Прејди на содржината

Втора светска војна

Уреди врски
Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Втората светска војна)
Втора светска војна

Во правецот на стрелките на часовникот од најгоре, лево: Трупи на Комонвелтот во пустината; Кинески цивили закопувани живи од јапонски војници; Советски сили за време на зимска офанзива; Јапонски авиони се подготвуваат да полетување од брод-носач; Советски трупи се борат во Берлин; Германска подморница под напад.
Датум доцни 1930-ти – 2 септември, 1945
Место Европа, Тихи Океан, Југоисточна Азија, Кина, Блискиот Исток, Медитеран и Африка
Исход Победа на сојузниците. Создавање на Обединетите нации. Излегување на САД и на Советскиот Сојуз како велесили. Создавањето на Првиот свет и Вториот свет како сфери на влијание во Европа водејќи до Студена војна. (повеќе...)
Завојувани страни
Сојузници Сили на оската
Команданти и водачи
Водачи на сојузниците Водачи на силите на оската
Жртви и загуби
Мртви војници:
Преку 14.000.000
Мртви цивили:
Преку 36.000.000
Вкупно:
Преку 50.000.000
...повеќе детали. 		Мртви војници:
Преку 8.000.000
Мртви цивили:
Преку 4.000.000
Вкупно
Преку 12.000.000
...повеќе детали.

Втора светска војна или II (2) светска војна — глобален вооружен конфликт што почнал на 7 јули 1937 година во Азија и на 1 септември 1939[1] во Европа и траел до 8 мај 1945 во Европа со капитулацијата на Германија, а до 2 септември 1945 во Азија со капитулацијата на Јапонија. Втората светска војна ги зафатила мнозинството на земји во светот на секој населен континент. Речиси сите земји што биле вклучени во Првата светска војна биле инволвирани и во Втората светска војна. Таа е најголемиот и најскапиот вооружен конфликт во светската историја.

Причините за војната, кои најчесто се припишуваат на Версајскиот договор, Големата криза од 1929, национализмот и милитаризмот, се предмет на дебати. На кој датум војната започнала е исто така предмет на расправа, најчесто се смета дека таа официјално започнала со германската инвазија на Полска на 1 септември 1939, но исто така се наведуваат и други датуми - јапонската инвазија на Кина на 7 јули 1937 (почетокот на Втората Кинеско-јапонска војна), или уште порано - во 1931 со јапонската инвазија на Манџурија. Некои, пак, сметаат дека Првата и Втората светска војна се еден конфликт раздвоен само со "прекин на огнот".

Борби се воделе низ Атлантскиот Океан, Западна и Источна Европа, Средоземно Море или Медитеранот , Африка, Блискиот Исток, Источна, Тихиот Океан или Тихиот Океан и Југоисточна Азија. Во Европа војната завршила со капитулацијата на Германија на 8 мај 1945, а во Азија со капитулацијата на Јапонија на 2 септември 1945.

Се претпоставува дека до 1945 година околу 57 милион луѓе загинале во војната, вклучувајќи геноцид како што е Холокаустот. Втората светска војна е пример за тотална војна, каде што се вклучени и фронтот и бомбардирањето на цивили. Атомската бомба, млазниот авион и радарот се само некои од изумите за време на војната.

Поствоена Европа била поделена на Западна и Советска сфера на влијание. Првата доживеала економска реконструкција преку Маршаловиот план, додека пак источните земји станале сателити на СССР. Во воена смисла, Западна Европа, во најголем дел била инкорпорирана во НАТО, а Источна Европа во Варшавскиот пакт, сојузи меѓу кои се водела подоцна Студената војна. Во Азија, американската воена окупација на Јапонија довела до нејзина вестернизација, додека пак Кина била поделена на комунистичка Народна Република Кина и националистичка Република Кина (Тајван) по кинеската социјалистичка револуција во 1949.

Светот помеѓу двете светски војни

[уреди | уреди извор]

По поразот во Првата светска војна, Германија била принудена да го потпише Версајскиот договор[2] во 1919, со кој морала да отстапи околу 14% од својата територија, била обврзана да се откаже од анектирање на туѓи територии и да го ограничи бројот на војници во сопствената армија на 100.000 војници, со што и официјално бил означен крајот на Првата светска војна, тогаш уште попозната како Големата Војна, војната што се сметала за војна што ќе стави крај на сите војни. Во 20 годишниот период од 1919 до 1939 светот претрпел огромни измени, особено на политичката сцена.

СССР

[уреди | уреди извор]

По поразот на Руската Империја во Првата светска војна во 1917 во Русија се случиле двете руски револуции коишто ќе остават траен белег врз светот не само во 20 век, туку општо во целата историја не само на Русија и Европа, туку и врз историјата на целото човештво: Февруарската буржоаско-демократска револуција, со која царот Николај II абдицирал, со што и официјално бил ставен крај на повеќе од 300 годишното владеење со Русија од страна на царската династија Романови, како и на 200 години старата Руска Империја, и Октомвриската социјалистичка револуција, со која во Русија на власт дошле Болшевиците предводени од страна на Владимир Илич Ленин, по што бил создаден Сојузот на Советските Социјалистички Републики или СССР, уште попознат како Советски Сојуз. По смртта на Ленин во 1924, власта во СССР ја презел еден од најбруталните диктатори општо познати на целото човештво, Јосиф Висарионович Сталин.

Италија и Јапонија

[уреди | уреди извор]

Во Италија дошло до првата појава на фашизмот со доаѓањето на власт на фашистичкиот диктатор Бенито Мусолини по Маршот на Рим во октомври 1922.[3] Во Кина, десничарската партија Куоминтанг започнал поход за унификација на Кина. Унификацијата завршила кон средината на 1920-те, по што следела граѓанска војна помеѓу Куоминтанг и нејзините некогашни сојузници, кинеските комунисти. Граѓанската војна и неединството меѓу Кинезите биле искористени од страна на Јапонија, која што во 1931 го искористила Мукденскиот инцидент како повод за да ја окупира богатата кинеска област Манџурија, каде што ја формирала марионетската држава Манџуко, уште попознато како Пацификација на Манџурија, како своја база за окупирање на Кина,[4] што требало да биде првиот чекор на Јапонија кон воспоставување на доминантна власт во Азија. Јапонската агресија врз Кина продолжила и во 1932, а особено во 1937.

Германија

[уреди | уреди извор]
1934
1935
Германски војници на собири во Нирнберг во 1934 (горе) и во 1935 (долу).

Во Германија, гневот од поразот во Првата светска војна, Големата економска криза од 1929 и невработеноста биле вешто искористени од страна на Адолф Хитлер и неговата Националсоцијалистичка работничка партија на Германија уште попозната како Нацистичка партија на Германија. И покрај неуспешниот обид за државен удар во 1923 од страна на Хитлер и нацистите, ефектите од економската криза од 1929 сè уште биле свежи, што предизвикало незадоволство кај германскиот народ и несогласување помеѓу политичките партии во Германија, поради што на парламентарните избори во јули 1932 нацистите и комунистите освоиле мнозинство од 52% од пратеничките места во Рајхстагот, поради што претседателот на Германија Паул фон Хинденбург морал да му даде мандат на Хитлер за да формира влада со што Хитлер станал канцелар на Германија. Во 1933 зградата на Рајхстагот била запалена, што било искористено од страна на Хитлер и нацистите за да ги обвинат комунистите и за да се забрани Комунистичката партија на Германија. Хитлер го убедил претседателот фон Хинденбург да потпише серија законски акти со коишто биле суспендирани повеќето граѓански права загарантирани со Уставот на Вајмарската Република, била воведена таканаречена "заштита" од комунистичките водачи, а еден од тие законски акти бил и таканаречениот Овластувачки акт, со којшто владата на Хитлер се стекнала со законодавни моќи. Во март 1933 Хитлер распишал нови парламентарни избори на коишто нацистите освоиле 43,9% од пратеничките места во Рајхстагот и заедно со нивните националистички сојузници имале мнозинство од 51,8%. Во јули 1933 бил усвоен актот со којшто бил укинат повеќепартискиот систем во Германија, а Нацистичката партија била прогласена за единствена политичка партија во Германија, со што Германија станала еднопартиска држава. По смртта на претседателот фон Хинденбург во август 1934, Хитлер си ги припишал на себе и ги презел неговите претседателски права и обврски и се прогласил себеси за Фирер (водач) на Германија. Хитлер ја одржувал својата диктаторска позиција и власт во Германија преку тајната полиција Гестапо и паравоените формации СС и СА. По осигурувањето на власта во Германија, Хитлер започнал поход за вооружување и подготвување на германските вооружени сили за подолго војување.[5] Ова ги загрижило Франција и Велика Британија коишто и онака изгубиле многу во Првата светска војна исто како и Германија и Италија.[6] За да се осигураат дека Италија нема да влезе во сојуз со Германија, Франција и дозволила на Италија да ја окупира Етиопија. Но ситуацијата станала сериозна кога во 1935 Хитлер ја вратил Сарската област под германска власт, која што била окупирана од страна на Франција со помош на Велика Британија во 1920. Со враќањето на Сарската област под германска власт, Хитлер прекршил една од точките на Версајскиот договор, која што гласела дека Сарската област треба да биде под управа на Друштвото на народите 15 години, по што требало да се одлучи дали ќе и биде вратена на Германија или ќе и припадне на Франција. Верувајќи дека ќе ја воздржат Германија од понатамошни освојувања, Франција, Велика Британија и Италија го формирале Стрезкиот фронт. Советскиот Сојуз, загрижен поради германските цели за окупирање на територии и од источна Европа пристапил кон договор за меѓусебно помагање со Франција. Но договорот никогаш не стапил насила официјално бидејќи бил заглавен во бирократските лавиринти на Друштвото на народите.[7][8] Во 1935 Велика Британија потпишала независен поморски договор со Германија со кој дошло до олеснување на германската морнарица од одредени обврски коишто произлегле од Версајскиот договор. Забележувајќи ги историските промени во светот, САД прогласиле неутралност со Неутралниот акт усвоен во август 1935, со којшто ја ограничиле помошта за своите сојузници во Европа и Азија.[9] Во 1923 Италија се обидела да го окупира островот Крф, а во 1924 го анектирала градот Риека. Во октомври 1935, Италија ја окупирала Етиопија со политичка поддршка од Германија, по што ги повлекла своите приговори кон Германија за да ја користат Австрија како сателитска држава.[10] Во 1939 Италија ја окупирала и Албанија.[11] Во целост спротивно на Версајскиот договор и договорите од Лоцарно, Хитлер ја ремилитаризирал Рајнската област во март 1936, на што наидел на многу мала реакција од останатите европски држави.[12] Во 1938 Хитлер извршил присилно присоединување на Австрија со Германија, уште попознато како Аншлусот на Австрија.[13] Исто така во 1938 Хитлер побарал Чехословачка да им загарантира поголеми граѓански права на германците коишто живееле во Судетската област, што го искористил како изговор за да ја окупира, за што добил амин и од Велика Британија, Франција и Италија со Минхенскиот договор потпишан во септември 1938 во Минхен, Германија, без присуство на претставници на Чехословачка.[14] Подоцна, во март 1939 Хитлер ја окупирал цела Чехословачка. Со почетокот на Граѓанската војна во Шпанија во јули 1936 Хитлер и Мусолини го поддржале фашистичкиот генерал и иден шпански диктатор Франциско Франко и неговите сили во неговата војна против шпанската република поддржана од страна на Советскиот Сојуз. И двете страни ја искористиле војната за да ги тестираат најновите оружја и методи на војување.[15] Двосмислената и доста помала помош од страна на СССР за шпанската република наспроти огромната воена помош од страна на Германија и Италија за Франко му ја донеле на Франко посакуваната победа во 1939 по што се прогласил себеси за регент на Шпанското кралство, ги укинал сите политички слободи, како и националните слободи на народите на Каталонија и Баскија. Со зголемувањето на тензиите следувале обиди за консолидирање помеѓу Франција, Велика Британија и СССР, коишто не завршиле успешно, во главно поради несогласувањата на Полска со ставовите на трите држави. Во овие околности, во август 1939 била склучена советско-германската спогодба за ненапаѓање, уште попозната како Договорот Молотов - Рибентроп,[16] потпишана од страна на министерот за надворешни работи на СССР, Вјачеслав Молотов, и министерот за надворешни работи на Германија, Јоаким фон Рибентроп. Од друга страна, Германија и Јапонија ги зацврстиле пријателските односи и меѓусебната соработка, уште попозната како оската Берлин-Токио, прво со потпишувањето на Анти-Коминтерниот Пакт во ноември 1936 верувајќи дека комунизмот и Советскиот Сојуз се опасна закана за нив. Подоцна во мај 1939 бил потпишан Челичниот Пакт[17] помеѓу Германија и Италија со што се зацврстиле пријателските односи и меѓусебната соработка помеѓу Германија и Италија, уште попозната како оската Берлин-Рим. Ваквиот сојуз бил потврден во септември 1940, кога Германија, Италија и Јапонија го потпишале Тројниот Пакт, со што станал уште попознат како оската Берлин-Рим-Токио. Од друга страна во 1937 Куоминтанг и кинеските комунисти се согласиле на привремен прекин на огнот во кинеската граѓанска војна поради јапонската агресија.[18]

