Перайсці да зместу

Эдып

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Эдып і Сфінкс

Эдып (грэч. Οἰδίπους, Oidípous, лац.: Oedipus) у старажытнагрэчаскай міфалогіі[1] — цар Фіваў, сын Лая і Іакасты[2].

Дзяцінства

[правіць | правіць зыходнік]

Аракул прадказваў Лаю, што калі ён жэніцца на Іакасце, тое памрэ ад рукі свайго сына. Непаслухаўшыся прадказанні, Лай жэніцца на Іакасце. Пасля нараджэння, асцерагаючыся за сваё жыццё, ён загадвае пракалоць ногі нованароджанага Эдыпа і выкінуць яго ў падножжа гары Кіферон. На трэці дзень пасля нараджэння, узімку [3], Эдып кінуты ў гарах, у даліне Кіферона. Яму скавалі суставы ног. Там яго знайшоў карынфскі пастух [4].

Пастух аднёс хлопчыка ў Карынф да цара Паліба, які выхаваў яго як роднага сына, даўшы яму імя Эдып, гэта значыць «які мае ўспухлыя ногі». Дзіця было выгадаваны ў мястэчку Тэнея ля Карынфа [5].

Праўленне ў Фівах

[правіць | правіць зыходнік]
Гюстаў Маро, Эдып і Сфінкс, 1864

Калі ён дасягнуў сталасці, аднагодкі сталі вінаваціць яго, што ён прыёмыш, тады ён адправіўся ў Дэльфы [6]. Калі Эдып вырас, дэльфійскі аракул праз Піфію прадказаў яму [7], што ён заб'е свайго бацьку і жэніцца на сваёй маці.

Пазбягаючы Паліба, якога лічыў сваім бацькам, Эдып адправіўся ў Фівы. Па дарозе ў Дэльфы, у ростані трох дарог [8] ён сустрэў Лая, уступіў у спрэчку з яго вазніцай і забіў свайго бацьку. Паводле трагікаў, Лай наехаў колам яму на нагу [9], за што Эдып забіў яго кіем [10]. Затым Эдып абмыў кроў пасля бацьказабойства ў крыніцы, названай Эдыподыя [11].

З'явіўшыся ў Фівах, Эдып вызваліў горад ад Сфінкс, разгадаўшы яе загадку [12], за што Фівы абралі Эдыпа сваім царом, і ён жаніўся на ўдаве Лая, гэта значыць на сваёй маці Іакасце (у Гамера яна носіць імя Эпікасты [13]). Ад яе ён меў сыноў — Этэакла і Палініка і дочак Антыгону і Ісмену. Іншыя версіі завуць жонкамі Эдыпа таксама Еўрыганію і Астымедусу.

У пакаранне за такое злачынства (хай і дасканалае неўсвядомлена) багі паслалі на Фівы маравую пошасць [14] і абвясцілі, што язва не спыніцца, пакуль не будзе выгнаны з горада забойца Лая. Пазнаўшы праўду, яго жонка Іакаста павесілася, Эдып у роспачы асляпіў сябе [15].

Калі сыны сталі грэбаваць ім, ён скляў сваіх сыноў [16].

Смерць

[правіць | правіць зыходнік]
Антыгона і Эдып пакідаюць Фівы

Затым няшчасны сляпы пакінуў Фівы ў суправаджэнні сваёй дачкі Антыгоны і пасля доўгіх вандраванняў памёр у Калоне, каля Афін, у храме Эрыній. Уступіў на афінскую зямлю ў Конным Калоне [17]. Магіла ў свяцілішчы Эрынмй у Афінах [18], па меркаванні Паўсанія, косці перавезены з Фіваў [19]. Гесіёд апісвае, што Эдып памёр у Фівах [20]. Яго пахавалі там, але затым як грэшніка перанеслі ў паселішча Кеас у Беотыі, а затым у свяшчэнны ўчастак Дэметры [21]. Надмагільныя гульні па Эдыпу згаданы ў «Іліядзе» [22].

