Gaan na inhoud

Zeus

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Zeus
Oppergod van die Griekse mitologie
Die Jupiter de Smyrne, wat in 1680 in Smirna ontdek is (tans in die Louvre).
Die Jupiter de Smyrne, wat in 1680 in Smirna ontdek is (tans in die Louvre).
Naam Zeus
God van Die lug en donderweer
Blyplek Die berg Olimpus
Simbool Weerligstraal, arend, bul, eik
Vrou Hera
Ouers Kronos en Rea
Broers, susters Poseidon, Hades, Demeter, Hestia, Hera
Kinders Ares, Atena, Apollo, Artemis, Afrodite, Dionusos, Hebe, Hermes, Herakles, Helen, Hefaistos, Perseus, Minos, die Muses
Romeinse eweknie Jupiter

Zeus was in die Griekse mitologie die oppergod, die heerser van die berg Olimpus en die god van die lug en donderweer. Griekse kunstenaars beeld Zeus gewoonlik op een van twee maniere uit: staande, met ’n weerligstraal in sy regterhand wat hy omhoog hou; of sittende, op ’n majestueuse manier.

Zeus was die jongste kind van Kronos en Rea. In die meeste tradisies was hy getroud met Hera, maar soms ook Dione: Volgens die Ilias is hy die vader van Afrodite by Dione. Hy is bekend vir sy romantiese eskapades en die gevolg was talle goddelike en helddadige kinders, onder andere Atena, Apollo en Artemis, Hermes, Persefone (by Demeter), Dionusos, Perseus, Herakles, Helen, Minos en die Muses (by Mnemosune); by Hera was hy volgens die meeste weergawes die vader van Ares, Hebe en Hefaistos.[1]

Kultus van Zeus

[wysig | wysig bron]

Panhellenistiese kultus

[wysig | wysig bron]

Die hoofsentrum waar alle Grieke bymekaargekom het om eer te betoon aan hul hoofgod, was Olimpië. Die Olimpiese Spele was deel van hul vierjaarlikse fees. Daar was ook ’n altaar vir Zeus – nie van stene nie, maar van as, van die oorblyfsels van baie eeue se diere-offerandes daar.

Zeus se rol

[wysig | wysig bron]

Zeus het ’n oorheersende rol gespeel as heerser van die Griekse Olimpiese panteon. Hy was die pa van baie van die helde en het in baie van hul plaaslike kultusse voorgekom. Hoewel die Homeriese "wolkversamelaar" die god van die lug en donderweer was, was hy ook die opperste kultuurkunsproduk; in ’n sekere sin was hy die vergestalting van Griekse godsdienstige gelowe en die argetipiese Griekse god.

Die verskillende byname wat vir Zeus gebruik is, dui op sy uiteenlopende magsrolle:

  • Zeus Olympios dui op sy koningskap oor die ander gode.
  • ’n Verwant titel was Zeus Panhellenios ("Zeus van al die Hellene").
  • As Zeus Xenios was hy die beskermheer van gasvryheid en gaste, en bereid om enige onreg teenoor ’n vreemdeling te wreek.
  • As Zeus Horkios was hy die bewaarder van ede. As iemand betrap is dat hy ’n eed verbreek het, moes hy ’n standbeeld aan Zeus opdra.
  • As Zeus Agoraios het hy oor saketransaksies gewaak en oneerlike handelaars gestraf.
  • As Zeus Egiduchos of Egiochos was hy die draer van die Egis (skild) waarmee hy verskrikking gesaai het onder die heilloses en sy vyande.[2][3][4]
  • As Zeus Tallaios of die "Son-Zeus" is hy in Kreta aanbid.

Plaaslike titels

[wysig | wysig bron]

Benewens dié Panhellenistiese titels, het plaaslike kultusse hul eie idees oor die koning van gode en mense gahad.