Почеток, тек и крај на војната

[уреди | уреди извор]

Официјално за почеток на војната се смета датумот 1 септември 1939 со германската инвазија на Полска. Алтернативни датуми за почеток на војната се: 13 септември 1931 со јапонската инвазија на Манџурија[19][20] и 7 јули 1937 со почетокот на Втората Кинеско-јапонска Војна,[21][22] како и други датуми и настани. Според историчарот Ален Џон Персивал Тејлор, Првата и Втората Кинеско-јапонска Војна се всушност еден вооружен конфликт, додека војната во Европа е втора европска војна, сè до 1941 кога заедно стануваат Втора светска војна, сè до 1945.[23] Крајот на војната исто така има повеќе датуми. Според едни извори, војната завршила на 14 август 1945 со примирје, за разлика од официјалниот датум, 2 септември 1945 кога Јапонија капитулирала. Во некои европски држави како официјален датум за крај на војната се смета 8 мај 1945 кога Германија капитулирала. Договорот за мир помеѓу Сојузниците и Јапонија, уште попознат како Договорот од Сан Франциско бил потпишан на 8 септември 1951, а стапил насила на 28 април 1952.

Војната во Кина

[уреди | уреди извор]
Јапонските сили во Битката за Кантон.
Кинеско одбранбено гнездо во Битката за Шангај, 13 август - 26 ноември 1939.

Кон средината на 1937 по Инцидентот кај мостот Марко Поло, Јапонија започнала со инвазија на Кина. Советскиот Сојуз веднаш застанал на страна на Кина и почнал да испраќа помош, со што се ставил крај на соработката на Кина со Германија. Почнувајќи со Битката за Шангај, јапонските сили ја презеле иницијативата што ги принудило кинеските сили да се повлечат, окупирајќи го главниот град на областа Нанкин во декември. Во јуни 1938 кинезите предизвикале Жолтата Река да се излее од своето корито, со што купиле време за да ја подготват одбраната на градот Вухан, но сепак градот бил заземен од страна на јапонските сили во октомври истата година.[24] Исто така во периодот од 29 јули до 11 август 1938, јапонците се обиделе да окупираат територија од СССР во околината на езерото Хасан, уште попознато како Битката кај езерото Хасан или Чангкуфеншки инцидент,[25] каде што јапонците биле поразени, но претрпеле многу помали загуби од советската страна: 717 советски војници загинале, 75 исчезнати, 2752 ранети, наспроти 525 јапонски војници загинати, 913 ранети.

Во мај 1939 дошло до многу посериозна гранична војна помеѓу СССР и Монголија од една страна, и Јапонија и нејзината марионетска држава Манџуко од друга страна, која што завршила со договор за прекин на огнот на 15 септември истата година, при што ниту една од страните не претрпела територијални измени.[26]

Војната во Европа

[уреди | уреди извор]

Повод за почеток на војната во Европа било одбивањето на Полска на барањето на Хитлер градот Данциг (денешен Гдањск) и тесниот полски коридор кој ја разединувал источна Прусија од остатокот на Германија да и бидат отстапени на Германија.

На 1 септември 1939 Хитлер ја започнал германската инвазија со започнување на блицкриг-поход врз Полска со што започнала војната во Европа. Франција и Велика Британија и објавиле војна на Германија на 3 септември 1939, откако Германија го одбила нивното барање за повлекување од Полска. Франција, Велика Британија и земјите од Комонвелтот обезбедиле многу мала воена поддршка за Полска. Франција извршила мал, но не многу значаен и делотворен напад на Сарската област.[27] На 17 септември 1939, два дена по потпишувањето на примирјето со Јапонија, СССР започнал своја инвазија на Полска.[28] Веќе кон почетокот на октомври 1939, походот за окупација на Полска завршил со поделба на нејзините територии помеѓу Германија, СССР, Литванија и Словачка,[29] иако Полска никогаш официјално не капитулирала и продолжила со воените дејствија против своите окупатори надвор од своите граници.

Стандардна парада на војници од германскиот Вермахт и советската Црвена Армија на 23 септември 1939 во Брест, источна Полска на крајот на инвазијата на Полска. Во центарот на сликата е мајор генерал Хајнц Гудеријан, а лево од него, односно десно на сликата е бригадир Семион Кривошеин.

Паралелно со окупацијата на Полска, Јапонија ја започнала Првата Битка за Чангша, кинески град, која траела од 13 септември до 8 октомври 1939, но завршила со победа на Кина.[30] По окупацијата на Полска, СССР преминал кон освојување на Балтичките земји. На ваквиот поход најголем отпор пружила Финска, што резултирало со 4 месечната Зимска војна помеѓу СССР и Финска, која што траела од 30 ноември 1939 до 13 март 1940, а завршила со победа на СССР и потпишувањето на Московскиот мировен договор помеѓу СССР и Финска на 12 март 1940 во Москва, со кој Финска морала да му отстапи на СССР 10% од својата територија и 20% од своите индустриски капацитети.[31] Ваквиот развој на настаните ги загрижил Франција и Велика Британија кои стравувале дека СССР ќе застане на страната на Германија, на што реагирале со издејствување на исфрлувањето на СССР од Друштвото на народите. Иако Кина можела да стави вето на ваквата одлука, не можела да си дозволи да влезе во лоши односи ниту со СССР, ниту со западните земји, поради што била воздржана. СССР, незадоволен од ваквиот тек на настаните, ја прекинал сета воена помош за Кина.[32] До јуни 1940, Советскиот Сојуз ја завршил успешно Окупацијата на Балтичките земји, анектирајќи ги Латвија, Литванија и Естонија.[33]

Германски трупи во Париз по капитулацијата на Франција.

Во Западна Европа, британските трупи биле подготвени за војување, но ниту биле нападнати од страна на германските сили, ниту ги нападнале. Советскиот Сојуз и Германија влегле во заеднички договор за трговска размена, со кој Германија му обезбедувала воена и индустриска опрема на СССР, во замена за советски суровини, со коишто Германија успеала да ја заобиколи увозната блокада на воена и индустриска опрема од страна на Велика Британија.[34] Во април 1940, Германија ги окупирала Данска и Норвешка. Додека Данска се предала без никаков отпор, Норвешка пружала жилав отпор речиси два месеца, потпомогната од сојузнички војски, кој можеби би продолжил да не би дошло до капитулацијата на Норвешка[35] за која што најмногу придонеле домашните предавници, предводени од министерот на војската Видкун Квислинг, чие име станало синоним за предавниците во војната (квислинзи). Со окупацијата на Данска и Норвешка, Германија дошла до пристап на постојан увоз на железна руда од Шведска, кој Сојузниците се обиделе да го запрат. Британското незадоволство поради неуспешниот поход за одбрана на Норвешка резултирало со смената на британскиот премиер Невил Чемберлен со Винстон Черчил на 10 мај 1940.[36]

Напредокот на силите на Оската

[уреди | уреди извор]
Напредокот на силите на Оската во 1940 година (во сина боја) во Европа.

Истиот ден, 10 мај 1940, Германија започнала со инвазијата на Франција и нејзините соседи Белгија, Холандија и Луксембург. Битката за Холандија траела од 10 мај до 14 мај 1940, а завршила со победа на Германија и капитулација на Холандија. Битката за Белгија траела од 10 мај до 28 мај 1940, а завршила со победа на Германија и капитулација на Белгија, а со нејзината окупација завршила и окупацијата на Луксембург. Германските сили ги заобиколиле француските сили кои биле распоредени на француската одбранбена линија Мажино, преку окупираните Холандија, Белгија и Луксембург и преку Ардените. Британските сили морале да се евакуираат од континентална Европа преку пристанишниот град Динкерк. На 10 јуни 1940 и Италија им објавила војна на Франција и Велика Британија,[37] а 12 дена подоцна Франција капитулирала, иако официјалниот датум за почетокот на Битката за Франција е 10 мај 1940, а официјалниот датум за крајот на битката со победа на Германија и капитулација на Франција е 25 јуни 1940. Франција била поделена на германска окупациона зона, италијанска окупациона зона и независна зона под контрола на квислиншка влада на чело со Маршал Петен со седиште во Виши, уште попозната како Вишкиот режим.[38] На 14 јули 1940 британските сили ја нападнале француската морнарица во Алжир со цел да ја спречат Германија да преземе команда врз истата.[39]

Британски Супермарин Спитфаер, борбен авион во кралската авијација, често користен во Битката за Британија.

