Трет Рајх
Нацистичка Германија или националсоцијалистичка Германија / Трет Рајх — термин кој се користи за германската историја за периодот од 1933 до 1945 година, кога Германија била под власт на Националсоцијалистичката германска работничка партија (Нацистичка партија), на чело со Адолф Хитлер како канцелар. Под власта на Хитлер, Германија се претворила во тоталитарна држава во која Нацистичката партија ги контролирала речиси сите аспекти на животот. Официјалното име на државата било Германски Рајх (Deutsches Reich) од 1933 до 1943 и Голем Германски Рајх (Großdeutsches Reich) од 1943 до 1945 година. Периодот е познат под името Трет Рајх (Drittes Reich), што во превод значи „Трето Царство“, како продолжение на Светото Римско Царство и Германското Царство) и Национал-социјалистички период (Zeit des Nationalsozialismus кое во превод значи „Време на националсоцијализмот“). Нацистичкиот режим завршил откако сојузничките сили ја поразиле Германија во мај 1945 година, завршувајќи ја Втората светска војна во Европа.
Хитлер бил назначен за канцелар на Германија од страна на претседателот на Вајмарската Република, Паул фон Хинденбург, на 30 јануари 1933 година. Нацистичката партија потоа започнала да ја елиминира политичката опозиција и да ја консолидира својата моќ. Хинденбург починал на 2 август 1934 година и Хитлер станал диктатор на Германија со спојување на овластувањата и позициите на канцеларот и претседателот. Националниот референдум одржан на 19 август 1934 го потврдил Хитлер како единствен Фирер (водач) на Германија. Целата моќ била централизирана во Хитлеровата личност, а неговиот збор станал над сите закони. Владата не претставувала координирано, кооперативно тело, туку збир на фракции што се бореле за моќ и корист на Хитлер. Во средината на Големата депресија, нацистите ја вратиле економската стабилност и ја прекинале масовната невработеност, користејќи големи воени трошоци и мешана економија. Биле преземени обемни јавни работи, вклучувајќи и изградбата на автопатишта. Враќањето на економската стабилност ја зголемило популарноста на режимот.
Расизмот, особено антисемитизмот, биле централна одлика на режимот. Нацистите сметале дека германските народи (нордиската раса) биле најчиста гранка на ариевската раса и затоа биле сметани за господава. Милиони Евреи и други народи, кои се сметале за непожелни од државата, биле убиени во Холокаустот. Опозицијата била безмилосно задушена. Членовите на либералната, социјалистичката и комунистичката опозиција биле убиевани, затворени или прогонети. Христијанските цркви биле угнетувани, а многу водачи затворени. Образованието се фокусирало на расна биологија, популациона политика и подготвеност за воена служба. Кариерата и образовните можности за жените биле ограничени. Рекреацијата и туризмот биле организирани преку програмата Сила преку радост, а Летните олимписки игри 1936 го претставиле Третиот рајх на меѓународна сцена. Министерот за пропаганда, Јозеф Гебелс, делотворно го искористи моментот преку масовните митинзи и хипнотичките ораторски способности на водачите за да се влијае на јавното мислење. Владата го контролирала уметничкото изразување, промовирајќи специфични уметнички форми и забрана или обесхрабрување на другите.
Започнувајќи од крајот на 1930-тите, Нацистичка Германија побарала повеќе агресивни територијални барања, заканувајќи се на војна ако не се исполнет. Германија ја презела Австрија и Чехословачка во 1938 и 1939 година. Хитлер направил пакт со Јосиф Сталин за ненапаѓање и ја нападнал Полска во септември 1939 година, започнувајќи ја Втората светска војна во Европа. Во сојуз со Италија и помалите Сили на Оската, Германија го освоила најголемиот дел од Европа до 1940 година и се заканувала на Велика Британија. Рајхкомисаријат ја презела контролата врз освоените области и една германска администрација била основана во она што останало од Полска. Евреите и другите кои се сметале за непожелни биле затворени, убиени во нацистички концентрациони логори и логори за истребување, или убивани.
По германската инвазија на Советскиот Сојуз во 1941 година, плимата постепено се свртела против нацистите, кои претрпеле големи воени порази во 1943 година. Големото воздухопловно бомбардирање на Германија ескалирало во 1944 година и Силите на оската биле поразени во Источна и Јужна Европа. По сојузничката инвазија на Франција, Германија била освоена од Советскиот Сојуз од исток и од другите сојузнички сили од запад и капитулирала за една година. Одбивањето на Хитлер да признае пораз довело до масовно уништување на германската инфраструктура и дополнителни смртни случаи поврзани со војната во завршните месеци на војната. Победничките сојузници иницирале политика на денацификација и одвеле многу на преживеаното нацистичко раководство на суд за воени злосторства на судењата во Нирнберг.
Име
[уреди | уреди извор]Официјалното име на државата било Deutsches Reich од 1933 до 1943 и Großdeutsches Reich од 1943 до 1945, додека вообичаените англиски термини биле „Нацистичка Германија“ и „Третиот рајх“. Вториот, усвоен од нацистичката пропаганда како Drittes Reich, за првпат бил користен во книгата на Артур Мелер ван ден Брук од 1923 година. Книгата го смета Светото Римско Царство (962-1806) како прв Рајх и Германското Царство (1871-1918) како втор[3]. Нацистите го користеле за да го легитимизираат нивниот режим како наследничка држава. По преземањето на власта, нацистичката пропаганда ретроактивно ја нарекла Вајмарска Република како Zwischenreich („Привремен Рајх“).
Заднина
[уреди | уреди извор]Германската економија доживеала сериозни проблеми по завршувањето на Првата светска војна, делумно поради плаќањата за репарации кои се барале според договорот од Версај од 1919 година. Владата отпечатила пари за да ги изврши плаќањата и да го отплати воениот долг на земјата, но како резултат на тоа, хиперинфлацијата довела до надуени цени за стоки за широка потрошувачка, економски хаос и немири за храна[4]. Кога владата ги исполнила своите плаќања за репарации во јануари 1923 година, француските војници ги окупирале германските индустриски области долж Рур по кое следеле големи граѓански немири[5].
