Эдип
Эдип (лат. Οἰδίπους, Oidípous,лат. Oedipus) боронғо грек мифологияһында[1] — Фива батшаһы Лай һәм Иокастаның улдары[2].
Бала сағы
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]Оракул Фива батшаһы Лайға Иокастаға өйләнһәң, үлемең үҙ улыңдан буласаҡ, ти. Лай, оракулды тыңламай, Иокастаға өйләнә[3]. Улы тыуғас, үҙенең ғүмере өсөн ҡурҡып, ул сабыйҙың аяҡтарын үтәнән-үтә тиштереп, Эдипты Киферон тауы итәгендә ташлап китергә ҡуша. Тыуыуына өсөнсө генә көн булғанда, ҡышын[4], Эдип тауҙарҙа, Киферон далаһында ташлап ҡалдырыла. Унда уны Коринф көтөүсеһе таба[5].
Көтөүсе малайҙы Коринф батшаһы Полибҡа алып бара[6]. Батша уны үҙенең улы һымаҡ итеп тәрбиәләй, уға Эдип («шешкән аяҡлы») тигән исем бирә. Бала Тенея тигән ерҙә Коринфта үҫә[7].
Фива
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Эдип үҫеп буй еткергәс, йәштәштәре уның үгәй бала булғанлығында ғәйепләйҙәр. Эдип Дельфаға китә[8]. Дельфий күрәҙәсеһе Пифия аша[9] Эдипҡа атаһын үлтереп, әсәһенә үҙ әсәһенә өйләнәсәген әйтә.
Быны ишеткәс, Эдип атаһы тип иҫәпләгән Полибтан алыҫыраҡ булырға теләп, Фиваға китә. Дельфаға барған юлда[10], ул ҡырандас осрата. Ҡырандас уның аяғын тапай, ә унда Лай ултырған була. Эдип күсер менән әрләшеп китә лә уны үлтерә, һуңынан ҡырандаста ултырған атаһын үлтерә[11][12]. Шунан Эдип өҫтөндәге ҡанды шишмәлә йыуа, шишмәне һуңынан Эдиподия тип йөрөтә башлайҙар[13].
Фива юлында Эдип Сфинксты осрата. Лайҙың енәйәте өсөн Гера алиһә сфинксты Фиваға ебәрә. Лай уйындарҙа Фригия батшаһының улы Хрисипты оҡшатып урлай. Егет ғәрлегенән үҙен-үҙе һәләк итә. Ошо енәйәтенә Гера асыулана ла инде.
Сфинкс Фикей тауында үтеп барған юлсыларҙы ҡарауыллап ултыра. Сфинкс бөтәһенән дә: «Кем иртән дүрт аяҡта, төшөн ике аяҡта, кисен өс аяҡта йөрөй? Дүрт аяҡта йөрөгән сағында уның көсө башҡа ваҡыттарҙан күпкә кәм була?» - тип һорай[14]. Яуабы кеше була. Сабый сағында дүртаяҡланып имгәкләй, ҡартлығында таяҡ менән йөрөй. Һорауға яуап бирмәгән кешеләрҙе сфинкс ашап бара. Эдип сфинкс һорауына яуап биреп, ҡаланы сфинкстан азат итә. Бының өсөн уны Фиваның батшаһы итеп һайлайҙар. Эдип Лайҙың тол ҡатыны Иокастаға өйләнә, йәғни үҙ әсәһенә[15][16]). Уларҙың Этеокл, Полиник тигән улдары һәм Антигона, Исмена тигән ҡыҙҙары тыуа.
Енәйәте өсөн (белмәй эшләнһә лә) аллалар Эдипты язаға тарттырыу өсөн Фиваға чума сирен ебәрәләр[17] һәм шәһәрҙән Лайҙы үлтереүсе ҡыуылмайынса чума бөтмәйәсәген әйтәләр. Дөрөҫлөктө белгәс, Иокаста аҫылына. Эдип енәйәтен белгәс, үрһәләнеп үҙен-үҙе һуҡырайта[18].
Улдары аталарын һанға һуҡмай башлағас, Эдип уларҙы ҡарғай[19].
Үлеме
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Артабан Эдип Антигона ҡыҙының оҙатыуында Фиваны ташлап сығып китә, ер йөҙөндә оҙаҡ гиҙеп йөрөгәндән һуң Колонда Эриний храмында үлә[20]. Ҡәбере Эренийҙа Афинала[13][15][21][22][23]
Шулай уҡ ҡарағыҙ
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Софокл
- Эдип Батша
- Трагедия
- Эдипов комплекс
- Зигмунд Фрейд
- Психоанализ
Иҫкәрмәләр
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- ↑ Мифы народов мира. М., 1991-92. В 2 т. Т.2. С.657-659, Любкер Ф. Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.482-483
- ↑ Псевдо-Аполлодор.
- ↑ Эдип // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Аристофан. Лягушки 1190
- ↑ Софокл. Царь Эдип 716—719, 1026—1035
- ↑ Эдип // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
- ↑ Страбон.
- ↑ Софокл. Царь Эдип 779; Гигин. Мифы 67
- ↑ Пиндар.
- ↑ Софокл. Царь Эдип 734
- ↑ Еврипид. Финикиянки 37-46; Гигин. Мифы 67
- ↑ Софокл. Царь Эдип 811
- ↑ 13,0 13,1 Павсаний.
- ↑ Софокл. Царь Эдип 392—399
- ↑ 15,0 15,1 Гомер.
- ↑ Эпикаста // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- ↑ Софокл. Царь Эдип 22-30
- ↑ Эсхил. Семеро против Фив 778—784; Софокл. Царь Эдип 1270—1279
- ↑ Фиваида, фр.2 Бернабе; Софокл. Эдип в Колоне 1375—1379; Еврипид. Финикиянки 766
- ↑ Еврипид. Финикиянки 1706; Павсаний.
- ↑ Софокл. Эдип в Колоне 42
- ↑ Гесиод. Перечень женщин, фр.192 М.
- ↑ Схолии к Софоклу. Эдип в Колоне 91 // Примечания В. Н. Ярхо в кн. Софокл. Драмы. М., 1990. С.552-553
Әҙәбиәт
[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]- Обнорский Н. П.,. Эдип // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)