Со Франција неутрализирана, Германија започнал поход на масовни бомбардирања на Велика Британија, како подготовка за инвазија на Велика Британија, уште попознати како Битката за Британија.[40] Битката за Британија официјално започнала на 10 јули 1940, а завршила на 31 октомври 1940, со победа на Велика Британија. Битката се водела во главно во небото над Велика Британија, германските трупи никогаш не дочекале да стапнат на британскиот остров. Како главен фактор за британската победа се сметаат британските радари, коишто ги информирале британците за доаѓањето на германските бомбардери, со што британските сили постојано биле чекор напред пред германските. Кралската морнарица била растегната од водите на Ламанш, или Англискиот канал, до Атлантскиот Океан, но имајќи ги под своја контрола француските пристаништа, Германија постојано ги напаѓала бродовите на кралската морнарица со У-подморниците, особено во водите на Атлантскиот Океан, постигнувајќи огромни успеси против кралската морнарица.[41] Италија започнала со свои операции во Средоземното Море, почнувајќи со Опсадата на Малта на 11 јуни 1940, во периодот од 3 август до 17 август 1940 успешно го окупирала британскиот дел од Сомалија, а извршила и напади врз британските сили, слободните француски трупи и силите на Комонвелтот во периодот од 9 септември до 16 септември 1940. Јапонија ја зголемила својата блокада на Кина заземајќи бази во тогаш веќе изолираните северни делови на Индокина окупирани од страна на Франција.[42] Во овој период неутралните САД презеле мерки за помагање на Кина и нивните сојузници од западна Европа. Во ноември 1939, Неутралниот акт претрпел измени, со коишто САД им дозволиле на Сојузниците да "купуваат и транспортираат" воени средства и опрема.[43] Во 1940, по капитулацијата на Франција американската морнарица значително се зголемила, а по јапонското влегување во Индокина, САД вовеле ембарго кон Јапонија со коешто и забраниле да купува нивни производи од областа на железната индустрија, челичната индустрија и механички делови.[44] Во септември 1940, САД се согласиле на размена на американски воени бродови разурнувачи во замена за британски бази.[45] Но сепак, американската јавност и понатаму силно се противела на каква било воена интервенција од страна на САД во вооружениот конфликт во 1941.[46]

На 27 септември 1940 Германија, Јапонија и Италија во Берлин го потпишале Тројниот Пакт, со што Оската и официјално била формирана. Со овој Пакт, секој напад од било која држава, со исклучок на Советскиот Сојуз, кој не учествувал во вооружениот конфликт, кон било која од трите држави потписнички на Пактот, ќе резултирал со воен одговор од страна на сите три држави потписнички.[47] Советскиот Сојуз изразил интерес за придружување на Пактот, со мали измени на текстот на договорот, коишто со себе носеле економски придобивки за Германија.[48] Иако Германија никогаш официјално не изразила интерес СССР да му се придружи на Пактот, сепак ги прифатила економските придобивки, потпишувајќи договор со СССР на 10 јануари 1941.[49] И покрај потпишувањето на Пактот, САД продолжиле со поддршката за Велика Британија и Кина преку Позајми-изнајми полисата,[50] создавајќи безбедна зона која се протегала низ речиси цела половина од Атлантскиот Океан, каде што американската морнарица ги штитела британските конвои.[51] Како резултат на ова, САД и Германија се нашле во таканаречена воздржана, или необјавена, поморска војна во северните делови на Атлантскиот Океан до 1941, иако САД и понатаму останале официјално неутрални.[52]

Оската се проширила во ноември 1940, кога Унгарија, Словачка и Романија се придружиле на Тројниот Пакт.[53] Овие држави учествувале во подоцнежната инвазија на Советскиот Сојуз, особено Романија, која што помогнала најмногу во инвазијата, со цел да си ги поврати своите територии анектирани од страна на СССР, следејќи ја антикомунистичката идеологија на својот водач, премиерот на Романија, Јон Антонеску.[54]

На 29 октомври 1940 Италија ја започнала Грчко-Италијанската Војна, која завршила на 23 април 1941 со победа на Грција. Италијанските трупи биле принудени да се повлечат назад во Албанија.[55] Кратко по ова, британски сили од Комонвелтот започнале офанзиви против Египет и териториите окупирани од страна на Италија во источна Африка. Кон почетокот на 1941, италијанските сили биле принудени да се повлечат во Либија, по што Черчил наредил испраќање на трупи од Африка во Грција во форма на воена помош. Италијанската морнарица исто така претрпела значајни порази од кралската морнарица во Битката кај Таранто, каде што изгубила 3 воени бродови, а и подоцна претрпела загуби во Битката за Кејп Матапан.[56]

Германски падобранци во инвазијата на грчкиот остров Крит.

Германија наскоро интервенирала за да и помогне на Италија. Хитлер испратил германски трупи во Либија во февруари 1941 и кон крајот на март 1941 започнале офанзива против ослабените сили на Комонвелтот. Во период од еден месец, силите на Комонвелтот биле принудени да се повлечат во внатрешноста на Египет, со исклучок на окупираниот пристаништен град Тобрук. Силите на Комонвелтот се обиделе да ги истераат силите на Оската во мај 1941 и повторно во јуни 1941, но не успеале и во двата обида. Кон почетокот на април 1941 германците слично интервенирале и на Балканскиот Полуостров, окупирајќи ги Грција и Југославија во брзи наврати, принудувајќи ги сојузничките војски да се евакуираат по окупацијата на островот Крит кон крајот на мај 1941.[57]

Сојузниците сепак постигнале одредени успеси во овој период. На Блискиот Исток силите на Комонвелтот успеале да спречат државен удар во Ирак поддржан од страна на германската воена авијација од базите во Сирија, тогаш под окупација на Вишкиот Режим.[58] Подоцна, со помош на слободните француски трупи ги окупирале Сирија и Либан со цел да спречат идни вакви настани.[59] Во водите на Атлантскиот Океан, кралската морнарица извојувала победа со која што се кренал моралот кај британските сили и кај британската јавност потопувајќи го германскиот боен брод Бизмарк.[60] Можеби најважниот успех на британските сили била успешната одбрана на британското небо во Битката за Британија, која иако официјално завршила на 31 октомври 1940, сепак Хитлер го прекинал походот на масовни бомбардирања од страна на Луфтвафе дури на 11 мај 1941.[61] Во Азија, и покрај офанзивите и од двете страни, позициите во војната помеѓу Кина и Јапонија останале непроменети во текот на 1940. Во август истата година, кинеските комунисти започнале офанзива во централна Кина, на што Јапонија возвратила со таканаречената Сите три полиса, која предвидувала уништување и ограбување на сите човечки и материјални ресурси коишто комунистите можеле да ги искористат во окупираните подрачја.[62] Продолжената антипатија помеѓу кинеските комунисти и националистичките сили кулминирала со вооружениот судир од 7 јануари до 13 јануари 1941, уште попознат како Нова четврта армија инцидентот, со што се ставил крај на нивната меѓусебна соработка.[63]

Со состојбата во Европа и Азија релативно стабилна, Германија, СССР и Јапонија ги правеле своите наредни подготовки. Советскиот Сојуз бил загрижен од тензиите на Германија и Јапонија за окупирање на богатите со ресурси и суровини области во југоисточна Азија кои веќе биле под окупација на западните европски земји, поради што дошло до потпишувањето на Советско-јапонскиот пакт за неутралност потпишан во Москва помеѓу СССР и Јапонија на 13 април 1941.[64] Истовремено Германија правела подготовки за напаѓање на Советскиот Сојуз, распоредувајќи трупи низ границата со СССР.[65]

Операција Барбароса, војната станува глобална

[уреди | уреди извор]
Германски војници во инвазијата на Советскиот Сојуз, 1941.
Германски војник ги проверува остатоците од советските сили во Биалисток-Минскиот џеб.

На 22 јуни 1941, Германија, заедно со европските членки на Оската и Финска ја започнале инвазијата на Советскиот Сојуз со Операцијата Барбароса со што Германија директно ја прекршила спогодбата за ненапаѓање потпишана со СССР во август 1939 уште попозната како Договорот Молотов-Рибентроп. Главните цели на оваа изненадувачка офанзива[66] биле Балтичкиот регион, Москва и Украина, а како крајна цел била дефинирана линијата Архангелск-Астрахан од Белото Море до Каспиското Море, уште попозната како А-А линијата. Целите на Хитлер биле да се елиминира Советскиот Сојуз како воена сила, уништување на комунизмот, создавање на "простор за живеење"[67] за германската супериорна ариевска раса и нација со поместување на останатите народи,[68] како и гарантирање на пристап на Германија до стратешки ресурси и суровини потребни за елиминирање на останатите соперници на Германија.[69] Иако Црвената Армија пред војната се подготвувала за стратешки контра-офанзиви,[70] сепак нацистичката инвазија го натерала советскиот воен команден врв да премине кон стратешка одбрана. Во летото 1941, силите на Оската навлегле длабоко во советските територии, нанесувајќи огромни загуби во човечки и материјални ресурси на Советскиот Сојуз. Сепак, германскиот воен команден врв кон средината на август 1941 ги суспендирал, односно одложил планираните офанзивни операции на веќе истрошената воена група Центар и ја испратил Втората Панзер воена група да ги засили германските трупи кои напредувале во нивните кампањи кон Ленинград и централна Украина.[71] Опсадата на Ленинград започнала на 8 септември 1941. Киевската офанзива била несомнено најуспешна, резултирајќи со опколување и елиминирање на 4 советски армии, со што било овозможено напредување кон Кримскиот Полуостров и индустриски развиените делови на источна Украина. Во периодот од 20 октомври до 24 октомври 1941 во Првата Битка за Харков силите на Оската извојувале победа, што се сметало за почеток на успешниот крај на Операција Барбароса со победа на силите на Оската.

Германски војници и оклопни возила во Првата Битка за Харков, 1941.
Крешчатик, главната улица во Киев, по серија германски бомбардирања.

Одвојувањето на три четвртини од воената сила на Оската и мнозинството од нејзината воена авијација од Франција кон централните делови на Средоземното Море и кон источниот фронт[72][73] ги убедиле британските сили да преминат кон промена на својата стратегија.[74] На 12 јули 1941 СССР и Велика Британија го потпишале Англо-Советскиот договор,[75] кој всушност претставувал официјално формирање на воениот сојуз помеѓу СССР и Велика Британија против Германија, кој првпат бил тестиран во сојузничката окупација на Иран уште попозната како Англо-Советската инвазија на Иран, која траела од 25 август до 17 септември 1941, а завршила со победа на сојузниците СССР и Велика Британија, со што биле осигурани персискиот коридор и нафтените полиња во Иран.[76] Во август 1941 Велика Британија и САД ја потпишале Атлантската Повелба, која претставувала нацрт документ и темел за многу меѓународни договори потпишани и меѓународни организации создадени по Втората светска војна.[77] Во ноември 1941 силите на Комонвелтот започнале контра-офанзива со Операцијата Crusader или Операција Крстоносец и ги повратиле сите територии коишто силите на Оската ги имале во меѓувреме окупирано во северна Африка.[78]

Претходната година Јапонија ја окупирала и јужна Индокина, делумно за да го зголеми притисокот врз Кина со блокирање на маршрутите низ коишто поминувале ресурсите и залихите во облик на помош за Кина, а делумно за да ја подобри сопствената позиција во случај да дојде до војна помеѓу Јапонија и западните земји.[79] Јапонија, сметајќи дека ќе добие некакви придобивки од сојузништвото со Германија, побарала воена помош од Германија, вклучувајќи и побарувачка за постојан увоз на нафта од окупираните делови на Индонезија од страна на Холандија, тогаш под германска окупација. Но ваквите обиди на Јапонија завршиле неуспешно во јуни 1941.[80] САД, Велика Британија и други западни држави реагирале на јапонската окупација на Индокина со замрзнување на јапонските имоти и средства кај нив, а САД, коишто обезбедувале 80% од целокупната побарувачка на нафта на Јапонија[81] реагирале и со целосно нафтено ембарго.[82] Со ова Јапонија била оставена да бира помеѓу откажување од своите амбиции за воспоставување доминантна власт во Азија и да ја прекине војната со Кина, или да преземе контрола врз ресурсите што и требале по пат на сила. Јапонските власти не сакале ни да помислат на прекин на војната со Кина и откажување на своите амбиции за воспоставување доминантна власт во Азија, а ембаргото воведено од страна на САД го сметале како неофицијална најава за војна со САД.[83] Јапонскиот империјален главен штаб планирал во брзи наврати да ги окупира териториите во Азија окупирани од страна на европските држави, со цел да создаде голем одбранбен периметар во централните делови на Тихиот Океан, по што Јапонија би можела слободно да ги експлоатира ресурсите од југоисточна Азија, а при тоа Сојузниците би претрпеле сериозни загуби во случај на евентуална војна со Јапонија. За да се спречи интервенција од страна на САД било потребно да се неутрализира американската морнарица во водите на Тихиот Океан.[84]

Податотека:Soviet Offensive Moscow December 1941.jpg
Советски трупи опремени со зимска воена опрема тргнуваат во против напад кон германските тенкови, декември 1941.