Национал-социјалистичката германска работничка партија (НСДАП) била преименувана како наследник на Германската работничка партија, основана во 1919 година, една од неколкуте екстремно десничарски политички партии кои биле активни во Германија[6]. Партиската платформа вклучувала отстранување на Вајмарската Република, отфрлање на условите од Версајскиот договор, радикален антисемитизам и анти-болшевизам [7]. Тие ветиле силна централна влада, зголемен лебенсраум (простор за живеење) за германските народи, формирање на национална заедница заснована на раса и расна чистка преку активно сузбивање на Евреите, кои ќе бидат лишени од нивното државјанство и граѓански права[8]. Нацистите предложиле национално и културно обновување врз основа на Националистички покрет [9].
Кога берзата во САД се урнала на 24 октомври 1929 година, ефектот во Германија бил тежок[10]. Милиони биле отпуштени од работа и неколку големи банки се распаднале. Хитлер и НСДАП биле подготвени да ја искористат ситуацијата за да добијат поддршка за нивната партија. Тие ветиле дека ќе ја зацврстат економијата и ќе обезбедат работни места[11]. Многу гласачи одлучиле дека НСДАП е способен да го врати редот, да ги смири граѓанските немири и да ја подобри меѓународната репутација на Германија. По Сојузните избори од 1932 година, НСДАП била најголемата партија во Рајхстагот, со 230 места или 37,4% од гласовите[12].
Историја
[уреди | уреди извор]Подем на партијата
[уреди | уреди извор]Иако нацистите освоиле најголем дел од гласовите на двата општи избори во Рајхстагот од 1932 година, тие немале мнозинство и затоа Хитлер направил коалициска влада од НСДАП и Германската народна партија[13]. Под притисок на политичарите, индустријалците и деловната заедница, претседателот Пол фон Хинденбург го назначил Хитлер за канцелар на Германија на 30 јануари 1933 година. Овој настан е познат како Machtergreifung[14]. Во наредните месеци, НСДАП користела процес наречен Gleichschaltung („координација“) за да ги доведе сите аспекти на животот под контрола на партијата[15]. Сите цивилни организации, вклучувајќи ги и земјоделските групи, волонтерските организации и спортски клубови, го замениле своето раководство со нацистички симпатизери или членови на партијата. Овие граѓански организации или се споиле со нацистичката партија или се соочиле со распаѓање[16]. До јуни 1933 година, единствените организации кои не биле во контрола на НСДАП биле армијата и црквите[17].
Во ноќта на 27 февруари 1933 година зградата на Рајхстагот била запалена. Маринус ван дер Лубе, холандски комунист, бил прогласен за виновен за започнување на пожарот. Хитлер објавил дека пожарот го означил почетокот на комунистичкото востание. Насилното сузбивање на комунистите од страна на Штурмабтајлунг (СА) било спроведено на национално ниво и четири илјади членови на Комунистичката партија на Германија биле уапсени. Указот на Фирерот за заштита на народот и државата, наметнат на 28 февруари 1933 година, ги укинал повеќето германски граѓански слободи, вклучувајќи ги и правата на собирање и слободата на печатот. Уредбата, исто така, им дозволила на полицијата да ги приведе на неодредено време без обвинение или судски налог. Легислативата била проследена со пропаганден блиц што довело до јавна поддршка за оваа мерка[18].
Во март 1933 година бил усвоен амандман на Вајмарскиот устав[19] кој му дозволил на Хитлер и неговиот кабинет да донесуваат закони, па дури и закони кои го прекршиле Уставот - без согласност на претседателот или Рајхстагот[20]. Бидејќи нацрт-законот барал да помине две третини од мнозинството, нацистите ги користеле одредбите од Указот на фирерот во Рајхстагот за да задржат неколку пратеници на Социјалдемократите, а комунистите веќе биле забранети[21][22]. Веќе во јуни биле забранети и социјалдемократите[23]. Останатите политички партии биле распуштени, а на 14 јули 1933 година Германија станала де-факто еднопартиска држава бидејќи основањето на нови партии било нелегално[24]. Понатамошните избори во ноември 1933, 1936 и 1938 биле контролирани од нацистите, и победила партијата НСДАП со мал број на независни избраници[25]. Во јануари 1934 година биле укинати регионалните државни парламенти и Рајхсратот (Федерална Горна куќа)[26].
Нацистичкиот режим ги укинал симболите на Вајмарската Република - вклучувајќи го и црното, црвеното и златното знаме - и го усвоила преработениот империјален симболизам. Претходното царско црно, бело и црвено триколорно знаме било вратено како едно од двете официјални знамиња на Германија. Второто било свастичкото знаме на НСДАП, кое станало единствено национално знаме во 1935 година. Химната на НСДАП станала втора државна химна[27].
Хитлер знаел дека оживувањето на економијата е од витално значење. Германија сè уште била во тешка економска ситуација, бидејќи милиони биле невработени и билансот на трговскиот дефицит бил застрашувачки[28]. Во 1934 година, со искористување на дефицитот, биле преземени проекти за јавни работи, создавајќи 1,7 нови работни места само во 1934 година[28]. Просечните плати и на час и неделно започнале да се зголемуваат[29].
Барањата на Штурмабтајлунг (СА) за поголема политичка и воена моќ предизвикало загриженост меѓу воените, индустриските и политичките водачи. Како одговор, Хитлер го исчистил целото раководство на Штурмабтајлунг во т.н. Ноќ на долгите ножеви, која се одвила од 30 јуни до 2 јули 1934 година[30]. Хитлер го нападнал Ернст Рем и другите водачи на Штурмабтајлунг, кои заедно со голем број политички противници на Хитлер (како што се Грегор Штрасер и поранешниот канцелар Курт фон Шлајхер) биле фатени, уапсени и застрелани[31].
