Fernando III de Castela

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Fernando III.

Fernando III de Castela

Nome orixinal	(es) Fernando III el Santo
Biografía
Nacemento	5 de agosto de 1199 (Gregoriano) Zamora, España
Morte	30 de maio de 1252 (52 anos) Sevilla, España
Lugar de sepultura	Iglesia Catedral de Santa María
Monarca de Castela e León
1230 – 1252
Monarca do Reino de Castela
1 de xullo de 1217 – 1230
Datos persoais
Relixión	Igrexa católica
Actividade
Ocupación	gobernante, cabaleiro cristián
Orde relixiosa	Terceira orde de San Francisco
Enaltecemento
1671 - santo santo
Día de festividade relixiosa	30 de maio
Patrón de	Spanish Army Engineers Corps (en) , Sevilla, Diocese de Tenerife (pt) , Universidade de La Laguna e Aranjuez
Outro
Título	Rei de Castela Rei de Toledo Rei de León Rei de Galicia
Familia	Casa de Borgoña
Cónxuxe	Joana d'Aumale (1237 (Gregoriano)–) Beatriz de Suabia (1219 (Gregoriano)–)
Fillos	Afonso X o Sabio  () Beatriz de Suabia Frederic de Castella  () Beatriz de Suabia Ferdinando di Castiglia  () Beatriz de Suabia Leonor de Castilla  () Beatriz de Suabia Berenguela de Castilla  () Beatriz de Suabia Henrique de Castela  () Beatriz de Suabia Filipe  () Beatriz de Suabia Sancho de Castela  () Beatriz de Suabia Manuel de Castilla  () Beatriz de Suabia Maria de Castilla  () Beatriz de Suabia Ferdinand, Count of Aumale  () Joana d'Aumale Leonor de Castela  () Joana d'Aumale Luigi di Castiglia  () Joana d'Aumale Simon of Castille  () Joana d'Aumale Juan de Castilla  () Joana d'Aumale
Pais	Afonso VIII de León e Galicia   e Berenguela de Castela
Irmáns	Afonso, infante de Castela Aldonza de Galicia e León Sancha de Galicia e León Berengária de Leão Urraca Afonso de Leão Constanza de León Fernando Afonso Leonor de León Martim Afonso de Leão
Cronoloxía
agosto de 1247-23 de novembro de 1248	Siege of Seville (en)
1246	Treaty of Jaén (en)
23 de decembro de 1235-29 de xuño de 1236	Siege of Córdoba (en)
Descrito pola fonte	Meyers Konversations-Lexikon, 4ª edición (1885–1890) Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron Encyclopædia Britannica

Fernando III de Castela, alcumado o Santo, nado en Peleas de Arriba (provincia de Zamora) en 1199 ou o 24 de xuño de 1201 e finado en Sevilla o 30 de maio de 1252, foi rei de Castela e Toledo desde 1217, rei de Galiza e de León desde 1230, e Conde de Aumale por casamento desde 1235, até a súa morte.

Uniu definitivamente os reinos de León e Castela e consolidou a Reconquista, deixando por conquistar apenas o reino tributario de Granada. Foi canonizado en 1671, sendo coñecido tamén como San Fernando.

Subida ao trono de Castela

Fernando era fillo de Afonso VIII de León e Galicia e de Berenguela, infanta e raíña de Castela (tamén chamada Berengaria). Naceu en Peleas de Arriba, onde tempo despois fundou o mosteiro de Santa María de Valparaíso. En 1204, o casamento dos seus pais foi anulado polo Papa Inocencio III por motivos de consanguinidade, e Berengaria levou os fillos para a corte de Castela.

Após a morte do seu tío Henrique I de Castela (1204-1217), con apenas 13 anos de idade, só sobreviviran algunhas irmás de Henrique. Berenguela, que fora rexente do irmán de 1214 a 1217, foi aclamada raíña de Castela só un mes após a morte deste. Mas logo após ser coroada abdicou en favor do seu fillo varón máis vello, Fernando, entón apenas con 16 anos.

O pai de Fernando, o rei Afonso VIII de León e Galicia, que outrora fora casado con Berenguela e tivera o matrimonio anulado en 1204 debido á consanguinidade, ambicionaba ser rei de Castela por ser neto de Afonso VII de León e Castela. Apoiado pola poderosa familia Lara e outros nobres descontentes, proclamou guerra aberta a Castela.