До октомври 1941, силите на Оската ги оствариле своите цели за окупирање на Украина и Балтичкиот регион, оставајќи ги само опсадите на Ленинград[85] и Севастопол[86] сè уште недовршени, а направиле и подготовки за продолжување на суспендираната, односно одложената опсада на Москва. Но руската зима во периодот 1941/1942, која била една од најстудените во 20 век се вмешала и одиграла голема улога во Битката за Москва, а со тоа и во Втората светска војна. Битката траела од 2 октомври 1941 до 7 јануари 1942. Силите на Оската стигнале до предградието на Москва. На 30 километри од центарот на Москва, со погледот кон Кремљ, германците и нивните сојузници биле принудени да запрат.[87][88] Силните ефекти на руската зима, неподносливи за недоволно подготвените за зимско војување под ниски температури и до –15 °C германски војници и нивните сојузници, биле вешто искористени од страна на маршалите Георги Жуков и Александар Василевски во одбраната на Москва. Генералот Едуард Вагнер, задолжен за воени залихи и ресурси наменети за силите на Оската при Битката за Москва, кој подоцна бил еден од заговарачите на атентатот врз Хитлер на 20 јули 1944, на 27 ноември 1941 рапортирал:

"При крај сме со залихи и ресурси, човечки и материјални. Ќе се соочиме со опасностите на длабока зима."

Кон почетокот на декември 1941, свежо мобилизирани резерви[89] ги израмниле советските сили со силите на Оската во Битката за Москва[72]. Ова, заедно со разузнавачки информации за минималниот број на војници неопходни на Далечниот Исток за да се спречи евентуален напад од страна на јапонската Квантунг армија[90] им било доволно на маршалите Жуков и Василевски за да започнат масовна контра-офанзива, која што започнала на 5 декември 1941 на 1000 километри долгиот фронт, по што силите на Оската биле присилени да се повлечат 100 до 250 километри западно од Москва.[91] Со одлучната победа на Советскиот Сојуз во Битката за Москва и официјално завршила Блицкриг фазата во Втората светска војна во Европа.[92]

Јапонски трупи напредувајќи во Куала Лумпур.
Од лево кон десно: Бојните бродови „Вест Вирџинија“ (сериозно оштетен), „Тенеси“ (оштетен) и потонатиот „Аризона“ по јапонскиот напад на Перл Харбор.
Австралиски војници пукаат врз јапонските тенкови на патот Муар-Парит Сулонг.

Два дена подоцна, по Гринич, на 7 декември 1941, односно три дена подоцна, по азиско време, на 8 декември 1941, Јапонија ја нападнала американската поморска база Перл Харбор на Хаваите, што резултирало со катастрофални човечки и материјални загуби за САД. Истиот ден, Јапонија ги нападнала британските, холандските и американските упоришта во југоисточна Азија и во централните делови на Тихиот Океан. По овие настани, САД, Велика Британија, Австралија, заедно со нивните западни сојузници и Кина, која веќе војувала со Јапонија во Втората Кинеско-јапонска војна, и објавиле војна на Јапонија. На ова, Германија и другите држави членки на Оската реагирале со тоа што им објавиле војна на САД. Со ова, вооружениот конфликт и официјално станал Втора светска војна. Исто така на 8 декември 1941 започнала Битката за Малаја, тогаш окупирана од страна на Велика Британија, која што траела до 31 јануари 1942, а завршила со победа на Јапонија. За време на Првата Вашингтонска Конференција, уште попозната како Аркадија Конференцијата, која траела од 22 декември 1941 до 14 јануари 1942, во престолнината на САД, Вашингтон, на 1 јануари 1942 била потпишана Декларацијата на Обединетите Нации од страна на владите на САД, Велика Британија, СССР, Кина и 22 помали или прогонети влади, со што била потврдена Атлантската Повелба.[93] Советскиот Сојуз не се придржувал до Декларацијата, бидејќи не и објавил војна на Јапонија, придржувајќи сè до Советско-јапонскиот пакт за неутралност потпишан во Москва на 13 април 1941,[94][95] изземајќи се од принципот на самоодлучување, загарантиран со Декларацијата[77].

Британски Crusader тенкови напредуваат во северна Африка.
Британски војници се предаваат на јапонските сили во Сингапур.

Во меѓувреме, кон крајот на април 1942 Јапонија речиси целосно ги освоила Бурма, Филипините, Малаја, деловите од Индонезија окупирани од страна на Холандија, Сингапур[96] и главната поморска база во пристанишниот град Рабаул, нанесувајќи им сериозни загуби на сојузничките трупи и огромен број на воени заробеници. Јапонските сили исто така постигнале поморски победи во Јужнокинеското Море, морето Јава и Индискиот Океан,[97] а исто така ја бомбардирале и сојузничката поморска база во пристанишниот град Дарвин во Австралија. Единствениот вистински успех на Сојузниците против Јапонија во овој период била победата во Втората Битка за Чангша, која се одвивала во периодот од 24 декември 1941 до 15 јануари 1942, завршувајќи со победа на Кина.[98] Ваквите лесни победи против неподготвените противници ја направиле Јапонија самоуверена, но и прерастегната на фронтовите.

Германија исто така ја задржала иницијативата. Искористувајќи значителни разузнавачки информации за наредби издадени од страна на американските команданти, германската морнарица успеала да потопи значителни залихи и ресурси надвор од американскиот атлантски брег.[99] И покрај значителните загуби, европските сили на Оската успеале да ја запрат советската офанзива кон централните и јужните делови на Советскиот Сојуз во Европа, одржувајќи ги под своја окупација повеќето советски територии окупирани претходната година[72]. Во северна Африка, германските сили започнале офанзива во јануари 1942, принудувајќи ги британските сили да се повлечат позади Газала Линијата кон почетокот на февруари 1942,[100] следено од привремено затишје што Германија го искористила за да направи подготовки за наредните офанзиви.[101]

Пресвртницата во војната

[уреди | уреди извор]
Американски "нуркачи" бомбардери SBD Dauntless во Битката за Мидвеј, јуни 1942.

На 3 мај 1942, Јапонија ја започнала Операцијата Мо, чијашто цел била заземање на пристанишниот град Морсби, со што ќе можела да ги прекине комуникациските врски и рутите низ коишто поминувале залихите и ресурсите помеѓу САД и Австралија. Но Сојузниците возвратиле на ударот, по што јапонските сили биле принудени да се повлечат.[102] По бомбардирањата на Токио на 18 април 1942 од страна на сојузниците, уште попознати како Дулитловиот Напад, Јапонија планирала окупирање на Мидвејскиот атол, со цел да ги поттикне американските носачи на авиони да возвратат на нападот, по што би биле уништени од страна на јапонските сили. Како диверзија, Јапонија ја започнала Походот на Алеутиските Острови на 3 јуни 1942.[103] Кон почетокот на јуни, Јапонија ги започнала воените операции, но американските сили, располагајќи со разузнавачки информации од јапонските воени штабови, до коишто дошле кон крајот на мај 1942, свесни за стапицата поставена од страна на Јапонија, ја искористиле оваа можност за да и нанесат силен удар на империјалната јапонска морнарица.[104] Битката за Мидвеј траела од 4 јуни до 7 јуни 1942, а завршила со одлучна победа на Сојузниците. Со својот капацитет за агресивна акција намален по Битката за Мидвеј, Јапонија одбрала да се фокусира на повторниот обид за окупирање на пристанишниот град Морсби, овој пат преку походот на Кокода Трак, чија цел била окупирање на целата територија на Папуа.[105] Походот започнал на 21 јули 1942, а завршил на 16 ноември 1942 со стратешка победа на Сојузниците. САД, од друга страна, планирале контра-напад насочен кон јапонските позиции во јужните делови на Соломонските Острови, особено Гвадалканал како прва фаза да окупирање на пристанишниот град Рабаул, кој тогаш бил главна база на јапонските сили во југоисточна Азија.[106] И двата плана преминале кон реализација од страна на Сојузниците, Битката за Гвадалканал започнала на 7 август 1942, а кон средината на септември 1942, јапонските сили, за коишто Гвадалканал сега станал приоритет, биле принудени да се повлечат кон пристанишниот град Морсби, каде што се соочиле со сојузничките трупи на САД и Австралија во Битката за Буна-Гона, која траела од 16 ноември 1942 до 22 јануари 1943, а завршила со победа на Сојузниците.[107] Гвадалканал бил во центарот на фокусот и на двете страни, коишто вложиле многу средства и реурси, човечки и материјални, секоја со цел да извојува победа. Битката за Гвадалканал завршила на 9 февруари 1943 со стратешка победа на Сојузниците.[108]

Во Бурма, силите на Комонвелтот започнале две операции. Првата била офанзива во Араканскиот регион, уште попозната како Првата Араканска Офанзива, која започнала кон крајот на 1942, а завршила неуспешно, принудувајќи ги силите на Комонвелтот да се повлечат кон Индија кон почетокот на мај 1943.[109] Втората била офанзива во Бурма, уште попозната како Операцијата Лонгклот, која започнала кон почетокот на февруари 1943, а завршила кон крајот на април 1943 со дубиозни резултати за Сојузниците.[110]

Германски војници и оклопни возила напредувајќи кон Сталинград, 1942.
Советски војници во урнатините на Сталинград при Битката за Сталинград.
Податотека:Bundesarchiv Bild 183-W0506-316, Russland, Kampf um Stalingrad, Siegesflagge.jpg
Советски војник го вее црвеното знаме на централниот плоштад во Сталинград означувајќи ја победата на Црвената Армија над силите на Оската, 1943.