На 2 август 1934 година, починал фонд Хинденбург. Претходниот ден владата усвоила „Закон за највисока државна канцеларија на Рајхот“, во која се вели дека по смртта на Хинденбург канцеларијата на претседателот ќе биде укината и нејзините овластувања биле споени со оние на канцеларот [32]. Така Хитлер станал шеф на државата, како и шеф на владата и формално бил именуван како фирер и канцелар. Германија станала тоталитарна држава со Хитлер на чело[33]. Како шеф на државата, Хитлер станал и врховен командант на вооружените сили. Новиот закон ја изменил традиционалната заклетва на лојалност на војниците, така што тие лично ја потврдувале лојалноста кон Хитлер, наместо кон канцеларијата на врховниот командант или на државата[34]. На 19 август, спојувањето на претседателството со канцеларството го одобриле 90% од електоратот[35].
Повеќето Германци биле ослободени дека конфликтите и уличните борби на Вајмарската ера завршиле. Тие биле преплатени со пропаганда оркестрирана од Јозеф Гебелс, кој им вети мир и изобилство за сите во обединета, без-марксистичка земја, без ограничувања од Версајскиот договор[36]. Првиот поголем нацистички концентрационен логор, првично за политички затвореници, бил отворен во Дахау во 1933 година[37]. Стотици логори со различна големина и функција биле создадени до крајот на војната[38].
Почнувајќи од април 1933 година, голем број мерки што го дефинираат статусот на Евреите и нивните права биле воспоставени на регионално и национално ниво[39]. Иницијативите и законските овластувања против Евреите кулминирале со воспоставувањето на законите од Нирнберг од 1935 година, со што биле одземени нивните основни права[40]. Нацистите во следниот период го презеле од Евреите нивното богатство, нивното право да стапат во брак со не-Евреи и нивното право да заземаат многу области на трудот (како практикување на право, медицина или да работат како едукатори). Тие на крајот ги прогласиле за непожелни да останат меѓу германските граѓани и општество, кои со текот на времето ги дехуманизирале Евреите. Веројатно овие дејства ги десензитизирале Германците до степен до кој резултирало со Холокаустот. Етничките Германци кои одбиле да ги уништат Евреите или кои покажале знаци на отпор кон нацистичката пропаганда, биле ставени под надзор од Гестапо, ги отстраниле нивните права или биле испратени во концентрациони логори[41]. НСДАП ја добил и ја легитимирал моќта преку своите првични револуционерни активности, потоа преку манипулација со правните механизми, користењето на полициските овластувања и проширувањето на овластувањата за сите државни и федерални институции[42].
Милитаристичка надворешна политика
[уреди | уреди извор]Уште во февруари 1933 година, Хитлер објавил дека мора да започне реорганизација на земјата, иако првично, за да се стори тоа било во спротивност со Версајскиот договор. Една година подоцна тој им кажал на своите воени водачи дека 1942 година била цел на војната на исток[43]. Тој ја извадил Германија од Лигата на народите во 1933 година, тврдејќи дека нејзините клаузули за разоружување биле неправедни, бидејќи тие се однесувале само на Германија[44]. Саар, кој бил ставен под надзор на Лигата на нациите веќе 15 години по крајот на Првата светска војна, гласал во јануари 1935 година да стане дел од Германија[45]. Во март 1935 година, Хитлер објавил дека Рајхсверот ќе се зголеми на 550.000 сили и ќе се создаде воздухопловна сила[46]. Велика Британија се согласила дека на Германците ќе им биде дозволено да изградат поморски флота со потпишувањето на Англо-германскиот поморски договор на 18 јуни 1935 година[47].
Кога Италијанската инвазија на Етиопија довела до само благи протести на британската и француската влада, Хитлер на 7 март 1936 година го употребил Француско-советскиот договор за заемна помош како изговор, за да нареди на Вермахт Хеер да маршира со сила од 3.000 војници во демилитаризираната зона во Рајнската област по кое бил прекршен Версајскиот договор[48]. Бидејќи територијата била дел од Германија, британската и француската влада не чувствувале дека обидот за спроведување на договорот бил достоен за ризик од војна[49]. На еднопартиските избори што се одржале на 29 март, НСДАП добил поддршка од 98,9% од гласовите[49]. Во 1936 година, Хитлер потпишал Антикоминтернски пакт со Јапонија и договор за ненапаѓање со Фашистичка Италија на Бенито Мусолини, кој наскоро се вклучил во т.н. Оска Рим-Берлин[50].
Хитлер испратил воздушни и оклопни единици да им помогне на националистичките сили на генерал Франциско Франко во Граѓанската војна во Шпанија, која започнала во јули 1936 година. Советскиот Сојуз испратил помала сила за помош на републиканската влада. Франковите националисти победиле во 1939 година и станале неформален сојузник на Нацистичка Германија[51].
Австрија и Чехословачка
[уреди | уреди извор]Во февруари 1938 година, Хитлер му нагласил на австрискиот канцелар Курт фон Шушниг за потребата на Германија да ги обезбеди своите граници. Шушниг закажал референдум во врска со австриската независност за 13 март, но Хитлер побарал тој да биде поништен. На 11 март, Хитлер испратил ултиматум кон Шушниг, барајќи да ја предаде целата моќ на австриската НСДАП или да се соочи со инвазија. Вермахтот влегол во Австрија следниот ден, за да биде поздравен со ентузијазам од страна на населението[52].
Република Чехословачка била дом на значително малцинство на Германци, кои живееле претежно во Судетенланд. Под притисок од сепаратистичките групи во Судетската германска партија, чехословачката влада понудила економски отстапки во регионот[53]. Хитлер одлучил да го вклучи не само Судетенланд, туку цела Чехословачка во Рајхот[54]. Нацистите презеле пропагандна кампања за да се обидат да дадат поддршка за инвазијата[55]. Највисоките водачи на вооружените сили се спротивставиле на планот, бидејќи Германија сè уште не била подготвена за војна[56].
Кризата довела до подготовки за војна од страна на Британците, Чехословаците и Франција (сојузник на Чехословачка). Во обид да избегне војна, британскиот премиер Невил Чемберлен организирал серија состаноци, чиј резултат бил Минхенскиот договор, потпишан на 29 септември 1938 година. Чехословачката влада била принудена да ја прифати анексијата на Судетенланд во Германија. Чемберлен бил пречекан со радост кога слетал во Лондон, велејќи дека донел „мир за нашето време“[57]. Договорот траел шест месеци пред Хитлер да ја заземе останатата територија на Чешка во март 1939 година[58]. Во Словачка била создадена марионетска држава[59].
