na que se lle informa que a súa obra Leria fora aprobada pola censura.

En 1940 publicou o traballo etnográfico El fin del mundo en la tradición popular gallega e en 1944 o libro Historia de los judíos desde la destrucción del Templo. Residiu un tempo en Pamplona, onde colabora con El Pueblo Navarro. En 1945 trasladouse a Madrid. Colaborou con El Español, Pueblo e La Estafeta Literaria e publicou en 1947 Satanás. Biografía del Diablo. Volveu a Ourense en 1948.

Grazas ao esforzo dos seus amigos galeguistas, Otero Pedrayo e Francisco Fernández del Riego, Risco volve escribir en galego no seu estudo de etnografía para a Historia de Galiza dirixido por Otero Pedrayo en 1962. Traduciu a novela de Camilo José Cela A familia de Pascual Duarte en 1951 e en 1957 escribiu o relato Sursumcorda. Porén, empregou o castelán no número 2 de Grial e no resto da súa produción literaria. Entre esta, destacou La puerta de paja, finalista do Premio Nadal 1952 e publicada o ano seguinte con grande éxito de crítica. Escribiu tamén La tiara de Saitaphernes, Gamalandafa e La verídica historia del niño de dos cabezas de Promonta, que quedaron inéditas por falta de editores interesados.

Risco xubilouse en 1954, pero continuou a publicar traballos de etnografía na prensa galega. En 1961 publicou Leria, escolma de textos de antes da guerra civil española.

Logo de varios meses de ter diagnosticado o cancro, Risco morreu o 30 de abril de 1963 na súa cama de Ourense, uns días despois de que o goberno franquista lle concedese a Medalla de Afonso X.

Dedicóuselle o Día das Letras Galegas no 1981.

Ideoloxía

Influído por G. K. Chesterton[10], Léon Bloy[11] René Guénon,[12] Karl Marx no económico,[13] e Mircea Eliade o pensamento político de Risco baseábase na crítica na crítica romántica á modernidade, ao cartesianismo,[14] ao Progreso,[15] á Ilustración,[16] á Revolución francesa,[17] ao capitalismo e ao maquinismo, considerados como decadencia e abandono das formas de vida máis puras e lexítimas. Ao mesmo tempo, exaltaba a irracionalidade, o misticismo e a relixiosidade popular, por iso rexeitará a literatura realista. Avogaba polo antiparlamentarismo durante a Restauración borbónica en España. Tamén desprezaba a civilización mediterránea e defendía o celtismo e atlantismo. Louvaba Portugal e, en especial, Irlanda, polo catolicismo e pola loita vitoriosa contra o imperialismo inglés.

O seu escritorio en Allariz.

A Galicia verdadeira, para Risco, era a tradicional, a labrega e mariñeira, a que gardaba a esencia da raza e o sentimento relixioso da Terra, mitificadora dos tempos pasados.

Defendía a Idade Media, que na súa opinión estaba chea de tópicos negativos creados pola Ilustración e a Revolución francesa.[18]

Renegaba do Contrato social de Rousseau, afirmando que "representa a substitución dos grupos humanos naturais (tribo, clan, familia) por agrupacións artificiais ou cidades".[19]

Influenciado por Oswald Spengler, rexeitaba a visión progresista de Historia e entendía que esta é cíclica e que a civilización occidental está en decadencia,[20] no Kali Yuga hindú.[21]

O europeo moderno, o filisteo, é un home dexenerado na domesticidade... Perdeu sensibilidade e vontade; É falso, hipócrita, covarde; presenta todos os síntomas dunha mala conciencia. Vítima do máis poderoso e irresistible dos tiranos, creouse unha psicoloxía de servo (...); A súa característica é a mesquindade, a pobreza de espírito, o instinto gregario. Só así poderemos resistir a férrea disciplina que nos impón o Estado moderno. Só así se poden arrastrar tantos millóns de homes a unha carnicería tan horrible, tan vergoñenta como aquela gran guerra do século XX, unha magnífica festa de sangue ofrecida ao novo Deus, o monstro superorgánico...[22]

Malia que nas súas primeiras obras se axudou das correntes estéticas do momento, criticaba que non deixaban crear unha cultura propia e que limitaban a individualidade dos escritores. Porén, difundía esas correntes entre autores novos, como Manuel Antonio. Concibía o catolicismo como unha das bases da identidade galega. A súa procura de Deus levouno a un espiritualismo relacionado coas tradicións orientais como o hinduísmo.[23]

Vicente Risco tamén amosou tendencias racistas que se foron tornando antisemitas conforme a súa influencia no galeguismo ía minguando.[24]

Vida persoal

En maio de 1922 casou con María del Carmen Fernández Gómez, procedente da pequena burguesía de Allariz, e filla do expresidente da Deputación de Ourense, Manuel Fernández[25]. En 1923 tiveron a súa primeira filla, que morreu en 1926, e ese ano naceu o seu fillo Antón. En 1943 naceu Cruz Risco.