На германскиот источен фронт, силите на Оската извојувале победи против Советскиот Сојуз во Битката за Керчкиот Полуостров, која траела од 8 мај до 18 мај 1942, како и во Втората Битка за Харков,[111] која траела од 12 мај до 28 мај 1942, а исто така започнале и летна офанзива во јужните делови на Советскиот Сојуз во Европа во јуни 1942 со цел да ги заземат нафтените полиња на Кавказкиот полуостров. Советските команданти одлучиле дека не смеат да попуштат во Битката за Сталинград, чие заземање било од стратешка важност за силите на Оската бидејќи Сталинград се наоѓал среде патот којшто морале да го поминат за да ја започнат кавказката офанзива. Битката за Сталинград започнала на 17 јули 1942. Кон средината на ноември 1942, германските војници и нивните сојузници го зазеле речиси целиот град, но морале да се соочат со отпорот на советските војници низ улиците на Сталинград. По ова, советскиот воен команден врв ја започнал својата зимска офанзива со Операцијата Уран, чијашто цел била опколување и уништување на силите на Оската во Сталинград и околината.[112][113] Операцијата траела од 19 ноември до 23 ноември 1942, а завршила со стратешка победа на Црвената Армија. Битката за Сталинград завршила на 2 февруари 1943 со одлучна победа на Советскиот Сојуз. Кон средината на февруари 1943, силите на Оската ја започнале Третата Битка за Харков, која траела од 19 февруари до 15 март 1943, а завршила со победа на силите на Оската. До денешен ден, Битката за Сталинград важи за најкрвавата битка во историјата на целото човештво. Од градот Сталинград и околните помали градови и села само 3% останале недопрени од војната. По Втората светска војна, градот бил прогласен за Град Херој. По поразот во Битката за Сталинград, германските сили и нивните европски сојузници формирале воена линија околу рускиот град Курск.[114]

Во Африка, британските сили, загрижени дека Јапонија би можела да преземе команда врз базите во Мадагаскар, тогаш под контрола на Вишкиот Режим, било повод за да го окупираат островот во Битката за Мадагаскар, која траела од 5 мај до 6 ноември 1942, а завршила со победа на Сојузниците.[115] На ова, силите на Оската реагирале со офанзива во Либија во Битката за Газала, која траела од 26 мај до 21 јуни 1942, а завршила со победа на силите на Оската, окупирајќи го градот Газала во близина на пристанишниот град Тобрук. Ваквата офанзива на силите на Оската ги принудила силите на Сојузниците да се повлекуваат во Египет, сè до Првата Битка за Ел Аламејн, која траела од 1 јули до 27 јули 1942, а завршила со победа на Сојузниците.[116] Во континентална Европа, серии на напади од страна на сојузничките командоси кулминирала со нападот на Дијеп, уште попознат како Битката за Дијеп, кој се случил на 19 август 1942, а завршил со тактичка победа на германските сили.[117][118] Битката за Алам ел Халфа, уште попозната како Битката за Алам Халфа траела од 30 август до 5 септември 1942, се одвивала јужно од Ел Аламејн, а завршила со успешна одбрана на силите на Сојузниците од силите на Оската, со што Сојузниците успеале да достават воена помош наменета за потребите на Малта, по што опсадата на Малта од страна на Италија и Германија започната на 11 јуни 1940 завршила во декември 1942 со победа на Сојузниците.[119] По ова следела Втората Битка за Ел Аламејн, уште попозната како историската Битка за Ел Аламејн, која траела од 23 октомври до 5 ноември 1942, а завршила со одлучна победа на Сојузниците. По оваа битка силите на Оската биле принудени да се повлечат западно кон Либија.[120] По ова следувала Операцијата Torch или Операција Факел, предводена од англо-американските сили на Сојузниците, чијашто цел била окупирање на териториите окупирани од страна на Франција во северна Африка, тогаш под окупација на Вишкиот Режим. Операцијата траела од 8 ноември до 10 ноември 1942, а завршила со победа на Сојузниците.[121] На ова Хитлер реагирал со окупацијата на европските делови на Франција окупирани од страна на Вишкиот Режим,[121] која што завршила успешно за здружените германско-италијански сили на Оската. Иако Вишкиот Режим не пружил речиси никаков отпор, сепак помогнал во евакуацијата на француската морнарица од градот Тулон, со цел да ја спречи Германија да преземе команда врз истата.[122] Тогаш веќе приклештените сили на Оската во Африка биле принудени да се повлечат во Тунис, кој бил окупиран во Тунискиот поход, кој траел од 17 ноември 1942 до 13 мај 1943, а завршил со победа на Сојузниците.[123]

Сојузниците се здобиваат со брзина

[уреди | уреди извор]
Видео снимка прикажувајќи ги бомбардирањата на Хамбург од страна на Сојузниците.
Британски војници испукувајќи од минофрлач во Битката за Имфал.

Во континентална Азија, јапонците започнале две големи офанзиви. Првата била насочена кон британските позиции во индиската држава Асам,[124] уште попозната како Операцијата U-Go, која што започнала во март 1944, по што јапонските сили ги презеле позициите на сојузничките сили во Имфал и Кохима[125] кон мај 1944, но сепак јапонците биле под опсада во Мјиткина од страна на кинеските сили кои ја окупирале северна Бурма кон крајот на 1943.[126] Сојузниците постигнале одлучни победи во Битката за Имфал, која траела од 8 март до 3 јули 1944, и во Битката за Кохима, која траела од 4 април до 22 јуни 1944. Операцијата U-Go завршила во јуни 1944 со победа на Сојузниците. Втората голема офанзива, уште попозната како Операцијата Ichi-Go имала за цел да ги собори главните кинески воени сили во областа Хенан со цел да се обезбедат железнички врски помеѓу окупираните територии од страна на Јапонија во југоисточните делови на континентална Азија, како и заземање на воздухопловните бази на Сојузниците во областа.[127] Операцијата траела од 17 април до 10 декември 1944, а завршила со победа на јапонските сили. Третата Битка за Чангша траела во периодот од мај до август 1944, а завршила со победа на јапонските сили.[128]

По Битката за Гвадалканал, Сојузниците започнале операции против Јапонија во водите на Тихиот Океан. Во мај 1943, американските сили биле испратени да ги елиминираат јапонските сили на Алеутиските Острови[129] и започнале големи операции за опколување на пристанишниот град Рабаул со заземање на островите кои го опколувале, а исто така го започнале походот за Гилбертските и Маршалските Острови во ноември 1943, со цел да го пробијат јапонскиот одбранбен периметар, која завршила во февруари 1944 со победа на американските сили, а до крајот на март 1944 американските сили успеале и да ја постигнат својата цел за опколување на Рабаул.[130] На 15 август 1943 завршил Походот за Алеутиските Острови со победа на Сојузниците. Со Операцијата Хеилстоун, која траела од 17 февруари до 18 февруари 1944, а завршила со победа на американските сили, била неутрализирана уште една голема јапонска база на Каролинските Острови. На 22 април 1944 Сојузниците ја започнале Походот за Западна Нова Гвинеја, која траела до крајот на војната, кога завршила со победа на Сојузниците.[131]

Во Средоземното Море, Сојузниците ја започнале Инвазијата на Сицилија, која траела од 9 јули до 17 август 1943, а завршила со победа на Сојузниците. Нападот на италијанското тло, заедно со претходните неуспеси на режимот на Бенито Мусолини придонеле за негово апсење кон крајот на јули 1943.[132] По окупацијата на Сицилија, Сојузниците ја започнале Инвазијата на Италија, која траела од 3 септември до 16 септември 1943, а завршила со победа на Сојузниците, додека во меѓувреме Италија капитулирала на 8 септември 1943.[133] По капитулацијата на Италија, Германија реагирала со разоружување на италијанските војници на териториите неокупирани од страна на Сојузниците, преземање контрола врз италијанските територии[134] сè уште неокупирани од страна на Сојузниците и поставување серии на одбранбени линии.[135] На 12 септември 1943 германски тим на воени специјалци го ослободиле Мусолини, по што тој ја формирал марионетската држава Социјална Република Италија[136] на северните делови од Италија тогаш под окупација на Германија. Сојузниците се бореле низ повеќе одбранбени линии, сè додека не стигнале до главната германска одбранбена линија кон средината на ноември 1943, уште попозната како Зимската Линија.[137] Битката за Монтекасино траела од 17 јануари до 18 мај 1944, а завршила со стратешка победа на Сојузниците. Битката за Анзио, уште попозната како Операција Шингл траела од 22 јануари до 5 јуни 1944, а завршила со победа на Сојузниците. Кон крајот на мај 1944, со успешниот тек на овие две офанзиви, германските сили биле принудени да се повлечат, по што на 4 јуни 1944 Рим бил заземен од страна на силите на Сојузниците.[138]

Водачите на Техеранската Конференција, од лево кон десно: Сталин(СССР), Рузвелт(САД) и Черчил(Велика Британија), 28 ноември-1 декември 1943.

Германија претрпела сериозни порази и во водите на Атлантскиот Океан. Заклучно со мај 1943, германците изгубиле огромен број на подморници, што придонело за прекинување на поморскиот поход од страна на германската морнарица.[139]

На источниот фронт, силите на Оската ги поминале пролетта и почетокот на летото 1943 правејќи подготовки за окупација на рускиот град Курск. Советскиот воен команден врв паралелно со подготовките на силите на Оската го подготвувал градот за нејзината офанзива.[140] На 4 јули 1943 германците ја започнале офанзивата, но недела дена подоцна Хитлер ја откажал истата.[141] Поради неочекуваното откажување на офанзивата од страна на Хитлер, Црвената Армија била со можност да започне масовна контра-офанзива, која резултирала со протерување на силите на Оската од советските територии заклучно со јуни 1944, по што советските војски навлегле во Романија.[142] Битката за Курск, која започнала на 4 јули 1943, и покрај неочекуваното откажување на германската офанзива од страна на Хитлер, сепак продолжила и завршила на 23 август 1943, со одлучна победа на Советскиот Сојуз. До денешен ден, Битката за Курск важи за најголемата тенковска битка во историјата на војувањето.

Во ноември 1943, претседателот на САД, Франклин Делано Рузвелт и британскиот премиер, Винстон Черчил се сретнале со водачот на Куоминтанг, Чанг Кај-шек во Каиро, а подоцна и со водачот на СССР, Јосиф Висарионович Сталин на Техеранската Конференција, која што се одржала во престолнината на Иран, Техеран, од 28 ноември до 1 декември 1943. При средбата во Каиро со Чанг Кај-шек, биле договорени поствоените граници на Јапонија, а на Техеранската Конференција било договорено да се отвори фронт во западна Европа во 1944, уште попознат како западноевропскиот фронт, а СССР во замена за отворањето на западниот фронт се согласил да и објави војна на Јапонија 3 месеца откако Германија би капитулирала.

Опсадата на Ленинград завршила на 27 јануари 1944 со победа на Советскиот Сојуз. Опсадата на Ленинград до денешен ден се помни како историски најсмртоносната опсада. Битката за Нарва, која траела од 2 февруари до 10 август 1944, а завршила со успешно заземање на Нарва од страна на Советскиот Сојуз, само привремено ја одложила советската офанзива.[143]

Напредокот на силите на Сојузниците

[уреди | уреди извор]
Сојузничката Инвазија на Нормандија, 6 јуни 1944.

На 6 јуни 1944, сојузничките сили преку Ламанш, или Англискиот Канал, се истовариле на северните брегови на Франција, тогаш под окупација на Германија, во областа Нормандија, уште попознато како Денот Д или Операција Оверлорд, со што започнала Инвазијата на Нормандија, која траела од 6 јуни 1944 до средината на јули 1944, а завршила со одлучна победа на Сојузниците, со што и официјално бил отворен западноевропскиот фронт. На 15 август 1944, со помош на сојузничките дивизии од Италија, биле заземени јужните делови на Франција, тогаш под окупација на Германија, уште попознати како [[Инвазија на јужна Франција|Инвазијата на јужна Франција]] или како Операцијата Dragoon.[144] По овие успешни офанзиви следела Битката за Париз, која траела од 19 август до 25 август 1944,[145] а завршила со победа на Сојузниците и слободните француски трупи. По ова следела офанзива на Сојузниците низ Франција, по што силите на Оската биле принудени да се повлечат источно од реката Рајна до крајот на 1944. Сојузниците направиле и обид за падобранска инвазија на Холандија со Операцијата Маркет Гарден, која траела од 17 септември до 25 септември 1944, но завршила неуспешно за Сојузниците.[146] Сојузниците исто така напредувале и во Италија, стигнувајќи до последната голема одбранбена линија на силите на Оската во Италија, Линијата Готик.