Австриските и чешките девизни резерви биле заземени од нацистите, како и резервите на суровини како што се метали и стоки како оружје и авиони, кои биле испратени во Германија. Индустрискиот конгломерат Раманхерке Херман Геринг (Reichswerke Hermann Göring) ја презел контролата врз објектите за производство на челик и јаглен во двете земји[60].
Полска
[уреди | уреди извор]Во јануари 1934 година, Германија потпишала пакт за ненапаѓање со Полска, што ја нарушила француската мрежа на анти-германски сојузи во Источна Европа[61]. Во март 1939 година, Хитлер побарал враќање на слободниот град Данциг и полскиот коридор, територија која ја одделило Источна Прусија од остатокот од Германија. Британците објавиле дека ќе дојдат на помош на Полска доколку биде нападната. Хитлер, верувајќи дека Британците всушност не би презеле акција, наредил планот за инвазија да биде подготвен за целниот датум од септември 1939 година[62]. На 23 мај, Хитлер ги опишал своите на своите генерали својот генерален план да ја прошири германската територија кон исток на сметка на Полска и тој очекувал дека овој пат тие ќе бидат исполнети со сила[63].
Германците го потврдиле својот сојуз со Италија и потпишале пакт за ненапаѓање со Данска, Естонија и Латвија, додека трговските врски биле формализирани со Романија, Норвешка и Шведска[64]. Хитлеровиот министер за надворешни работи, Јоаким фон Рибентроп, во преговорите со Советскиот Сојуз го организирал пактот за ненапаѓање, Пактот Молотов-Рибентроп, потпишан во август 1939 година[65]. Договорот, исто така, содржал тајни протоколи кои ја поделиле Полска и балтичките држави во германски и советски сфери на влијание[66][67].
Втора светска војна
[уреди | уреди извор]
Надворешна политика
[уреди | уреди извор]Воената надворешна политика на Германија вклучувала создавање на сојузнички влади под директна или индиректна контрола од Берлин. Главната цел била да се добијат војници од високите сојузници како Италија и Унгарија и работници и снабдување со храна од потчинетите сојузници како Вишиевска Франција[68]. До крајот на 1942 година, на Источниот Фронт имало 24 дивизии од Романија, 10 од Италија и 10 од Унгарија[69]. Германија презела целосна контрола во Франција во 1942 година, Италија во 1943 година и Унгарија во 1944 година. Иако Јапонија била моќен сојузник, односот бил оддалечен помеѓу двете земји, со мала координација или соработка. На пример, Германија одбила да ја сподели својата формула за синтетичко масло од јаглен до крајот на војната[70].
Епидемија на војна
[уреди | уреди извор]Германија ја нападнала Полска на 1 септември 1939 година. Велика Британија и Франција објавиле војна против Германија два дена подоцна. Започнала Втората светска војна[71]. Полска паднала брзо, додека Советскиот Сојуз нападнал од исток на 17 септември[69]. Рајнхард Хајдрих, тогашниот шеф на Гестапо, на 21 септември наредил Евреите да бидат концентрирани во градови со добри железнички врски. Првично, намерата била да ги депортираат понатаму на исток, или можеби на Мадагаскар[72]. Употребата на списоци подготвени пред време, околу 65.000 полски интелигенција, благородници, клирици и наставници, биле убиени до крајот на 1939 година, во обид да го уништат идентитетот на Полска како нација[73][74]. Советските сили продолжиле да напаѓаат, напредувајќи во Финска во Зимската војна, а германските започнале акција на море. Периодот станал познат како „Лажна војна“[75].
Од почетокот на војната, британската блокада на пратки во Германија влијаела врз економијата на Рајхот. Германците биле особено зависни од странските резерви на нафта, јаглен и жито[76]. За да ги заштити шведските рудници од железна руда во Германија, Хитлер наредил напад врз Норвешка, што се случил на 9 април 1940 година. Голем дел од земјата била окупирана од германските трупи до крајот на април. Исто така, на 9 април, Германците ја нападнале и окупирале Данска[77][78].
Освојување на Европа
[уреди | уреди извор]И покрај одлуките на многумина негови високи воени офицери, Хитлер наредил напад врз Франција и Ниските Земји, кој започнал во мај 1940 година[79]. Германските сили бргу ги освоиле Луксембург, Холандија и Белгија и Франција се предала на 22 јуни[80]. Неочекуваниот брз пораз на Франција резултирало со пораст на популарноста на Хитлер и пораст во воената треска[81].
И покрај одредбите на Хашката конвенција, индустриските фирми во Холандија, Франција и Белгија биле ставени на работа да произведуваат воени материјали за окупаторската германска војска. Службениците сметале дека оваа опција е поповолна за нивните граѓани отколку да бидат депортирани од Рајхот на принудна работа[82].
Нацистите заплениле илјадници локомотиви и возен парк, складишта на оружје и суровини како што се бакар, калај, масло и никел[83]. Бариерите во трговијата довеле до затајување, црни пазари и неизвесност околу иднината[84]. Снабдувањето со храна станало несигурно, производството паднало во поголемиот дел од Европа, но не толку колку што за време на Првата светска војна[85]. Грција доживеала глад во првата година на окупација и Холандија во последната година од војната[85].
Хитлер започнал мировни преговори со новиот британски водач Винстон Черчил, кој бил отфрлен во јули 1940 година. Големиот адмирал Ерих Редер го советувал Хитлер во јуни дека супериорноста на воздухот е предуслов за успешна инвазија на Британија, па Хитлер наредил серија воздушни напади врз воздухопловните бази на Кралските воздушни сили (РАФ) и радарските станици, како и вечерни воздушни напади врз британските градови, вклучувајќи ги Лондон, Плимут и Ковентри. Германскиот Луфтвафе не успеал да ги порази Кралските воздушни сили во она што станало познато како Битка за Британија, а до крајот на октомври Хитлер сфатил дека супериорноста на воздухот не може да се постигне. Тој трајно ја одложил инвазијата, план што командантите на Вермахтот никогаш не го сфатиле целосно сериозно[86][87]. Неколку историчари, меѓу кои и Ендру Гордон, веруваат дека главната причина за неуспехот на планот за инвазија се должи на супериорноста на Кралската морнарица, а не на активностите на Кралските воздушни сили[88].
