Saltar ao contido

Maceda

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Maceda (homónimos).
Modelo:Xeografía políticaMaceda
Imaxe
Localización
lang=gl Editar o valor en Wikidata Mapa
 42°16′15″N 7°39′03″O / 42.2708, -7.6508
EstadoEspaña
Comunidade autónomaGalicia
Provinciaprovincia de Ourense Editar o valor en Wikidata
CapitalMaceda Editar o valor en Wikidata
Poboación
Poboación2.878 (2023) Editar o valor en Wikidata (28,22 hab./km²)
Xeografía
Parte de
Superficie102 km² Editar o valor en Wikidata
Altitude536 m Editar o valor en Wikidata
Comparte fronteira con
Paderne de Allariz
Montederramo
Vilar de Barrio
Xunqueira de Espadanedo
Esgos
Baños de Molgas Editar o valor en Wikidata
Organización política
• Alcaldesa Editar o valor en WikidataUxía Oviedo (2023–) Editar o valor en Wikidata
Eleccións municipais en Maceda Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Código postal32... Editar o valor en Wikidata
Fuso horario
Código INE32043 Editar o valor en Wikidata
Sitio webconcellodemaceda.com Editar o valor en Wikidata

Maceda é un concello da provincia de Ourense, pertencente á comarca de Allariz - Maceda, unidas ámbalas dúas polo corredor que forma o río Arnoia. No s. X era unha rexión medieval histórica, coñecida como Maceda da Limia. Na actualidade, o norte da comarca pertence a paraxe natural da Ribeira Sacra.[1]

Toponimia

[editar | editar a fonte]

Maceda está relacionada con mazá, do latín Mattiāna [mala] '[mazás] de Matio', derivado de Caius Matius, tratadista de agricultura do século I a. C..[2][3] Outras fontes citan a palabra latina MATTIANETA (lat. vulgar MATTIANA, maceira). Un fitotopónimo abundante en maceiras, (Manzaneda é a forma castelanizante).[4]

Xeografía

[editar | editar a fonte]

O concello, de 102 km², está situado no Alto do Arnoia, por onde discorre o río Maceda, tamén coñecido como Sor. O río dispón dunha senda fluvial ata unirse co río Arnoia e o río Tioira, sendo este último un dos afluentes que máis auga aporta o Arnoia. O Maceda, ten pequenos saltos de auga, pequenas fervenzas e, mesmo, muíños antigos. No río, tamén abundan as troitas.[5]

Os límites orográficos da depresión de Maceda, están entre as vertentes da serra de San Mamede e a serra da Cabeza de Meda, o Alto de Langoa, o val de Xunqueira de Espadanedo, o Alto do Couso no nordés e o val da Limia o suroeste.

Historia

[editar | editar a fonte]

Período romano

[editar | editar a fonte]

Os Interamnicos

[editar | editar a fonte]

Os primeiros poboadores dos cales se ten rexistro, son os interamnicos, un pobo prerromano da antiga Gallaecia. Unha lápida romana atopada na igrexa de Asadur, onde se ergueu o retablo. A lápida da respublica dos Interamnicos honraba a Quinto Licinio, que pertencía a Vectigalium, unha sociedade encargada da cobranza de impostos na época romana, segundo os estudos de Antonio Rodríguez Colmenero e de Elixio Rivas.[6]

A civitas Interamicorum e o seu oppidum de nome descoñecido situado en Asadur (Maceda, Ourense)[…]. O descubrimento naquel lugar dunha inscrición, probablemente de época severiana, demostra que esta respublica Interamicorum integrara perfectamente os parámetros romanos da política local.[7]

Os interamnicos estaban incluídos no convento Bracarense, unha entidade administrativa romana da provincia Tarraconense, quedando rexistrado na columna conmemorativa da construción da ponte romana de Chaves, coñecida como o padrón dos pobos. Xunto aos interamnicos, estaban os aquiflavienses, os avobriguenses, os bibalos, os coelernos, os equisios, os límicos, os nebisocos, os quarquernos e os tamaganos.[8]

Vía Nova do Sector Salientibus

[editar | editar a fonte]

A Vía Nova discorre polo concello de Maceda, atopándose o miliario da milla 80 dende Braga no lugar de Foncuberta (Maceda), o cal foi aproveitado para facer de peto de ánimas.[9] A calzada segue ata Tioira, onde se atopa un miliario na casa rectoral de Santa María de Tioira.[10] Posteriormente viraría ata Salientibus en Xinzo da Costa, para neste lugar xirar á esquerda e ascender ata as alturas do Rodicio polo chamado “Camiño da Xe”.[11]

A calzada romana Vía Nova, no traxecto coñecido como camiño da xe, A Costa (Maceda)

Idade Media

[editar | editar a fonte]