На 22 јуни 1944, советските сили ја започнале нивната стратешка офанзива во Белорусија со Операцијата Багратион, која траела до 19 август 1944, а завршила со одлучна победа на советските сили, што довело до речиси целосно уништување на германската воена група Центар.[147] На 13 јули 1944 советските сили ја започнале Лвовско-Сандомиерзката Офанзива, која траела до 29 јули 1944, а завршила со победа на советските сили, по што силите на Оската биле принудени да се повлекуваат од западна Украина и источна Полска. Успешните офанзиви на советските сили биле поттик за полскиот и словачкиот отпор да организираат серии на востанија против силите на Оската, очекувајќи помош од советските сили, но најголемите востанија од овие, Варшавското Востание, кое траело од 1 август до 2 октомври 1944, и Словачкото Национално Востание, кое траело од 29 август до 28 октомври 1944, воопшто не биле потпомогнати од страна на советските сили, поради што и двете завршиле со неуспех.[148] Иако победата во востанијата ја однеле силите на Оската, нивните започнувања и крвавите задушувања биле дел од стратегијата на советските власти, коишто сакале со почнувањата и задушувањата на востанијата да ги скршат националистичките отпори во Полска и Словачка. Јаси-Кишиневската Офанзива, која траела од 20 август до 29 август 1944, а завршила со одлучна победа на советските сили, ги принудила силите на Оската да се повлечат од источна Романија. На 23 август 1944, романскиот крал Михаил I, поддржан од романската армија и Советскиот Сојуз го симнал од власт романскиот диктатор Јон Антонеску, уште попознато како романскиот државен удар од 1944 предводен од страна на кралот Михаил I. По ова, Романија преминала на страна на Сојузниците. На 5 септември 1944 Советскиот Сојуз и објавил војна на Бугарија, која му се придружила на Тројниот Пакт на 1 март 1941. На 7 септември 1944, советските сили ја окупирале Бугарија наидувајќи на речиси никаков отпор. По ова, и Бугарија преминала на страна на Сојузниците. Во септември 1944, советските сили навлегле во териториите на Југославија, принудувајќи ги германските воени групи Е и Ф на брзо повлекување кон Грција, Албанија и јужните и западните делови на Југославија. Југословенските партизани, предводени од страна на Јосип Броз Тито во тој период ги држеле под своја контрола тие делови од Југославија, по што започнале офанзива против германските сили, принудувајќи ги да се повлечат јужно кон Грција. Во северните делови на Србија, југословенските партизани, предводени од страна на Јосип Броз Тито, потпомогнати од страна на Црвената Армија и ограничена помош од страна на бугарските сили, сега на страна на Сојузниците, ја започнале Белградската Офанзива, која траела од 14 септември до 24 ноември 1944, а завршила со победа на Сојузниците. Белград бил ослободен на 20 октомври 1944. На 29 октомври 1944, советските сили ја започнале Будимпештанската Офанзива, која завршила со Опсадата на Будимпешта, која траела од 29 декември 1944 до 13 февруари 1945, а завршила со победа на советските сили потпомогнати од романските сили, сега на страна на Сојузниците, со што и Будимпештанската Офанзива завршила со победа на Сојузниците. По ова, и Унгарија преминала на страна на Сојузниците.[149]

Продолжената Советско-финска војна, која траела од 25 јуни 1941 до 19 септември 1944 завршила со победа на Советскиот Сојуз, по што Финска била приморана да го потпише Московското Примирје,[150][151] потпишано на 19 септември 1944 во Москва, со кое морала да му отстапи дополнителни територии на СССР поради сојузништвото со силите на Оската, како и да ги легитимизира социјалистичките и комунистичките движења во Финска, а паралелно со тоа и да ги забрани сите движења во Финска коишто Советскиот Сојуз ги сметал за фашистички или про-фашистички ориентирани. По ова, и Финска преминала на страна на Сојузниците. Конечниот мировен договор помеѓу СССР и Финска бил потпишан во Париз на 10 февруари 1947, по Париската Мировна Конференција, која што се одржала во престолнината на Франција, Париз, од 29 јули до 15 октомври 1946, со кој Финска била обврзана да му исплати 300 милиони американски долари на СССР во форма на воена оштета.

Кон почетокот на јули 1944, силите на Комонвелтот во југоисточна Азија успеале да ги одбијат јапонските опсади на Асам, принудувајќи ги јапонските сили да се повлечат сè до реката Чиндвин,[152] а во меѓувреме кинеските сили го зазеле градот Мјиткина. Во Кина, јапонските сили постигнале поголеми успеси. Покрај успешната окупација на Чангша по Третата Битка за Чангша во август 1944, јапонските сили успеале да го окупираат и градот Хенгјанг кон почетокот на август 1944.[153] Исто така јапонските сили постигнале голем успех по победата во Битката за Гуејлин и Лиџоу, која траела од 16 август до 24 ноември 1944 г,[154] со што јапонците ја окупирале и покраината Гуангсји и успеале да ги поврзат своите сили од Кина и Индокина кон средината на декември 1944.[155]

Во водите на Тихиот Океан, американските сили продолжиле да го пробиваат јапонскиот одбранбен периметар. По Походот за Маријанските Острови и Палау, кој траел од јуни до ноември 1944, а завршил со победа на американските сили, јапонските сили биле принудени да се повлечат од Филипинското Море, јапонскиот премиер Хидеки Тоџо поднел оставка, а американските сили ги зазеле јапонските воздухопловни бази во регионот, со што се здобиле со способност да започнат тешки бомбардирања врз јапонските територии. Паралелно со Битката за Островот Лејте, која траела од 20 октомври до 31 декември 1944, а завршила со одлучна победа на Сојузниците, се одвивала и најголемата поморска битка во Втората светска војна, како и една од најголемите поморски битки во историјата на војувањето, Битката за Лејтевскиот Залив, каде што јапонците за првпат ги искористиле самоубиствените бомбашки напади од страна на јапонските воени пилоти самоубијци, камиказите. Битката за Лејтевскиот Залив траела од 23 октомври до 26 октомври 1944, а завршила со одлучна победа на сојузниците.[156]

Пораз на Оската, победа на Сојузниците

[уреди | уреди извор]
Знамето на победата поставено над зградата на Рајхстагот по нејзиното заземање за време на Битката за Берлин.
Американски и советски војници се сретнуваат источно од реката Елба, 25 април 1945.

На 16 декември 1944, германските сили ја започнале Арденската Офанзива, позната под името Стража на Рајна, историски уште попозната како Битката на Испакнатоста, која траела до 25 јануари 1945, а завршила со победа на Сојузниците. Советските сили навлегле преку Унгарија во териториите под германска окупација во Средна Европа. Германските сили почнале со повлекување од Грција и Албанија преку Југославија, по што на 20 март 1945, југословенските партизани започнале офанзива против германските сили во западна Југославија.[157] Во Италија, силите на Сојузниците биле задржани на Готик Линијата од страна на германските сили. На 12 јануари 1945, советските сили ја започнале Вистуло-Одерската Офанзива, која траела до 2 февруари 1945, а завршила со победа на советските сили. Паралелно советските сили ја започнале и Источнопруската Офанзива, која траела од 13 јануари до 9 мај 1945, а завршила со победа на советските сили.[158]

Водачите на Конференцијата во Јалта, од лево кон десно: Черчил(Велика Британија), Рузвелт(САД) и Сталин(СССР), 4 февруари-11 февруари 1945.

Од 4 февруари до 11 февруари 1945, на Кримскиот Полуостров, во близина на градот Јалта, се одржала Конференцијата во Јалта, на која учествувале водачите на Велика Британија, САД и СССР, на која била договорена поделбата на окупираните зони во поствоена Германија,[159] кога Советскиот Сојуз би и објавил војна на Јапонија,[160] било договорено основањето на Организацијата на Обединетите Нации, а исто така било одлучено да се признае Народноослободителната војска на Југославија, или НОВЈ, како сојузник во војната на страна на Сојузниците.

На 8 февруари 1945 советските сили ја започнале Долносилезиската Офанзива, која траела до 24 февруари 1945, а завршила со победа на советските сили. Подоцна, на 15 март 1945 советските сили ја започнале и Горносилезиската Офанзива, која траела до 31 март 1945, а завршила со победа на советските сили. Паралелно, во периодот од 24 февруари до 4 април 1945, советските сили извојувале победа и во Источнопомераниската Офанзива. Во западна Германија, сојузничките сили во Операцијата Plunder или Операција Грабеж, на 24 март 1945 ја преминале реката Рајна северно, а подоцна и јужно од Рурската област, заобиколувајќи ги германските сили во областа, додека во меѓувреме советските сили напредувале кон Виена. На 6 април 1945, сојузничките сили во Италија ја започнале Пролетната Офанзива во Италија, која завршила на 2 мај 1945 со одлучна победа на Сојузниците, по што германските сили во Италија се предале, а Социјалната Република Италија и официјално престанала да постои. Паралелно со Пролетната Офанзива во Италија, силите на Сојузниците напредувале и во западна Германија. На 16 април 1945 Црвената Армија ја започнала Битката за Берлин, која траела до 2 мај 1945, а завршила со одлучна победа на советските сили. За време на Битката за Берлин, на 25 април 1945, во близина на германскиот град Торгау, источно од реката Елба се сретнале американските војници од западноевропскиот фронт и советските војници од источноевропскиот фронт, настан уште попознат како Денот на Елба или Сретнувањето кај Елба.

На 12 април 1945, американскиот претседател Рузвелт починал, по што бил наследен од страна на Хари Труман, дотогашен заменик-претседател на САД. На 28 април 1945, Мусолини бил убиен од страна на италијански партизани, додека правел подготовки за бегање во Шпанија преку авионски лет од неутрална Швајцарија. Соочувајќи се со неизбежниот пораз и немоќ, одлучен да не падне жив во рацете на силите на Сојузниците, а уште помалку во рацете на Црвената Армија, Хитлер се самоубил на 30 април 1945,[161] по што бил наследен од страна на германскиот адмирал Карл Дениц.[162] На 5 јули 1945 во Велика Британија се одржале парламентарни избори на коишто победата ја однела Лабуристичката партија на Клемент Атли, која освоила 196 пратенички места повеќе од Конзервативната партија на Винстон Черчил, освојувајќи 49.71% од целокупниот број на пратенички места во британскиот парламент. Иако Черчил ја изгубил својата позиција како премиер на Велика Британија, сепак ја задржал својата улога во актуелните и во идните дејствија на Велика Британија во Втората светска војна.

Советските војници го поставуваат советското знаме над зградата на Рајхстагот по нејзиното заземање за време на Битката за Берлин.
Водачите на Потсдамската Конференција, од лево кон десно: Атли(Велика Британија), Труман(САД) и Сталин(СССР), 16 јули-2 август 1945.
Урнатини околу улица во Берлин по Битката за Берлин, 3 јули 1945.
Јадрениот облак над Хирошима во облик на печурка, 6 август 1945.

Германија капитулирала на 8 мај 1945, по што германските сили се предале, со што завршила Втората светска војна во Европа.[163] Во престолнината на Чехословачка, Прага, отпорот на германските сили продолжил сè до 11 мај 1945.