Berenguela pasou entón a conselleira do rei. Axudou a subxugar os nobres rebeldes e despois combinou o casamento, celebrado en 1219, de Fernando cunha esposa digna dese monarca novo, e dunha familia politicamente útil. A escollida foi Isabel de Hohenstaufen, coñecida en Castela como Beatriz da Suabia (1202-1235), filla de Irene Anxelina de Constantinopla e de Filipe, duque da Suabia, rei da Xermania e rei de romanos, neta do emperador xermánico Frederico Barbaruiva.

Despois de vencer os nobres rebeldes, o conflito con León acabou por ser resolvido cunhas treguas tratadas polo rei Afonso VIII de León e Galicia e a súa antiga esposa.

Unión persoal de León e Castela

En 1230, o monarca de León faleceu. Tiña desherdado Fernando e, no seu testamento, legado o reino ás infantas Sancha e Aldonza, ou Dulce, fillas do seu primeiro casamento coa súa curmá Tareixa, infanta de Portugal.

Fernando e a raíña-nai ambicionaban obter a coroa de León e volver unir os dous reinos, separados en 1157 coa morte de Afonso VII de León e Castela. Para tal, reuníronse na cidade portuguesa de Valença as dúas mulleres de Afonso VIII de León e Galicia, Tareixa de Portugal e Berenguela, coas infantas Sancha e Dulce, para selaren un acordo.

Sancha e Dulce renunciaron á coroa de León, en troques dunha renda de 30 mil marabedís e outros privilexios. Polo Tratado das Tercerias, a unión persoal das dúas coroas foi restaurada definitivamente na persoa do rei Fernando III, o Santo, e na dos seus sucesores, pasando Castela a deter a hexemonía na Hispania.

Coa morte de Beatriz da Suabia en 1235, Fernando casou pola segunda vez en 1237 con Xoana d'Aumale, condesa de Ponthieu (1210-1279), filla de Maria de Belleme, señora de Ponthieu, e de Simón Dammartin, conde d'Aumale.

Reconquista e santidade

Fernando recuperou o esforzo castelán de reconquista. Tomou gran parte de Al-Andalus, excepto os reinos de Granada e Niebla. Desde 1219, combinaba as accións diplomáticas con intervencións bélicas e aproveitaba as discordias existentes entre as taifas para someter os pequenos reinos ao seu poder.

As súas maiores conquistas foron Baeza (1227), Úbeda (1233), Córdoba (1236), Murcia (1241), Xaén (1246) e Sevilla (1248). En 1244, polo Tratado de Almizra, repartiu as novas terras conquistadas entre as ordes militares, o clero e a nobreza, o que deu lugar máis tarde á formación dos latifundios da rexión.

Despois da toma de Córdoba, o Santo ordenou a adopción do Liber Iudiciorum (dereito visigótico) polos seus cidadáns, e mandou traducilo, mesmo que con algúns erros, ao castelán. Tamén axudou a desenvolver a Universidade de Salamanca e fundou a actual Catedral de Burgos.

Mapa político da Península Ibérica en 1360. As fronteiras de León e Castela (en vermello) e do reino mouro de Granada (en castaño) son basicamente as estabelecidas por Fernando III.

Foi un patrón das novas ordes de frades, que diferían dos monxes por teren unha maior relación co mundo secular, en detrimento do illamento dos últimos en mosteiros. En tanto que os beneditinos, cistercienses e cluniacenses xa participaran activamente da Reconquista cristiá, Fernando III introduciu os dominicanos, franciscanos, Trinitarios e mercedarios en Andalucía.

Malia ter determinado así o futuro da relixión na rexión, tería encoraxado a convivencia dos seus súbditos de diferentes fes, que tería a súa expresión máxima na capital cultural de Toledo.

No entanto, importa contextualizar esta convivencia no seu lugar e época. Non se trataba dunha convivencia intercultural á luz da moral dos días de hoxe. Había discriminación racial e relixiosa. Unha curiosa expresión naceu durante este período: tomar las de Villadiego en español (en galego ou portugués dar às de Vila Diogo), que significa fuxir. A explicación desta expresión non é unha verdade histórica indiscutíbel, mas reflicte un pouco o pensamento e o preconcepto antisemita da época.

A tradición conta que Fernando III concedeu aos xudeus de Villadiego o dereito de non seren perseguidos. Había, no entanto, unha contrapartida: tiñan que usar calzas (os cristiáns usaban calzóns) para garantiren os seus privilexios. Os xudeus de Burgos ou de Toledo non tiñan tales privilexios e, logo que perseguidos, abandonaban todo o que tiñan e fuxían para Villadiego (por aportuguesamento, Vila Diogo). Nesta localidade, éranlles ofrecidas calzas para escaparen aos perseguidores, mais cun prezo: eran forzados a pagar un tributo aos xudeus locais.