Obra literaria

O lobo da xente.

A totalidade da obra literaria de Risco é un trasunto do seu pensamento filosófico e político. O primeiro texto literario foi o relato breve Do caso que lle aconteceu ó Dr. Alveiros, centrado no tema do esoterismo e a maxia.

As seguintes obras de Risco baséanse nas lendas e tradicións populares, O lobo da xente (1925)[26] e A trabe de ouro e a trabe de alquitrán (1925). De 1926 é o cadro dramático A Coutada centrado no sentimento da terra e a volta ás orixes.[27] En 1927 publicou en Nós algúns capítulos dunha novela que non remataría, Os europeos en Abrantes, unha sátira contra algunhas personalidades coñecidas da intelectualidade de Ourense.

Posteriormente publicou a súa única novela, O porco de pé, na cal amosa a súa concepción espiritual da historia, contraria ao materialismo e ao mundo moderno.

De 1928 é a obra de teatro O bufón de El-Rei

Obra (selección)

En galego

Narrativa
“ O souto onde andaba o Ánxel era pecho e sombrizo, cuberto o chan de herba verde entre a que medraban gamóns, estraloques, póutegas e chouparros, flora das terras húmidas... ”

—O lobo da xente. Lar, A Coruña, 1925.[28]

A Coutada
  • Do caso que ll'aconteceu ó doutor Alveiros. "Terra A Nosa!". A Coruña, 1919. Traducida ao catalán (publicada conxuntamente con El porc dempeus).[29]
  • O lobo da xente. Lar. A Coruña, 1925.[26]
  • A velliña vella, Céltiga. Bos Aires, 1925.
  • A trabe de ouro e a trabe de alquitrán. Lar. A Coruña, 1925.
  • A Coutada. Lar. A Coruña, 1926.[27]
  • Os europeos en Abrantes. Epopeia en prosa, in rev. Nós, nº 39, 40. 1927. Traducida ao catalán (publicada conxuntamente con El porc dempeus).[30]
  • O porco de pé. Nós. A Coruña, 1928.[31] Traducido ao castelán[32] e ao catalán.[30]
  • Dedalus en Compostela. Nós, nº 67. 1929.
  • O señor feudal, in rev. Nós, nª 74. 1930.
Teatro
  • O bufón d'El-Rei. Drama en catro pasos, Nós. A Coruña, 1928.
Ensaio
Etnografía
  • Etnografía e folkore de Melide, in VV.AA., Terra de Melide. Seminario de Estudos Galegos. Santiago, 1933.
  • Etnografía: Cultura espiritual, in VV.AA., Historia de Galiza, t. I. Bos Aires, 1962.

En castelán

Narrativa
Ensaio
Busto de Risco na praza do Humor na Coruña.
  • Elementos de metodología de la Historia. Nós. A Coruña, 1928.
  • O problema político de Galiza (El problema político de Galicia). Ciap. Madrid, 1930. Tradución ao galego de Isaac Alonso Estraviz (SEPT, 1976).
  • Psicología del librepensador. Ourense, 1937.
  • Satanás, historia del diablo. Libros y Revistas. Madrid, 1947.
  • Libro de las "Horas". Tanco. Ourense, 1961 (artigos publicados no xornal La Región).
  • Mitología cristiana. Editora Nacional. Madrid, 1963.
  • Orden y caos. Exégesis de los mitos. Madrid, 1963.
  • Las tinieblas de Occidente: Ensayo de una valoración de la civilización europea. Sotelo Blanco. Santiago, 1990.[36]
Historia
  • Historia de los judíos desde la destrucción del templo. Barcelona, 1944.
  • Historia de Galicia. Manuales Galaxia. Editorial Galaxia, 1952.
  • La Historia de Oriente contada con sencillez. Escelicer. Cádiz, 1955.
Xeografía

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Vicente Risco.