Во водите на Тихиот Океан, силите на Сојузниците извојувале победа во Филипинскиот поход, кој траел од 20 октомври 1944 до 2 септември 1945. Силите на Сојузниците извојувале победи и во Битката за Лусон, која траела од 9 јануари до 15 август 1945, и во Битката за Минданао, која траела од 10 март до 15 август 1945.[164] Британските и кинеските сили извојувале победа врз јапонските сили и во северна Бурма во периодот од октомври 1944 до март 1945, по што британските сили напредувале кон Рангун, заклучно со 3 мај 1945.[165] По извојуваните победи во Битката за Иво Џима, која траела од 19 февруари до 26 март 1945, и во Битката за Окинава, која траела од 1 април до 23 јуни 1945,[166] американските сили започнале со серии на бомбардирања на јапонските градови, како и со потопување на јапонските поморски транспорти.[167]

Од 16 јули до 2 август 1945, во германскиот град Потсдам, во сега окупираната од страна на силите на Сојузниците Германија, се одржала Потсдамската Конференција, на која што биле потврдени одлуките донесени на Конференцијата во Јалта во периодот од 4 февруари до 11 февруари 1945,[168] на кои било додадено и барањето испратено до Јапонија за безусловна капитулација, потенцирајќи дека Јапонија можела да бира помеѓу "безусловна капитулација или брзо и внатрешно уништување".[169] На оваа конференција учествувале водачите на Велика Британија, САД и СССР, вклучувајќи го и Винстон Черчил, кој иако повеќе не бил премиер на Велика Британија, сепак ја задржал својата улога во актуелните и идните дејствија на Велика Британија во Втората светска војна, иако војната во Европа веќе била завршена.

Американскиот генерал Даглас МекАртур ја потпишува капитулацијата на Јапонија на бојниот брод „Мисури“, 2 септември 1945.