Fernando faleceu en Sevilla o 30 de maio de 1252, con 51 anos. Estaba na compaña dos seus fillos tidos con Beatriz (excepto Berengaria e Sancho), dos tres fillos do seu segundo casamento e aínda da súa segunda esposa, Xoana d'Aumalle.

O seu corpo foi sepultado na catedral da cidade (antiga Gran Mesquita), e o seu túmulo foi inscrito en catro linguas diferentes: castelán, latín, árabe e hebraico. O seu corazón foi enterrado no Monte Calvario de Xerusalén, pola súa forte devoción a Cristo.

Foi o primeiro rei español en ser canonizado, en 1671 polo Papa Clemente X, e pasou o santoral como San Fernando . É o padroeiro de varios lugares do antigo imperio colonial español, e de Sevilla, onde a súa efixie está incluída tanto no escudo da cidade e da provincia, como do Sevilla Fútbol Club.

Capa dunha edición do Liber Iudiciorum de 1600

Descendencia

Do primeiro casamento con Beatriz da Suabia, en 1219, naceron:

• Afonso X de Castela, o Sabio (1221-1284)
• Fradique (1223-1277), casou con Catarina Komenos, presuntamente executado polo seu irmán Afonso
• Fernando (1225/1227-1243/1243)
• Leonor (n. 1227), morreu nova
• Berengaria (1228-1289), abadesa de Las Huelgas
• Henrique, o Senador (1230-1304), señor de Écija, casou con D. Xoana Nunez de Lara, señora de Lara
• Filipe (1231-1274), prometido á Igrexa. Porén, apaixonado pola noiva dun dos seus irmáns, casou en 1258 con Cristina, princesa da Noruega
• Sancho (1233-1261), arcebispo de Toledo e Sevilla
• Xoán Manuel (1234-1283), señor de Escalona, Peñafiel e Villena, casou con Constanza de Aragón e con Beatriz de Savoia
• María (1235), morreu nova

Do segundo casamento con Xoana d'Aumale, en 1237, naceron:

• Fernando (1239-1269), señor de Aumale, casou con Laura de Monfort, señora de Esperon
• Leonor (1240), consorte de Eduardo I de Inglaterra
• Luís (1243-1269), señor de Marchena, casou con Xoana de Manzedo, señora de Gaton
• Ximena (1244), morreu nova
• Xoán (1245), morreu novo

Véxase tamén

Os reis e as raíñas da Galiza.

Fernando III e Afonso IX. Os primeiros reis casteláns na Galiza. (Nós Diario, 19.10.2022)

Outros artigos

• Lista de monarcas de Galicia

Bibliografía

• [1] COSTA, Ricardo. “E o rei entrou na cidade em uma grande procissão, com todos cantando Te Deum laudamus”: a conquista de Córdoba (1236) por Fernando III, o Santo (c. 1198-1252) e a expansão das fronteiras da cristandade ibérica medieval.
• The Cortes of Castile-León, 1188-1350, Joseph F. O'Callaghan, University of Pennsylvania Press, 1989
• The Episcopate in the Kingdom of León in the Twelfth Century, R. A. Fletcher, Oxford University Press, 1978
• Christian Córdoba: The City and its Region in the Late Middle Ages., John Edwards, Cambridge University Press, 1982
• The Ornament of the World, María RosaMenocal, Little, Brown and Company, Boston, 2002 ISBN 0-316-16871-8
• Reinado y Diplomas de Fernando III, i: Estudio, Julio González, 1980
• Berenguela of Castile's Political Motherhood, Miriam Shadis, 1996
• Reinas Catolicas, Enrique Flórez, 1761

Fernando III de Castela Casa de Borgoña Nacemento: 5 de agosto 1199 Falecemento: 30 de maio 1252
Títulos Reais
Precedido por Henrique I	Rei de Castela 1217 - 30 de maio de 1252	Sucedido  por Afonso X
	Rei de Toledo 1217– 30 de maio de 1252
Precedido por Afonso VIII de León e Galicia	Rei de Galiza 1230– 30 de maio de 1252
	Rei de León 1230– 30 de maio de 1252
Precedido por Novo título	Rei de Córdoba 1236– 30 de maio de 1252
Precedido por Ibn Hud al-Dawla	Rei de Murcia 1243– 30 de maio de 1252
Precedido por Novo título	Rei de Xaén 1246– 30 de maio de 1252
Precedido por Novo título	Rei de Sevilla 1247– 30 de maio de 1252
Outros títulos Nobiliarios
Precedido por Simón	Conde de Aumale 1237- 30 de maio de 1252	Sucedido  por Xoana
Precedido por Maria	Conde de Ponthieu 1251- 30 de maio de 1252