Alta Idade Media

[editar | editar a fonte]

Antigo mosteiro de monxas bieitas

[editar | editar a fonte]

Na igrexa da parroquia de Santa Mariña en Asadur, encóntrase un baixorreleve visigótico datado do século VII. Suponse que foi reutilizado na igrexa, e que pertencía ao mosteiro de monxas bieitas touquinegras hereditario. Pasando a formar parte das posesións da familia de san Rosendo dende o século IX.[12]

Un documento conservado no Tombo do mosteiro de Celanova sitúa o 6 de xaneiro do ano 935 a infanta Ximena, como monxa do mosteiro de Asadur. A infanta Ximena, era filla do rei Ordoño II e a raiña Elvira Méndez, e irmá dos reis Sancho I, Ramiro II e Afonso IV. Pola línea paterna, era prima irma de Rosendo Gutérrez ou san Rosendo[13]

Castelo de Maceda

[editar | editar a fonte]

O Castelo de Maceda remóntase aos séculos XI ou XII. As torres conservan aos grosos muros do seu carácter defensivo, a pesar de que no século XIV resultou parcialmente destruído, na Gran Guerra Irmandiña.

Unha vez reconstruído, co paso dos anos o seu uso defensivo orixinal foi dando paso a un uso señorial e residencial ata culminar no seu aspecto actual, froito dunha extensa intervención levada a cabo nos anos 90 do século pasado para reparar o efecto de varias décadas de abandono. Reconvertido en hotel monumento na actualidade.[14]

Os personaxes históricos que viviron no castelo de Maceda, foron Xoán de Novoa, que naceu na fortaleza no ano 1460 (outras fontes datan o nacemento 1450), sendo enviado pola súa familia a Portugal fuxindo da Gran Guerra Irmandiña. Asentado no país veciño, Xoán de Novoa converteuse nun famoso explorador e chegou a ser nomeado alcalde de Lisboa. Non regresaría a Galicia e morrería na India en 1509 durante unha das súas viaxes. O escudo familiar dos Novoa que aínda se conserva nos muros da fortaleza.

Polo Castelo de Maceda, tamén pasou o fillo do rei Fernando III e de Beatriz de Suabia. Nacido no ano 1221 en Toledo, o pequeno Afonso X o Sabio foi posto ao coidado do nobre García Fernández de Vilamaior e da esposa deste, Maior Arias. Foi enviado a Galicia para pasar parte da súa infancia ata a idade de 11 anos. En agradecemento polos servizos prestados o rei Fernando III concedelle unha vila en Maceda a García Fernández de Vilamaior.

Sería durante esa época cando Alfonso X entraría en contacto co idioma galaico-portugués que empregaría para escribir as súas famosas cantigas, así que desde o municipio ourensán reivindican con orgullo o papel crucial que desempeñou na creación desa importante mostra da literatura medieval occidental. Aínda que os expertos atribúen a autoría de boa parte desas composicións a trobadores como Airas Nunes, existe consenso de que algunhas delas si son atribuíbles directamente ao monarca.[15]

Idade Moderna

[editar | editar a fonte]

No ano 1560 o papa Paulo V outorga a freguesía de Santa Mariña de Asadur ao Licenciado Pedro Vázquez de Castro, Comisario do Santo Oficio, que funda os coutos de Outeiro do Cabo en Asadur, Cas García e Chaira de Vascós en Santiago da Costa. En Outeiro ergue a casa-torre, no ano 1639. O escudo da Casa de Outeiro, sobre cartela partida ao xeito de bordura, presenta en catro cuarteis: 1º castelo de Vázquez, 2º espada de familiar do Sº Oficio, 3º palmeta do Sº Oficio, 4º as barras de Toubes. Ó caron desta casa señorial, hai unha capela, que nunca se usou como tal, o parecer foi utilizada como lugar de tortura.[16]

Demografía

[editar | editar a fonte]

Poboación

[editar | editar a fonte]

Maceda no ano 2002 tiña 3.346 habitantes, pasando a 3.146 habitantes no ano 2007, 3.112 no ano 2012, 2.924 no ano 2017 e 2.829 no 2020.[17]

Gráfica da variación da poboación de Maceda dende 1900

[editar | editar a fonte]
Evolución da poboación desde 1900 ata 2009
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2009

4.948

4.988 5.085 5.919 6.285 5.991 5.438 4.616 5.446 3.477 3.388 3.139

Administración e política

[editar | editar a fonte]

Goberno municipal

[editar | editar a fonte]

O Goberno do Concello de Maceda está composto por 11 concelleiros, elixidos por sufraxio universal, tras celebrarse eleccións municipais cada catro anos desde ao ano 1979. Sendo estes o que escollen o alcalde.