По одбивањето на барањето на Сојузниците за безусловна капитулација од страна на Јапонија, САД ги фрлиле првите атомски бомби врз јапонските градови, по претходно издадена дозвола од страна на претседателот Труман, Малото момче врз Хирошима, на 6 август 1945, и Дебелиот човек врз Нагасаки, на 9 август 1945. На 9 август 1945 СССР започнал со Советската инвазија на Манџурија, која завршила на 20 август 1945 со одлучна победа на советските сили. Јапонија капитулирала на 2 септември 1945, со што и официјално завршила Втората светска војна.[163]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Определената дата за тоа кога започнала Втората светска војна има условен карактер и се оспорува со неколку истражувања, на пример:Кога започна Втората светска? Архивирано на 28 мај 2009 г., Валентин Фалин, Аргументы недели 18(104) од 7 мај 2008 г.,
  2. ↑ Hakim, Joy (1995). A History of Us: War, Peace and all that Jazz. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509514-6.
  3. ↑ Shaw, Anthony. World War II Day by Day, стр. 35.
  4. ↑ Myers, Ramon; Peattie, Mark. The Japanese Colonial Empire, 1895–1945, стр. 458.
  5. ↑ Wouk, Herman. The Winds of War, стр. 72.
  6. ↑ Brody, J. Kenneth. The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936, стр. 4.
  7. ↑ Record, Jeffery. Appeasement Reconsidered: Investigating the Mythology of the 1930s, стр. 50.
  8. ↑ Mandelbaum, Michael. The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries, стр. 96.
  9. ↑ Schmitz, David F. Henry L. Stimson: The First Wise Man, стр. 124.
  10. ↑ Kitson, Alison. Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival, стр. 231.
  11. ↑ Lowe, C. J.; Marzari, F. Italian Foreign Policy 1870–1940, стр. 330.
  12. ↑ Adamthwaite, Anthony P. The Making of the Second World War, стр. 52.
  13. ↑ Collier, Martin; Pedley, Philip. Germany 1919–45, стр. 144.
  14. ↑ Kershaw, Ian. Hitler, 1936–1945: Nemesis, стр. 173.
  15. ↑ Graham, Helen. The Spanish Civil War: A Very Short Introduction, стр. 110.
  16. ↑ Zachary Shore. What Hitler Knew: The Battle for Information in Nazi Foreign Policy. Published by Oxford University Press US, 2005 ISBN 0-19-518261-8, 978-0-19-518261-3, стр. 108.
  17. ↑ "Pact of Steel", in Dear and Foot, ed., Oxford Companion to World War II, стр. 674.
  18. ↑ Busky, Donald F. Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas, стр. 10.
  19. ↑ Bradley James, Powers, Ron. Flags of Our Fathers, стр. 58.
  20. ↑ Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary. Encyclopedia of World War II: A Political, Social, and Military History, стр. 771; note, however, that Tucker's own view is that 191 is most convenient; стр. 9.
  21. ↑ Chickering, Roger; Förster, Stig; Greiner, Bernd. A World at Total War: Global Conflict and the Politics of Destruction, 1937–1945, стр. 64.
  22. ↑ Fiscus, James W. Critical Perspectives on World War II, стр. 44.
  23. ↑ Among other starting dates sometimes used for World War II are the 1935 Italian invasion of Abyssinia; (Ben-Horin, Eliahu (1943). The Middle East: Crossroads of History, стр. 169; Taylor, Alan (1979). How Wars Begin, стр. 124; Yisreelit, Hevrah Mizrahit (1965). Asian and African Studies, стр. 191). For 1941 see (Taylor, AJP (1961). The Origins of the Second World War, стр. vii; Kellogg, William O. (2003). American History the Easy Way, стр. 236). There also exists the viewpoint that both World War I and World War II are part of the same "European Civil War" or "Second Thirty Years War". (Canfora, Luciano; Jones, Simon (2006). Democracy in Europe: A History of an Ideology, стр. 155; Prin, Gwyn (2002). The Heart of War: On Power, Conflict and Obligation in the Twenty-First Century, стр. 11).
  24. ↑ Twitchett, Denis; Fairbank, John K. The Cambridge history of China, стр. 566.
  25. ↑ Coox, Alvin D. Nomonhan: Japan Against Russia, 1939, стр. 189.
  26. ↑ Amnon Sella Khalkhin-Gol: The Forgotten War Journal of Contemporary History, Vol. 18, No. 4, Military History (Oct., 1983), стр. 651–87.
  27. ↑ May, Ernest R. Strange Victory: Hitler's Conquest of France, стр. 93.
  28. ↑ Zaloga, Steven J. Poland 1939: The Birth of Blitzkrieg, стр. 80.
  29. ↑ Igor Baka: Slovensko vo vojne proti Poľsku v roku 1939 (Slovakia during the war against Poland in 1939), Vojenská história, 2005, No 3.
  30. ↑ Jowett, Philip S. The Japanese Army, 1931–45, стр. 14.
  31. ↑ Hanhimäki, Jussi M. Containing Coexistence: America, Russia, and the "Finnish Solution", Kent State University Press, 1997.ISBN 0-87338-558-6, 9780873385589, стр. 13.
  32. ↑ Hsiung, James Chieh; Levine, Steven I. China's Bitter Victory: The War with Japan, 1937–1945, стр. 16.
  33. ↑ Bilinsky, Yaroslav. Endgame in NATO's Enlargement: The Baltic States and Ukraine, стр. 9.
  34. ↑ Shirer, William L., The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany, Simon and Schuster, 1990 ISBN 0-671-72868-7, стр. 668–9.
  35. ↑ Commager, Henry Steele. The Story of the Second World War, стр. 30.
  36. ↑ Reynolds, David. From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s, стр. 76, 77.
  37. ↑ Kennedy, David M. Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945, стр. 439.
  38. ↑ Militärgeschichtliches Forschungsamt. Germany and the Second World War — Volume 2: Germany's Initial Conquests in Europe, стр. 311.
  39. ↑ Brown, David. The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940, стр. xxx.
  40. ↑ Kelly, Nigel; Rees, Rosemary; Shuter, Jane. Twentieth Century World, стр. 38.
  41. ↑ Goldstein, Margaret J. World War II, стр. 35.
  42. ↑ Mercado, Stephen C. The Shadow Warriors of Nakano: A History of the Imperial Japanese Army's Elite Intelligence School, стр. 109.
  43. ↑ Brown, Robert J. Manipulating the Ether: The Power of Broadcast Radio in Thirties America, стр. 91.
  44. ↑ Morison, Samuel Eliot. History of United States Naval Operations in World War II, стр. 60.
  45. ↑ Maingot, Anthony P. The United States and the Caribbean: Challenges of an Asymmetrical Relationship, стр. 52.
  46. ↑ Hadley Cantril, "America Faces the War: A Study in Public Opinion," The Public Opinion Quarterly 4:3 (Sept. 1940), 390.
  47. ↑ Bilhartz, Terry D.; Elliott, Alan C. Currents in American History: A Brief History of the United States, стр. 179.
  48. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 200.
  49. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 201.
  50. ↑ Murray, Williamson; Millett, Allan Reed. A War to Be Won: Fighting the Second World War, стр. 165.
  51. ↑ Knell, Hermann. To Destroy a City: Strategic Bombing and Its Human Consequences in World War II, стр. 205.
  52. ↑ Undeclared Naval War in the Atlantic 1941 Архивирано на 9 мај 2008 г..
  53. ↑ "Tripartite Pact", in Dear and Foot, ed., Oxford Companion to World War II, стр. 877.
  54. ↑ Dennis Deletant, "Romania", in Dear and Foot, ed., Oxford Companion to World War II, стр. 745–46.
  55. ↑ Clogg, Richard. A Concise History of Greece, стр. 118.
  56. ↑ Jackson, Ashley. The British Empire and the Second World War, стр. 106.
  57. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 229.
  58. ↑ Watson, William E. Tricolor and Crescent: France and the Islamic World, стр. 80.
  59. ↑ Jackson, Ashley. The British Empire and the Second World War, стр. 154.
  60. ↑ Stewart, Vance. Three Against One: Churchill, Roosevelt, Stalin Vs Adolph Hitler, стр. 159.
  61. ↑ „The London Blitz, 1940“. Eyewitness to History. 2001. Посетено на 2008-03-11.
  62. ↑ Joes, Anthony James. Resisting Rebellion: The History And Politics of Counterinsurgency, стр. 224.
  63. ↑ Fairbank, John King. China: A New History, стр. 320.
  64. ↑ Garver, John W. Chinese-Soviet Relations, 1937–1945: The Diplomacy of Chinese Nationalism, стр. 114.
  65. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 195.
  66. ↑ Amnon Sella. "Barbarossa": Surprise Attack and Communication. Journal of Contemporary History, Vol. 13, No. 3, (Jul., 1978), стр. 555–83.
  67. ↑ Kershaw, Ian. Fateful Choices, стр. 66–69.
  68. ↑ Jonathan Steinberg. The Third Reich Reflected: German Civil Administration in the Occupied Soviet Union, 1941–4 The English Historical Review, Vol. 110, No. 437 (Jun., 1995), стр. 620–51.
  69. ↑ Milan Hauner. Did Hitler Want a World Dominion? Journal of Contemporary History, Vol. 13, No. 1 (Jan., 1978), стр. 15–32.
  70. ↑ Cynthia A. Roberts. Planning for War: The Red Army and the Catastrophe of 1941. Europe-Asia Studies, Vol. 47, No. 8 (Dec., 1995), стр. 1293–26.
  71. ↑ Alan F. Wilt. Hitler's Late Summer Pause in 1941. Military Affairs, Vol. 45, No. 4 (Dec., 1981), стр. 187–91.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 David M. Glantz The Soviet‐German War 1941–45 Архивирано на 17 јуни 2011 г. Myths and Realities: A Survey Essay.
  73. ↑ Hitler Can Be Beaten. The New York Times: Aug 5, 1941
  74. ↑ Brian P. Farrell. Yes, Prime Minister: Barbarossa, Whipcord, and the Basis of British Grand Strategy, Autumn 1941. The Journal of Military History, Vol. 57, No. 4 (Oct., 1993), стр. 599–625
  75. ↑ Pravda, Alex; Duncan, Peter J. S. Soviet-British Relations Since the 1970s, стр. 29.
  76. ↑ Heptulla, Najma. The Logic of Political Survival, стр. 131.
  77. ↑ 77,0 77,1 Louis, William Roger. More Adventures with Britannia: Personalities, Politics and Culture in Britain, стр. 223.
  78. ↑ Gannon, James. Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century, стр. 76.
  79. ↑ AFLMA Year in Review, стр. 33.
  80. ↑ AFLMA Year in Review, стр. 32.
  81. ↑ Irvine H. Anderson, Jr. De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex. The Pacific Historical Review, Vol. 44, No. 2 (May, 1975), стр. 201.
  82. ↑ Northrup, Cynthia Clark. The American economy: a historical encyclopedia, стр. 214.
  83. ↑ Lightbody, Bradley. The Second World War: Ambitions to Nemesis, стр. 125.
  84. ↑ Morgan, Patrick M. Strategic Military Surprise: Incentives and Opportunities, стр. 51.
  85. ↑ Gerald R. Kleinfeld. Hitler's Strike for Tikhvin. Military Affairs, Vol. 47, No. 3 (Oct., 1983), стр. 122–28.
  86. ↑ Shukman, Harold. Stalin's Generals, стр. 113.
  87. ↑ According to D.Glantz, The Soviet‐German War 1941–45 Архивирано на 17 јуни 2011 г. "By 1 ноември [the Wehrmacht] had lost fully 20% of its committed strength (686,000 men), up to 2/3 of its ½-million motor vehicles, and 65 percent of its tanks. The German Army High Command (OKH) rated its 136 divisions as equivalent to 83 full-strength divisions."
  88. ↑ Klaus Reinhardt; Karl B. Keenan. Moscow-The Turning Point: The Failure of Hitler's Strategy in the Winter of 1941–42. Berg, 1992. ISBN 0-85496-695-1, стр. 227.
  89. ↑ Louis Rotundo. The Creation of Soviet Reserves and the 1941 Campaign. Military Affairs, Vol. 50, No. 1 (Jan., 1986), стр. 21–8.
  90. ↑ Raymond L. Garthoff. The Soviet Manchurian Campaign, August 1945. Military Affairs, Vol. 33, No. 2 (Oct., 1969), стр. 312.
  91. ↑ Welch, David. Modern European History, 1871–2000: A Documentary Reader, стр. 102.
  92. ↑ A. S. Milward. The End of the Blitzkrieg. The Economic History Review, New Series, Vol. 16, No. 3 (1964), стр. 499–518.
  93. ↑ Mingst, Karen A.; Karns, Margaret P. United Nations in the Twenty-First Century, стр. 22.
  94. ↑ Dunn, Dennis J. Caught Between Roosevelt & Stalin: America's Ambassadors to Moscow, стр. 157.
  95. ↑ According to Ernest May (The United States, the Soviet Union and the Far Eastern War. The Pacific Historical Review. V. 24. No. 2. (1955) стр. 156) Churchill pointed out: "Russian declaration of war on Japan would be greatly to our advantage, provided, but only provided, that Russians are confident that will not impair their Western Front".
  96. ↑ Klam, Julie. The Rise of Japan and Pearl Harbor, стр. 27.
  97. ↑ Hill, J. R.; Ranft, Bryan. The Oxford Illustrated History of the Royal Navy, стр. 362.
  98. ↑ Hsiung, James Chieh; Levine, Steven I. China's Bitter Victory: The War with Japan, 1937–1945, стр. 158.
  99. ↑ Gooch, John. Decisive Campaigns of the Second World War, стр. 52.
  100. ↑ Molinari, Andrea. Desert Raiders: Axis and Allied Special Forces 1940–43, стр. 91.
  101. ↑ Mitcham, Samuel W.; Mitcham, Samuel W. Jr. Rommel's Desert War: The Life and Death of the Afrika Korps, стр. 31.
  102. ↑ Maddox, Robert James. The United States and World War II, стр. 111–12.
  103. ↑ Salecker, Gene Eric. Fortress Against the Sun: The B-17 Flying Fortress in the Pacific, стр. 186.
  104. ↑ Ropp, Theodore. War in the Modern World, стр. 368.
  105. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 339.
  106. ↑ Gilbert, Adrian. The Encyclopedia of Warfare: From Earliest Times to the Present Day, стр. 259.
  107. ↑ Swain, Bruce. A Chronology of Australian Armed Forces at War 1939–45, стр. 197.
  108. ↑ Hane, Mikiso. Modern Japan: A Historical Survey, стр. 340.
  109. ↑ Marston, Daniel. The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima, стр. 111.
  110. ↑ Brayley, Martin. The British Army, 1939–45, стр. 9.
  111. ↑ Read, Anthony. The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle, стр. 764.
  112. ↑ Badsey, Stephen. The Hutchinson Atlas of World War II Battle Plans: Before and After, стр. 235–36.
  113. ↑ Black, Jeremy. World War Two: A Military History, стр. 119.
  114. ↑ Shukman, Harold. Stalin's Generals, стр. 142.
  115. ↑ Paxton, Robert O. Vichy France: Old Guard and New Order, 1940–1944, стр. 313.
  116. ↑ Rich, Norman. Hitler's War Aims: Ideology, the Nazi State, and the Course of Expansion, стр. 178.
  117. ↑ Penrose, Jane. The D-Day Companion, стр. 129.
  118. ↑ Robin Neillands. The Dieppe Raid: The Story of the Disastrous 1942 Expedition. (Indiana University Press, 2006).
  119. ↑ Thomas, David Arthur. A Companion to the Royal Navy, стр. 265.
  120. ↑ Thomas, Nigel. German Army 1939–1945 (2): North Africa & Balkans, стр. 8.
  121. ↑ 121,0 121,1 Ross, Steven T. American War Plans, 1941–1945: The Test of Battle, стр. 38.
  122. ↑ Bonner, Kit; Bonner, Carolyn. Warship Boneyards, стр. 24.
  123. ↑ Collier, Paul. The Second World War (4): The Mediterranean 1940–1945, стр. 11.
  124. ↑ Lightbody, Bradley. The Second World War: Ambitions to Nemesis, стр. 224.
  125. ↑ Zeiler, Thomas W. Unconditional Defeat: Japan, America, and the End of World War II, стр. 60.
  126. ↑ Craven, Wesley Frank; Cate, James Lea. The Army Air Forces in World War II, Volume Five — The Pacific, Matterhorn to Nagasaki, стр. 207.
  127. ↑ Hsiung, James Chieh; Levine, Steven I. China's Bitter Victory: The War with Japan, 1937–1945, стр. 163.
  128. ↑ Coble, Parks M. Chinese Capitalists in Japan's New Order: The Occupied Lower Yangzi, 1937–1945, стр. 85.
  129. ↑ Thompson, John Herd; Randall, Stephen J. Canada and the United States: Ambivalent Allies, стр. 164.
  130. ↑ Freedom from Fear: The American People in Depression and War, 1929–1945, стр. 610.
  131. ↑ Rottman, Gordon L. World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study, стр. 228.
  132. ↑ O'Reilly, Charles T. Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945, стр. 32.
  133. ↑ McGowen, Tom. Assault From The Sea: Amphibious Invasions in the Twentieth Century, стр. 43–44.
  134. ↑ Lamb, Richard. War in Italy, 1943–1945: A Brutal Story, стр. 154–55.
  135. ↑ Hart, Stephen; Hart, Russell. The German Soldier in World War II, стр. 151.
  136. ↑ Blinkhorn, Martin. Mussolini and Fascist Italy, стр. 52.
  137. ↑ Read, Anthony; Fisher, David. The Fall of Berlin, стр. 129.
  138. ↑ Havighurst, Alfred F. Britain in Transition: The Twentieth Century, стр. 344.
  139. ↑ Read, Anthony. The Devil's Disciples: Hitler's Inner Circle, стр. 804.
  140. ↑ Glantz, David M. From the Don to the Dnepr: Soviet Offensive Operations, December 1942 – August 1943, стр. 216–17.
  141. ↑ Kershaw, Ian. Hitler, 1936–1945: Nemesis, стр. 592.
  142. ↑ Chubarov, Alexander. Russia's Bitter Path to Modernity: A History of the Soviet and Post-Soviet Eras, стр. 122.
  143. ↑ David M. Glantz (2002). The Battle for Leningrad: 1941–1944. Lawrence: University Press of Kansas.
  144. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 695.
  145. ↑ Badsey, Stephen. Normandy 1944: Allied Landings and Breakout, стр. 91.
  146. ↑ "Market-Garden", in Dear and Foot, ed., Oxford Companion to World War II, стр. 877.
  147. ↑ The operation "was the most calamitous defeat of all the German armed forces in World War II". Zaloga, Bagration 1944: The destruction of Army Group Centre, 7.
  148. ↑ Berend, Tibor Iván. Central and Eastern Europe, 1944–1993: Detour from the Periphery to the Periphery, стр. 8.
  149. ↑ Wiest, Andrew A.; Barbier, M. K. Strategy and Tactics Infantry Warfare стр. 65, 66.
  150. ↑ Wiktor, Christian L. Multilateral Treaty Calendar – 1648–1995, стр. 426.
  151. ↑ Steven H. Newton (1995). Retreat from Leningrad : Army Group North, 1944/1945. Atglen, Philadelphia: Schiffer Books.
  152. ↑ Marston, Daniel. The Pacific War Companion: From Pearl Harbor to Hiroshima, стр. 120.
  153. ↑ Jowett, Philip S. The Japanese Army, 1931–45, стр. 8.
  154. ↑ Howard, Joshua H. Workers at War: Labor in China's Arsenals, 1937–1953, стр. 140.
  155. ↑ Drea, Edward J. In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army, стр. 54.
  156. ↑ Cook, Chris; Bewes, Diccon. What Happened Where: A Guide to Places and Events in Twentieth-Century History, стр. 305.
  157. ↑ Weinberg, Gerhard L. A World at Arms: A Global History of World War II, стр. 758, 820.
  158. ↑ Glantz, David M. The Soviet-German War 1941–1945: Myths and Realities: A Survey Essay стр. 85.
  159. ↑ Solsten, Eric. Dwight Germany: A Country Study, стр. 76–7.
  160. ↑ United States Dept. of State. The China White Paper, August 1949, стр. 113.
  161. ↑ O'Reilly, Charles T. Forgotten Battles: Italy's War of Liberation, 1943–1945, стр. 244.
  162. ↑ Kershaw, Ian. Hitler, 1936–1945: Nemesis, стр. 823.
  163. ↑ 163,0 163,1 Donnelly, Mark. Britain in the Second World War, стр. xiv.
  164. ↑ Chant, Christopher. The Encyclopedia of Codenames of World War II, стр. 118.
  165. ↑ Drea, Edward J. In the Service of the Emperor: Essays on the Imperial Japanese Army, стр. 57.
  166. ↑ Jowett, Philip S. The Japanese Army, 1931–45, стр. 6.
  167. ↑ Poirier, Michel Thomas (1999-10-20). „Results of the German and American Submarine Campaigns of World War II“. U.S. Navy. Архивирано од изворникот на 2008-04-09. Посетено на 2008-04-13.
  168. ↑ Williams, Andrew J. Liberalism and War: The Victors and the Vanquished, стр. 90.
  169. ↑ Miscamble, Wilson D. From Roosevelt to Truman: Potsdam, Hiroshima, and the Cold War, стр. 201.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Втора_светска_војна&oldid=5106897“