Эдып у наступнай традыцыі

[правіць | правіць зыходнік]
Эдып у Калоне

Паданне пра Эдыпа сустракаецца ўжо ў Гамера, Гесіёда і кіклічных паэтаў. Эдып — дзеючая асоба трагедыі Эсхіла «Эдып», яго сатыраўскай драмы «Сфінкс» (фр.235-236 Рат); трагедый Сафокла «Цар Эдып» і «Эдып у Калоне», трагедый Еўрыпіда «Эдып» [23] і «Фінікіянкі», трагедыі Мелета Малодшага «Эдыподыя», трагедый Ахея Эрэтрыйскага, Ксенокла Старэйшага, Нікомаха, Нікомаха Афінскага, Філокла Старэйшага, Дыягена, Каркіна Малодшага [24], Феадэкта, Тымокла і невядомага аўтара «Эдып», дзвюх трагедый Лікафрона «Эдып», камедыі Еўбула «Эдып», трагедыі Цэзара «Эдып» і Сенекі «Эдып».

У найноўшы час паданне пра Эдыпа было выкарыстана Гуга фон Гофмансталем; у музыцы — Ігарам Стравінскім і Джорджэ Энеску. Сюжэт пра Эдыпа стаў хрэстаматыйным прыкладам таго, як герой дарэмна спрабуе пазбегнуць прызначанага яму лёсу.

Паданне пра Эдыпа займае важнае месца ў рамане Мілана Кундэра «Невыносная лёгкасць быцця», аднак у ім разглядаецца не няўхільнасць лёсу, а мараль, якая змянілася з часоў Эдыпа (ці павінен чалавек «выколваць сабе вока», калі ён пазнаў пра злачыннасць сваіх дзеянняў толькі пасля здзяйснення злачынства?).

У псіхааналізе вядомы феномен пад назвай эдыпаў комплекс — несвядомая эратычная цяга дзіцяці да бацькі процілеглага полу (і звязанае з ім агрэсіўнае пачуццё да бацькі сваёй полу).

Зноскі

  1. ↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.657-659, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.482-483
  2. ↑ Псеўда-Апаладор. Міфалагічная бібліятэка III 5, 7-9; 6, 3; 7, 1
  3. ↑ Арыстафан. Жабы 1190
  4. ↑ Сафокл. Цар Эдып 716—719, 1026—1035
  5. ↑ Страбон. Геаграфія VIII 6, 22 (стар.380)
  6. ↑ Сафокл. Цар Эдып 779; Гігін. Міфы 67
  7. ↑ Піндар. Алімпійскія песні II 40; Сафокл. Цар Эдып 788—799
  8. ↑ Сафокл. Цар Эдып 734
  9. ↑ Еўрыпід. Фінікіянкі 37-46; Гігін. Міфы 67
  10. ↑ Сафокл. Цар Эдып 811
  11. ↑ Паўсаній. Апісанне Элады IX 18, 6
  12. ↑ Сафокл. Цар Эдып 392—399
  13. ↑ Гамер. Адысея XI 271—276
  14. ↑ Сафокл. Цар Эдып 22-30
  15. ↑ Эсхіл. Сямёра супраць Фіваў 778—784; Сафокл. Цар Эдып 1270—1279
  16. ↑ Фіваіда, фр.2 Бернабе; Сафокл. Эдып у Калоне 1375—1379; Еўрыпід. Фінікіянкі 766
  17. ↑ Еўрыпід. Фінікіянкі 1706; Паўсаній. Апісанне Элады I 30, 4
  18. ↑ Сафокл. Эдып у Калоне 42
  19. ↑ Паўсаній. Апісанне Элады I 28, 7
  20. ↑ Гесіёд. Пералік жанчын, фр.192 М.-У.
  21. ↑ Схолии к Софоклу. Эдип в Колоне 91 // Примечания В. Н. Ярхо в кн. Софокл. Драмы. М., 1990. С.552-553
  22. ↑ Гамер. Іліяда XXIII 679
  23. ↑ Арыстафан. Жабы 1182—1187
  24. ↑ Арыстоцель. Рыторыка III 16

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]


commons: Эдып на Вікісховішчы


Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Эдып&oldid=4467735"