Во февруари 1941 година, Германскиот Африкански Корпус пристигнал во Либија за да им помогне на Италијанците во кампањата на Северна Африка и се обидел да ги собере Комонвелтските сили стационирани во Египет[89]. На 6 април Германија ја започнала инвазијата на Југославија и Битката за Грција[90]. Германските напори за обезбедување нафта вклучувале преговори за снабдување од нивниот нов сојузник, Романија, која го потпишала Тројниот Пакт во ноември 1940 година[91][92]
На 22 јуни 1941 година, спротивно на Пактот Молотов-Рибентроп, 5,5 милиони војници на Оската го нападнале Советскиот Сојуз. Покрај наведената цел на Хитлер за стекнување лебенсраум, оваа голема офанзива (кодно име Операција Барбароса) имала за цел да го уништи Советскиот Сојуз и да ги искористи неговите природни ресурси за последователна агресија врз западните сили[93]. Реакцијата меѓу Германците била прифатена со изненадување и вознемиреност, бидејќи многумина биле загрижени колку долго војната ќе продолжи и дали Германија ќе може да победи во војна која се водела на два фронта[94].
Преку инвазијата се освоила огромна област, вклучувајќи ги и Балтичките републики, Белорусија и Западна Украина. По успешната битка кај Смоленск, Хитлер наредил на Армиската Група „Центар“ да го прекине својот напредок кон Москва и привремено да ги пренасочи своите групи за помош во опкружувањето на Ленинград и Киев[95]. Оваа пауза и обезбедило на Црвената армија можност да мобилизира свежи резерви. Московската офанзива, која продолжила во октомври 1941 година, завршила катастрофално за германските сили во декември [95]. На 7 декември 1941 година, Јапонија го нападнала Перл Харбор. Четири дена подоцна, Германија објавила војна на САД[96].
Храната била недоволна во освоените области на Советскиот Сојуз и Полска, при што оброците биле несоодветни за задоволување на потребите на војниците. Повратните војски ги запалиле земјоделските култури, а голем дел од остатокот бил вратен назад во Рајхот[97]. Во Германија оброците биле намалени во 1942 година. Во улога на ополномоштеник на Четиригодишниот план, Херман Геринг побарал зголемување на пратките од Франција и од Норвешка. Жетвата од 1942 година била добра, а снабдувањето со храна останало соодветно во Западна Европа[98].
Reichsleiter Rosenberg Taskforce била дел од организацијата која основана за ограбување на уметнички дела и културен материјал од еврејските колекции, библиотеки и музеи ширум Европа. Околу 26.000 железнички возила на уметнички богатства, мебел и други ограбени предмети биле испратени во Германија само од Франција[99]. Покрај тоа, војниците ограбувале или купувале стоки како што се производи и предмети за облека кои станале потешки за да се добијат во Германија [100].
Пресвртна точка и колапс
[уреди | уреди извор]
Германија и Европа како целина биле речиси целосно зависни од странскиот увоз на нафта[101]. Во обид за разрешување на постојаниот недостиг, во јуни 1942 година Германија ја започнала операцијата Блау, офанзива против кавкаските нафтени полиња[102]. Црвената армија започнала со контра-офанзива на 19 ноември и ги опколила силите на Оската, кои биле заробени во Сталинград на 23 ноември[103]. Геринг го уверил Хитлер дека 6-тата армија може да биде снабдена преку воздух, но тоа се покажало како неможно[104]. Одбивањето на Хитлер да дозволи повлекување довело до смрт на 200.000 германски и романски војници. Од 91.000 мажи кои се предале во градот на 31 јануари 1943 година, само 6.000 преживеани се вратиле во Германија по војната[105]. Советските сили продолжиле да ги притискаат напаѓачите кон запад по неуспешната германска офанзива во Битката кај Курск и до крајот на 1943 година Германците ги изгубиле повеќето од нивните територијални придобивки во Источна Европа[106].
Во Египет, во октомври 1942 година, британските сили на чело со маршалот Бернард Монтгомери биле поразени од Африканскиот Корпус на Ервин Ромел. Сојузниците слетале во Сицилија во јули 1943 година и во Италија во септември[107]. Во меѓувреме, американските и британските бомбардери со седиште во Велика Британија започнале со операциите против Германија, а многу летови биле намерно дадени кон цивилни цели, во обид да го уништат германскиот морал[108]. Наскоро германското производство на авиони не можело да го задржи чекорот со загубите, и без воздушно покривање кампањата за бомбардирање на сојузниците станала уште поразителна. Со таргетирање на нафтените рафинерии и фабрики, тие ги осакатиле германските воени напори кон крајот на 1944 година[109].
На 6 јуни 1944 година, американските, британските и канадските сили формирале фронт во Франција односно Нормандија[110]. На 20 јули 1944 година, Хитлер преживеал бомбашки напад [111]. Тој наредил брутални репресии, што резултирало со 7.000 апсења и погубување на повеќе од 4.900 луѓе[112]. Неуспешната Арденска офанзива (16 декември 1944 - 25 јануари 1945) била последната голема германска кампања на војната кога советските сили влегле во Германија на 27 јануари[113]. Одбивањето на Хитлер да признае пораз и неговото постојано инсистирање дека војната ќе се води до последниот маж, довело до непотребна смрт и уништување на земјата во последните месеци на војната [114]. Преку неговиот министер за правда, Ото Георг Тирак, Хитлер наредил секој кој не бил подготвен да се бори, треба да биде суспендиран во судница, а илјадници луѓе биле убиени[115]. Во многу области, луѓето им се предале на сојузниците кои се приближувале и покрај предупредувањата на локалните водачи да продолжат да се борат. Хитлер, исто така, наредил уништување на сообраќајот, мостовите, индустриите и друга инфраструктура, а министерот за вооружување, Алберт Шпер, можел да ја задржи оваа наредба да биде целосно спроведена[114].