  • Met die titel Zeus Etnaios is hy op die Berg Etna aanbid waar daar ’n standbeeld vir hom was, asook ’n plaaslike fees met die naam die Etnaia ter ere van hom.[5]
  • As Zeus Eneios of Enesios is hy op die eiland Kefalonië aanbid, waar hy ’n tempel het op Berg Enos.[6]
  • As Zeus Agamemnon is hy in Sparta aanbid.

Zeus in mites

[wysig | wysig bron]

Geboorte

[wysig | wysig bron]

Kronos het verskeie kinders by Rea gehad: Hestia, Demeter, Hera, Hades en Poseidon, maar het hulle almal ingesluk sodra hulle gebore is omdat hy ’n voorspelling gehoor het dat sy seun hom sou onttroon nes hy sy eie pa onttroon het. Maar net voor Zeus se geboorte het Rea ’n plan beraam om Zeus se lot te verander. Sy het in Kreta aan hom die lewe geskenk en vir Kronos ’n klip, in klere toegedraai, gegee wat hy dadelik ingesluk het.

Rea het Zeus in ’n grot op Berg Ida in Kreta weggesteek. Daar is verskillende weergawes oor wie hom grootgemaak het.

Volwassene

[wysig | wysig bron]
Zeus se strydwa, deur Alfred Church.

Nadat Zeus ’n volwasse man geword het, het hy Kronos gedwing om eers die klip op te bring en daarna al Zeus se broers en susters in omgekeerde volgorde. Daarna het Zeus Kronos se broers, die gigante, honderdhandiges en die siklope gered van hul onderaardse sel in Tartaros nadat hy hul wag doodgemaak het. As teken van hul waardering het die siklope vir hom die donderweer en die weerligstraal gegee, wat voorheen deur Gaia weggesteek is. Saam met sy broers, susters en ooms het Zeus Kronos en die ander Titane in die Titanestryd onttroon. Die verslane Titane is toe na die donker onderwêreldstreek Tartaros gestuur. Atlas, een van die Titane wat teen Zeus geveg het, moes die lug ophou as sy straf.

Zeus het daarna die wêreld met sy oudste broers, Poseidon en Hades, gedeel deur hulle drie lootjies te laat trek. Zeus het die lug gekry, Poseidon die water en Hades die wêreld van die afgestorwenes (onderwêreld). Die antieke aarde, Gaia, kon nie opgeëis word nie; sy is deur al drie gedeel, elk volgens sy vermoëns: Dit verduidelik hoekom Poseidon die "aardskudder" (die god van aardbewings) was en Hades mense ná hul dood opgeëis het.

Gaia het Zeus verkwalik oor die manier waarop hy die Titane behandel het, want hulle was haar kinders. Kort nadat hy die troon bestyg het as heerser van die gode, moes Zeus veg teen van Gaia se ander kinders: die monsters Tifon en Echidna. Hy het Tufon verslaan en hom onder ’n berg vasgekluister, maar hy het Echidna en haar kinders laat lewe.

Zeus en Hera

[wysig | wysig bron]

Zeus was die broer en eggenoot van Hera. By Hera het hy die kinders Ares, Hebe en Hefaistos gehad, hoewel Hera volgens sommige bronne dié kinders alleen verwek het. Sommige beskou Eileitia en Eris ook as hul dogters. Zeus se romantiese eskapades onder nimfe en ander vroue is legendaries. Hy het glo selfs verhoudings gehad met Leto, Demeter, Dione en Maia. Onder sy sterflike minnaresse tel Semele, Io, Europa en Leda.

Volgens baie mites was Hera jaloers op al sy romantiese avonture en was sy ’n konstante vyand van sy minnaresse en hul kinders by hom. ’n Tyd lank moes die nimf Eggo Hera se aandag aflei deur aanhoudend te praat. Toe Hera die plan agterkom, het sy Eggo vervloek om die woorde van ander te herhaal.