Paro rexistrado no municipio

[editar | editar a fonte]

En abril do ano 2014, o número de parados era de 255 persoas, no ano 2017 era de 224 e no ano 2021 era de 160.[18]

Débeda pública do concello

[editar | editar a fonte]

No ano 2020 a débeda do concello era de 302.434 euros, o que supón unha débeda de 106.528 euros por cada mil habitante, segundo datos do Banco de España.[19]

Renda bruta media de Maceda

[editar | editar a fonte]

No ano 2013 a renda bruta media era de 16.095, ascendendo ata os 18.925 euros no ano 2018.[20]

Entidades de poboación

[editar | editar a fonte]

A administración municipal dende polo menos o 31 de decembro do ano 1887, estruturase na figura da vila de Maceda, xunto as seguintes entidades de poboación:

  1. A lista de lugares son: Baldrei, Celeirón, Outeiro do Cabo, Parada, O Rial, O Alto do Rodicio, Castro de Escuadro, Escuadro, Vascós, A Couzada, A Costa, Casonel, Chaioso, Francos, Outeiro da Torre, Piúca, O Soto, Vixueses, Calveliño do Monte, Pías, Santirso, Carguizoi, Cimadevila, Foncuberta, Santa Marta, Sarreaus, Tioira, Barxela, Xinzo da Costa, Paioso, Vilar, Bustavalle, Calvelo, Casasoá, As Lamas, Vilarellos.
  2. A lista de aldeas son: Bouzas, O Campo, Coruxas, Paradiña, Somoza, A Teixeira, A Palela, O Batán, A Eirexa, Lamelas, Zorelle.
  3. A lista de pazos son: Amedo, Asadur, Barreiros, A Parrocha, O Correlo, A Eirexa, Camporredondo.
  4. A lista de casas de labranza son: Sarreaus, Reixa.[21]

Xustiza

[editar | editar a fonte]

Os habitantes de Maceda pertencen o partido xudicial de Ourense, situado na Praza de Concepción Arenal, conta con sete Xulgados de Primeira Instancia, catro Xulgados do Social, tres Xulgados de Instrución, dous Xulgados do Penal, dous Xulgados do Contencioso-Administrativo e un Xulgado de Menores.[22]

Garda Civil

[editar | editar a fonte]

A vila de Maceda conta cun cuartel da Garda Civil e onde se prometeu unha reforma entre o mes de abril e maio do ano 2022, cunha inversión próxima os 50 000 euros.[23][24]

Policía Nacional

[editar | editar a fonte]

A localidade non dispón de Comisaría, sendo a máis próxima a Comisaría de Policía Nacional de Ourense.

Servizos

[editar | editar a fonte]

Ambulatorio

[editar | editar a fonte]

O municipio dispón dun centro de atención primaria continuo e con servizo de urxencias para os municipios de Esgos, Xunqueira de Espadanedo e Baños de Molgas.[25]

Ambulancia

[editar | editar a fonte]

Todo o concello conta cunha ambulancia de Soporte Vital Básico, dotadas con dous técnicos en emerxencias santitarias.[26] A empresa encargada do servizo dispón dunha quenda con servizo 24 horas en quendas rotatorios, constituída o 23 de xaneiro de 1997.[27] O traslado dos pacientes lévase a cabo ó servizo de urxencias do centro de saúde de Maceda ou o Complexo Hospitalario Universitario de Ourense.[28]

Cultura

[editar | editar a fonte]

Etnografía

[editar | editar a fonte]

Na época do Entroido, son característicos os felos.

Festas e celebracións

[editar | editar a fonte]

No mes de xullo celébrase no concello o Entroido Quente.

[editar | editar a fonte]

Vicente Risco recolle a crenza de que, en Maceda e en Castro Caldelas, gardan o pan que se coce o día de San Bertomeu (24 de agosto). Este pan non podrece nunca, e utilízase para apagar os lumes, botando neles un anaco do pan.[29]

Galería de imaxes

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Galería de imaxes de Maceda.

Parroquias

[editar | editar a fonte]
Galicia | Provincia de Ourense | Parroquias de Maceda

Asadur (Santa Mariña) | Castro de Escuadro (Santa Baia) | As Chás (San Xoán) | A Costa (Santiago) | Covas (San Xoán) | Foncuberta (Santa María) | Maceda (San Pedro) | Piúca ou Araúxo (Santa María) | Santiso (Santa María) | Tioira (Santa María) | Vilardecás (San Xoán) | Zorelle (Santiago)


Lugares de Maceda

[editar | editar a fonte]