За време на Битката за Берлин (16 април 1945 - 2 мај 1945), Хитлер и неговиот персонал живееле во подземниот Фирербункер додека се приближувала Црвената армија[116]. На 30 април, кога советските трупи биле на два блока од Канцеларијата за рајхот, Хитлер и Ева Браун извршиле самоубиство во Фирербункер[117]. На 2 мај, генерал Хелмут Вејдлинг безусловно му го предал Берлин на советскиот генерал Василиј Чујков[118]. Хитлер бил наследен од големиот адмирал Карл Дениц како претседател на Рајхот и Гебелс како канцелар на Рајхот[119]. Гебелс и неговата сопруга Магда извршиле самоубиство следниот ден по убиството на нивните шест деца[120]. На 4-8 мај 1945 година, повеќето од останатите германски вооружени сили се предале безусловно. Германскиот акт за предавање бил потпишан на 8 мај, по повод одбележувањето на крајот на нацистичкиот режим и крајот на Втората светска војна во Европа[121].
Стапките на самоубиство во Германија се зголемиле по крајот на војната, особено во областите каде што напредувала Црвената армија. Илјадници луѓе (од околу 16.000 жители) извршиле самоубиство во Демин на 1 мај 1945 година, кога 65-тата армија на Советите и на 2-риот Белоруски фронт прво влегле, а потоа и беснееле низ градот, извршувајќи масовни силувања и произволно убивале цивили[122]. Голем број на самоубиства се случиле на многу други локации, вклучувајќи ги и Нојбранденбург (600 мртви)[122], Слупск (1.000 мртви)[122], и Берлин, каде што најмалку 7.057 лица извршиле самоубиство во 1945 година[123].
Германски жртви
[уреди | уреди извор]
Проценките за вкупниот број германски жртви од војната се движат од 5,5 до 6,9 милиони лица[124]. Студијата на германскиот историчар Рудигер Оверманс го става бројот на германските воени загинати и исчезнати на 5,3 милиони лица, вклучувајќи и 900.000 мажи регрутирани надвор од границите на Германија во 1937 година[125]. Во 2014 година се проценува дека околу 353.000 цивили биле убиени од британското и американското бомбардирање на германските градови[126]. Дополнително 20.000 загинале во копнените напади[127][128]. Околу 22.000 граѓани загинале за време на Битката за Берлин[129]. Други цивилни смртни случаи вклучуваат 300.000 Германци (вклучувајќи Евреи) кои биле жртви на нацистички политички, расни и верски прогонства[130] и 200.000 кои биле убиени во нацистичката програма за евтаназија[131]. Политичките судови наречени Sondergerichte осудиле околу 12.000 припадници на германскиот отпор на смрт, а граѓанските судови осудиле дополнителни 40.000 Германци[132]. Масовни силувања на германски жени, исто така, се случувло[133].
На крајот на војната, Европа имала повеќе од 40 милиони бегалци[134], нејзината економија се распаднала, а 70% од нејзината индустриска инфраструктура била уништена[135]. Помеѓу 12 и 14 милиони етнички Германци побегнале или биле протерани од источно-Средна Европа во Германија[136]. За време на Студената војна, владата на Западна Германија проценила бројка од 2,2 милиони цивили поради протерувањето на Германците и преку принудна работа во Советскиот Сојуз[137]. Оваа бројка останала непозната до 1990-тите, кога некои историчари го кажале бројот на жртвите од 500.000-600.000 потврдени смртни случаи[138][139][140]. Во 2006 година, Германската влада ја потврдила својата позиција дека се случиле 2,0-2,5 милиони смртни случаи.
Географија
[уреди | уреди извор]Територијални промени
[уреди | уреди извор]
Како резултат на нивниот пораз во Првата светска војна и како резултат на Версајскиот договор, Германија ги загубила Алзас-Лорен, Северен Шлезвиг и Мемел. Сар привремено станал протекторат на Франција под услов нејзините жители подоцна да одлучат со референдум конн земја ќе се приклучат, а Полска станала посебна држава со даден пристап до морето преку создавањето на полскиот коридор, кој ја одделила Прусија од остатокот од Германија, додека Данциг станал слободен град[141].
Германија повторно ја презела контролата врз Сар преку референдум одржан во 1935 година и ја анектирала Австрија преку Аншлусот од 1938 година[142]. Минхенскиот договор од 1938 година ја дал на Германија контролата над Судетенланд, а шест месеци подоцна Германија ја презела контролата од остатокот од Чехословачка[57]. Под закана од инвазија на море, Литванија ја предала областа Мемел во март 1939 година[143].
Помеѓу 1939 и 1941 германските сили ја нападнале Полска, Франција, Луксембург, Холандија, Белгија и Советскиот Сојуз[80]. Мусолини го отстапи Трст, Јужен Тирол и Истра на Германија во 1943 година[144]. Во областа иле создадени две марионетни држави[145].
Окупирани територии
[уреди | уреди извор]
Некои од освоените територии биле инкорпорирани во Германија како дел од долгорочната цел на Хитлер за создавање на Голем Германски Рајх. Неколку области, како Алзас-Лорен, биле ставени под надлежност на Гау (регионален округ). Надвор од инкорпорираните територии биле Рајхскомесаријатот, и квазиколонијални режими формирани во некои окупирани земји. Областите ставени под германска администрација биле Протекторат Чешка и Моравија, Рајхскомесаријат Остланд (опфаќајќи ги балтичките држави и Белорусија) и Рајхскомесаријат Украина. Освоените области на Белгија и Франција биле ставени под контрола на Воената администрација во Белгија и Северна Франција[146]. Белгискиот Еупен-Малмеди, кој бил дел од Германија до 1919 година, бил припоен. Дел од Полска била припоена кон Рајхот, а генералната влада била основана во окупирана Централна Полска[147]. Владите на Данска, Норвешка и Холандија биле ставени под цивилни администрации во кои во голема мера биле вработени нацисти[146]. Хитлер имал намера по крајот на војната, голем дел од овие територии да ги вклучи во составот на неговата држава[148].