Notas

  1. ↑ Unha primeira achega a Vicente Risco, Fundación Vicente Risco.
  2. ↑ "Beramendi: «Risco é o maior teórico do nacionalismo galego»". La Voz de Galicia. 16/1/2001. Arquivado dende o orixinal o 04/10/2018. Consultado o 03/10/2018. 
  3. ↑ usc.es (ed.). "Autores galegos na BUSC. Risco, Vicente, 1884-1963". Consultado o 21 de maio de 2021. 
  4. ↑ Luis Alonso Girgado (dir.): Posío (Ourense 1945-1946), ed. facsímile do Centro de Investigacións Lingüísticas e Literarias Ramón Piñeiro, Santiago 1995, px. 212.
  5. ↑ Fernández Fernández, Xosé (2009). "Planos e informe de Vicente Risco para a galeguización e a renovación da escola." (PDF). Sarmiento: Revista Galego-Portuguesa de Historia da Educación (13): 167–180. 
  6. ↑ "Galeguización das escolas (Materia pendente)". AC Alexandre Bóveda. 2018-10-24. Consultado o 2022-08-04. 
  7. ↑ Risco, V. (1971). Un caso de lycantropía (o home lobo). Real Academia Galega. 
  8. ↑ Rodríguez-González, Olivia (2006). "Viajeros gallegos por Europa. Los diarios de Castelao y Vicente Risco". Revista de filología románica (extra 4). 
  9. ↑ "Ourense permanece sin cronista oficial desde el año 2009, fecha de la muerte de López Morais". Faro de Vigo (en castelán). 2 de maio de 2018. 
  10. ↑ "Mitología cristiana" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.374
  11. ↑ "Orden y caos" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.515
  12. ↑ "Orden y caos" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.509
  13. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.88
  14. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.49
  15. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.56
  16. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.49
  17. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 pp.51-53
  18. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.43
  19. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.20
  20. ↑ "Elementos de metodologia de la historia." Obras completas tomo 7, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 pp. 347-349
  21. ↑ "Elementos de metodologia de la historia." Obras completas tomo 7, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p. 338
  22. ↑ "Las tinieblas de Occidente" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.82
  23. ↑ "Mitología cristiana" Obras completas tomo 6, Galaxia, Xunta de Galicia, 1994 p.422
  24. ↑ Álvarez Chillida, Gonzalo (2002). "Razas y judíos en el nacionalismo gallego. El antisemitismo de Vicente Risco". El antisemitismo en España: la imagen del judío, 1812-2002 (en castelán). Madrid: Marcial Pons, Ediciones de Historia. p. 255. ISBN 84-95379-44-9. 
  25. ↑ La Región, 1 de xuño de 2022.
  26. ↑ 26,0 26,1 Iglesias, Xabier (5/9/2012). "O lobo da xente". OslibrosdeAnxelCasal.blogspot.com. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Iglesias, Xabier (2/1/2018). "A Coutada". OslibrosdeAnxelCasal.blogspot.com. 
  28. ↑ Alonso Girgado. Antoloxía do conto galego do século XX, pp. 35-43. Galaxia. Vigo. ISBN 978-84-8288-865-1.
  29. ↑ "El cas que va passar al doctor Alveiros". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 21 de marzo de 2018. Consultado o 2019-07-08. 
  30. ↑ 30,0 30,1 "El porc dempeus". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 21 de marzo de 2018. Consultado o 2019-07-08. 
  31. ↑ En 2021 a Editorial Galaxia publicou: O porco de pé (Ed. Ilustrada), 234 páxs., ISBN 978-84-9151-734-4. Edición de Raquel Vila-Amado e Tomán González Ahola.
  32. ↑ "El cerdo de pie". bibliotraducion.uvigo.es. Arquivado dende o orixinal o 21 de marzo de 2018. Consultado o 2019-07-08. 
  33. ↑ Risco, Vicente (25/7/1933). "Nós, os inadaptados". Nós (revista) (115): 115–123. 
  34. ↑ Vicente Risco (1998). Doutrina e Ritual da Moi Nobre Orde Galega do Sancto Graal (PDF). CRPIH - Xunta de Galicia. 
  35. ↑ En 2004 foi incluída na Biblioteca Gallega de Autores en Castellano de La Voz de Galicia
  36. ↑ Edición póstuma de Manuel Outeiriño sobre orixinal da primeira década do século XX.

Véxase tamén

Bibliografía

Outros artigos

Ligazóns externas


Predecesor:
Emilio Vázquez Pardo 		 Cronista de Ourense 
1931 		Sucesor:
Ramón Otero Pedrayo
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vicente_Risco&oldid=6889706»