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Maceda vexa: Lugares de Maceda.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ https://agader.xunta.gal/es/desarrollo-rural/conoce-las-comarcas-de-galicia/allariz-maceda
  2. ↑ http://www.edu.xunta.gal/centros/iesblancoamorculleredo/system/files/TOPONIMIA.pdf
  3. ↑ https://www.lne.es/oviedo/2013/11/22/manzaneda-20529647.html
  4. ↑ http://centros.edu.xunta.es/iesmanuelgarciabarros/latin_grego/descargas/latin/listaxe_toponimia_paau.pdf
  5. ↑ "Senda fluvial de Maceda". GALEGRIA VIAJES (en castelán). 2021-04-24. Consultado o 2023-09-19. 
  6. ↑ "Santa Mariña de Asadur". Patrimonio Galego. Consultado o 2023-09-19. 
  7. ↑ Le Roux, P. (1996): "As ciudades da Gallaecia romana durante O alto Imperio", en Gerión, nº 14:368, Servicio de publicacións da Universidade Complutense de Madrid.
  8. ↑ "Padrão dos Povos". lugaresquefazer.com (en portugués). Consultado o 2023-09-19. 
  9. ↑ Rodríguez Colmenero, A., Ferrer Sierra, S. y Álvarez Asorey, R. D. (2004). Miliarios e outras inscricións viarias romanas do Noroeste hispánico: (conventos bracarense, lucense e asturicense). páxs. 556-557. Consello da Cultura Galega.
  10. ↑ Rodríguez Colmenero, A., Ferrer Sierra, S. y Álvarez Asorey, R. D. (2004). Miliarios e outras inscricións viarias romanas do Noroeste hispánico: (conventos bracarense, lucense e asturicense). páxs. 559-560. Consello da Cultura Galega.
  11. ↑ Rodríguez Colmenero, A., Ferrer Sierra, S. y Álvarez Asorey, R. D. (2004). Miliarios e outras inscricións viarias romanas do Noroeste hispánico: (conventos bracarense, lucense e asturicense). páx. 355. Consello da Cultura Galega.
  12. ↑ Rivas Quintas, E. (2018). A Limia II. paxs. 55-56.
  13. ↑ Andrade Cermadas, J.M., Díaz Tie, M. e Pérez Rodríguez, F.J. (1995). O Tombo de Celanova: estudio introductorio, edición e índices. paxs. 698-699. Consello da Cultura Galega.
  14. ↑ "Proxecto ARGA - Hotel Monumento Castelo de Maceda". www.proxectoarga.com. Consultado o 2023-09-19. 
  15. ↑ "El Castillo de Maceda y Alfonso X El Sabio". turismo.gal (en castelán). 16 de febreiro de 2021. Arquivado dende o orixinal o 27 de xuño de 2023. Consultado o 19 de setembro de 2023. 
  16. ↑ "Casa do inquisidor de Asadur". Patrimonio Galego. Consultado o 2023-09-19. 
  17. ↑ https://www.epdata.es/datos/datos-graficos-estadisticas-municipio/52/maceda/4237
  18. ↑ "El paro registrado en España, en datos". www.epdata.es. Consultado o 2023-09-19. 
  19. ↑ "Maceda - Deuda pública de cada municipio según datos del Banco de España". www.epdata.es. Consultado o 2023-09-19. 
  20. ↑ "Maceda - Datos, gráficos y estadísticas sobre el municipio". www.epdata.es. Consultado o 2023-09-19. 
  21. ↑ "Nomenclator de las ciudades, villas, lugares, aldeas y demás entidades de población de España en 1º de enero de 1888". Biblioteca Digital Hispánica. Consultado o 2023-09-19. 
  22. ↑ "C.G.P.J - Servicios - Directorio - Directorio de Organos Judiciales". www.poderjudicial.es. Consultado o 2023-09-19. 
  23. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2022. Consultado o 21 de maio de 2022. 
  24. ↑ Palomares, Paula (2022-02-08). "Maceda reformará el edificio actual de la Guardia Civil". laregion.es (en castelán). Consultado o 2023-09-19. 
  25. ↑ "Guía de Servizos". tsinternet.sergas.es. Consultado o 2023-09-19. 
  26. ↑ "Red de transporte sanitario urgente (RTSU) - Fundación Pública Urxencias Sanitarias de Galicia - 061". 061.sergas.gal. Consultado o 2023-09-19. 
  27. ↑ S.L, expansion com, Unidad Editorial Internet. "AMBULANCIAS DE MACEDA SL : Encuentra su CIF, nº Teléfono, Sector... en Expansión.com". Expansion (en castelán). Consultado o 2023-09-19. 
  28. ↑ "Búsqueda de hospitales - Consellería de Sanidade - Servizo Galego de Saúde". www.sergas.es. Consultado o 2023-09-19. 
  29. ↑ Vicente Risco 1962, p. 368.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • RISCO, Vicente: "Cultura espritual", en Historia de Galiza tomo I, 1962 (reed. Akal 1979, 255-777).

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maceda&oldid=6764369»