Повоени промени
[уреди | уреди извор]Со издавањето на Берлинската декларација на 5 јуни 1945 година, а подоцна и со создавањето на Сојузничкиот контролен совет, четирите сојузнички сили привремено го презеле управувањето со Германија[149]. На конференцијата во Потсдам во август 1945 година, сојузниците се договориле за сојузничка окупација и за денацификација на земјата. Германија била поделена на четири зони, секоја окупирана од една од сојузничките сили. Бидејќи повеќето индустриски области биле во западните зони, на Советскиот Сојуз му биле дадени дополнителни репарации[150].Сојузниот контролен совет ја распуштил Прусија на 20 мај 1947 година[151]. Помош во Германија започнала да пристигнува од САД според Маршаловиот план во 1948 година[152]. Окупацијата траела до 1949 година, кога биле создадени земјите Источна Германија и Западна Германија. Во 1970 година, Германија ја финализирала својата граница со Полска со потпишување на договорот од Варшава [153]. Германија останала поделена до 1990 година, кога сојузниците се откажале од сите тврдења на германската територија со Договорот за конечната спогодба во однос на Германија, според кој Германија, исто така, се откажала од тврдењата за териториите изгубени за време на Втората светска војна[154].
Политика
[уреди | уреди извор]Идеологија
[уреди | уреди извор]
НСДАП била екстремно десничарска политичка партија која својот замав го направила за време на социјалните и финансиските превирања што се случиле со почетокот на Големата депресија во 1929 година[155]. Додека бил во затвор по неуспешниот пуч од 1923 година, Хитлер ја напишал „Мојата борба“, каде го изложил својот план за трансформирање на германското општество врз основа на расата[156]. Идеологијата на нацизмот ги обединувала елементите на антисемитизмот, Расната чистота и евгениката и ги комбинирал со пангерманизмот и територијалниот експанзионизам со цел да се добие повеќе лебенсраум за германскиот народ[157]. Режимот се обидел да ја добие оваа нова територија со напаѓање на Полска и Советскиот Сојуз, со намера да ги депортира или убие Евреите и Словените кои живеат таму, кои се сметале за инфериорни во однос на ариевската раса и дел од еврејскиот болшевички заговор[158][159]. Нацистичкиот режим верувал дека само Германија може да ги победи силите на болшевизмот и да го спаси човештвото од светската доминација од страна на меѓународното еврејство[160]. Други што ги сметале за недостојни за животот од биле ментално и физички инвалидизирани лица, Ромите, хомосексуалци, Јеховини сведоци[161][162].
Под влијание на движењето Völkisch, режимот бил против културниот модернизам и го поддржал развојот на голема војска на сметка на интелектуализмот[9][163]. Креативноста и уметноста биле задушени, освен таму каде што тие можеле да служат како пропагандни медиуми[164]. Партијата користела симболи како што се Крвно знаме и ритуалите, како на пример т.н. Нирнбершки собири, за да се поттикне единство и да се зајакне популарноста на режимот[165].
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Германски избори
- ↑ in 1939, before Germany acquired control of the last two regions which had been in its control before the Versailles Treaty, Alsace-Lorraine, Danzig and the part of West Prussia colloquially known as the "Polish Corridor", it had an area was 633786 sq. km., Statistisches Bundesamt (Federal Statistical Office), Statistisches Jahrbuch 2006 für die Bundesrepublik Deutschland, p. 34.
- ↑ Lauryssens 1999, стр. 102.
- ↑ Evans 2003, стр. 103–108.
- ↑ Evans 2003, стр. 186–187.
- ↑ Evans 2003, стр. 170–171.
- ↑ Goldhagen 1996, стр. 85.
- ↑ Evans 2003, стр. 179–180.
- ↑ 9,0 9,1 Kershaw 2008, стр. 81.
- ↑ Childers 2017, стр. 103.
- ↑ Shirer 1960, стр. 136–137.
- ↑ Goldhagen 1996, стр. 87.
- ↑ Evans 2003, стр. 293, 302.
- ↑ Shirer 1960, стр. 183–184.
- ↑ McNab 2009, стр. 14.
- ↑ Koonz 2003, стр. 73.
- ↑ Evans 2005, стр. 14.
- ↑ Evans 2003, стр. 329–334.
- ↑ Evans 2003, стр. 354.
- ↑ Evans 2003, стр. 351.
- ↑ Shirer 1960, стр. 196.
- ↑ Evans 2003, стр. 336.
- ↑ Evans 2003, стр. 358–359.
- ↑ Shirer 1960, стр. 201.
- ↑ Evans 2005, стр. 109, 637.
- ↑ Evans 2005, стр. 109.
- ↑ Cuomo 1995, стр. 231.
- ↑ 28,0 28,1 McNab 2009, стр. 54.
- ↑ McNab 2009, стр. 56.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 309–314.
- ↑ Evans 2005, стр. 31–34.
- ↑ Overy 2005, стр. 63.
- ↑ Shirer 1960, стр. 226–227.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 317.
- ↑ Shirer 1960, стр. 230.
- ↑ Kershaw 2001, стр. 50–59.
- ↑ Evans 2003, стр. 344.
- ↑ Evans 2008, map, p. 366.
- ↑ Walk 1996, стр. 1–128.
- ↑ Friedländer 2009, стр. 44–53.
- ↑ Fritzsche 2008, стр. 76–142.
- ↑ Hildebrand 1984, стр. 20–21.
- ↑ Evans 2005, стр. 338–339.
- ↑ Evans 2005, стр. 618.
- ↑ Evans 2005, стр. 623.
- ↑ Kitchen 2006, стр. 271.
- ↑ Evans 2005, стр. 629.
- ↑ Evans 2005, стр. 633.
- ↑ 49,0 49,1 Evans 2005, стр. 632–637.
- ↑ Evans 2005, стр. 641.
- ↑ Steiner 2011, стр. 181–251.
- ↑ Evans 2005, стр. 646–652.
- ↑ Evans 2005, стр. 667.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 417.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 419.
- ↑ Evans 2005, стр. 668–669.
- ↑ 57,0 57,1 Evans 2005, стр. 671–674.
- ↑ Evans 2005, стр. 683.
- ↑ Beevor 2012, стр. 24.
- ↑ Mazower 2008, стр. 264–265.
- ↑ Weinberg 2010, стр. 60.
- ↑ Evans 2005, стр. 689–690.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 486.
- ↑ Evans 2005, стр. 691.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 496.
- ↑ Snyder 2010, стр. 116.
- ↑ Molotov-Ribbentrop Pact, 1939.
- ↑ Mazower 2008, chapter 9.
- ↑ 69,0 69,1 Weinberg 2005, стр. 414.
- ↑ Martin 2005, стр. 279–80.
- ↑ Beevor 2012, стр. 22, 27–28.
- ↑ Longerich 2010, стр. 148–149.
- ↑ Longerich 2010, стр. 144.
- ↑ Evans 2008, стр. 15.
- ↑ Beevor 2012, стр. 40.
- ↑ Mazower 2008, стр. 260.
- ↑ Beevor 2012, стр. 73–76.
- ↑ Evans 2005, стр. 120.
- ↑ Beevor 2012, стр. 70–71, 79.
- ↑ 80,0 80,1 Shirer 1960, стр. 696–730.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 562.
- ↑ Mazower 2008, стр. 265.
- ↑ Evans 2008, стр. 333–334.
- ↑ Mazower 2008, стр. 272, 279.
- ↑ 85,0 85,1 Mazower 2008, стр. 262.
- ↑ Shirer 1960, стр. 753, 774–782.
- ↑ Kershaw 2000, стр. 301–303, 309–310.
- ↑ Harding 2006.
- ↑ Evans 2008, стр. 149.
- ↑ Evans 2008, стр. 153.
- ↑ Evans 2008, стр. 151.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 584.
- ↑ Evans 2008, стр. 160–161.
- ↑ Evans 2008, стр. 189–190.
- ↑ 95,0 95,1 Stolfi 1982.
- ↑ Shirer 1960, стр. 900–901.
- ↑ Evans 2008, стр. 43.
- ↑ Mazower 2008, стр. 284–287.
- ↑ Manvell 2011, стр. 283–285.
- ↑ Evans 2008, стр. 334.
- ↑ Mazower 2008, стр. 290.
- ↑ Glantz 1995, стр. 108–110.
- ↑ Melvin 2010, стр. 282, 285.
- ↑ Evans 2008, стр. 413, 416–417.
- ↑ Evans 2008, стр. 419–420.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1007.
- ↑ Evans 2008, стр. 471.
- ↑ Evans 2008, стр. 438–441.
- ↑ Evans 2008, стр. 461.
- ↑ Beevor 2012, стр. 576–578.
- ↑ Beevor 2012, стр. 604–605.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1072.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1090–1097.
- ↑ 114,0 114,1 Kershaw 2008, стр. 910–912.
- ↑ Kershaw 2012, стр. 224–225.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1108.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 954–955.
- ↑ Beevor 2002, стр. 386.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1126.
- ↑ Beevor 2002, стр. 381.
- ↑ Beevor 2002, стр. 400–403.
- ↑ 122,0 122,1 122,2 Lakotta 2005.
- ↑ Goeschel 2009, стр. 165.
- ↑ Hubert 1998, стр. 272.
- ↑ Overmans 2000, стр. Bd. 46.
- ↑ Overy 2014, стр. 306–307.
- ↑ Wirtschaft und Statistik 1956.
- ↑ Statistisches Jahrbuch 1960, стр. 78.
- ↑ Antill 2005, стр. 85.
- ↑ Germany Reports 1961, стр. 62.
- ↑ Bundesarchiv.
- ↑ Hoffmann 1996, стр. xiii.
- ↑ Beevor 2002, стр. 31–32, 409–412.
- ↑ Time, 9 July 1979.
- ↑ Pilisuk & Rountree 2008, стр. 136.
- ↑ Douglas 2012, стр. 1.
- ↑ Die deutschen Vertreibungsverluste, 1939/50, стр. 38, 46.
- ↑ Overmans 1994, стр. 51–63.
- ↑ Haar 2009, стр. 363–381.
- ↑ Hahn & Hahnova 2010, стр. 659–726.
- ↑ Evans 2003, стр. 62.
- ↑ Evans 2005, стр. 623, 646–652.
- ↑ Shirer 1960, стр. 461–462.
- ↑ Shirer 1960, стр. 1005.
- ↑ Wedekind 2005, стр. 111.
- ↑ 146,0 146,1 Evans 2008, стр. 373.
- ↑ Longerich 2010, стр. 147.
- ↑ Umbreit 2003, стр. 26.
- ↑ Berlin Declaration 1945.
- ↑ Hitchcock 2004, стр. 19–25.
- ↑ Clark 2006, стр. xii.
- ↑ Hitchcock 2004, стр. 145.
- ↑ Smith & Davis 2005, стр. 289–290.
- ↑ Boczek 2005, стр. 134.
- ↑ Evans 2005, стр. 7–9.
- ↑ Kershaw 2008, стр. 146–147.
- ↑ Evans 2008, стр. 7.
- ↑ Bendersky 2007, стр. 161.
- ↑ Gellately 1996.
- ↑ Bytwerk 1998.
- ↑ Longerich 2010, стр. 49.
- ↑ Evans 2008, стр. 759.
- ↑ Evans 2005, стр. 7, 443.
- ↑ Evans 2005, стр. 210–211.
- ↑ Evans 2005, стр. 121–122.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]| Повеќе за Germany на збратимените проекти на Википедија | |
|
Дефиниции и преводи на Викиречник ? |
|
Податотеки на Ризницата ? |
|
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ? |
|
Новинарски известувања на Викивести ? |
|
Мисли на Викицитат ? |
|
Изворни текстови на Викиизвор ? |
|
Прирачници на Викикниги ? |
 ?
|
Информации за патување во Википатување ? ? |
- Germany на Викимедииниот атлас
- Lebendiges Museum Online Архивирано на 3 август 2014 г. (германски)
- Nazi Propaganda: 1933–1945 (англиски)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Статијата Трет Рајх е добра статија. Таа исполнува одредени критериуми за квалитет и е дел од инкубаторот на Википедија. |