Hera het Ganumedes ook skynbaar verag. Hy is na Olimpus gebring as skinker van die gode en as Zeus se minnaar.

Minnaresse en kinders

[wysig | wysig bron]

Kinders by godinne

[wysig | wysig bron]
Moeder
Kinders
Aix

Egipan[7]

Ananke*
  1. Moirai (Skikgodinne)*
    1. Atropos
    2. Kloto
    3. Lachesis
Demeter
  1. Persefone
  2. Zagreus
Dione
  1. Afrodite
Talassa Afrodite
Gaia
  1. Orion
  2. Manes vader van Atis
Hera
  1. Ares
  2. Eileitia
  3. Eris
  4. Hebe
Eos
  1. Ersa
  2. Karai
Eris
  1. Limos
Leto
  1. Apollo
  2. Artemis
Maia
  1. Hermes
Metis
  1. Atena
Mnemosune
  1. Muses (oorspronklike drie)
    1. Aoide
    2. Melete
    3. Mneme
  2. Muses (Latere nege)
    1. Kalliope
    2. Klio
    3. Erato
    4. Euterpe
    5. Melpomene
    6. Polumnia
    7. Terpsichore
    8. Talia
    9. Urania
Persefone
  1. Zagreus
  2. Melinoe
Selene
  1. Ersa
  2. Nemeïese leeu
  3. Pandia
Temis
  1. Astraia
  2. Nemesis
  3. Horai
    1. Eerste generasie
      1. Aukso
      2. Carpo
      3. Tallo
    2. Tweede generasie
      1. Dike
      2. Eirene
      3. Eunomia
    3. Derde generasie
      1. Ferusa
      2. Euporie
      3. Ortosie
  4. Moirai (Skikgodinne)*
    1. Atropos
    2. Kloto
    3. Lachesis

Kinders by sterflikes en nimfe

[wysig | wysig bron]
Moeder
Kinders
Egina Eakos
Alkmene Herakles (Hercules)
Antiope
  1. Amfion
  2. Zetos
Kallisto Arkas
Karmê Britomartis
Danaë Perseus
Elara
  1. Tituas
Elektra
  1. Dardanos
  2. Iasion
Europa
  1. Minos
  2. Radamantis
  3. Sarpedon
Eurunome Grasieë
  1. Aglaia
  2. Eufrosune
  3. Talia
Himalia
  1. Kronios
  2. Spartaios
  3. Kitos
Iodame Tebe
Io
  1. Epafos
  2. Keroessa
Lamia
Laodamia Sarpedon
Leda
  1. Poludeukes (Pollux)
  2. Kastor
  3. Helena van Sparta/van Troje
Maira Lokros
Niobe
  1. Argos
  2. Pelasgos
Olimpias Alexander die Grote van Masedonië
Otreis Meliteus
Plouto Tantalos
Podarge
  1. Balios
  2. Xantos
Pirra Hellen
Semele Dionusos
Taigete Lakedaimon
Talia Paliki
Obekende ma Litai
Obekende ma Tyche
Obekende ma Ate

*Sommige Grieke beweer die Skikgodinne is die dogters van Zeus en die Titaan Temis of dié van oerwesens soos Nyx, Chaos of Ananke.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Zeus
  1. ↑ Hamilton, Edith (1942). Mythology (in Engels) (1998 uitg.). New York: Back Bay Books. p. 467. ISBN 978-0-316-34114-1.
  2. ↑ Homerus, Ilias i. 202, ii. 157, 375, &c.
  3. ↑ Pindar, Isthmian Odes iv. 99
  4. ↑ Hyginus, Gaius Julius, Poetical Astronomy ii. 13
  5. ↑ Schol. ad Pind. Ol. vi. 162
  6. ↑ Hes. ap. Schol. ad Apollon. Rhod. ii. 297
  7. ↑ Huginus, Gaius Julius, Fabulae 155
  • Burkert, Walter, (1977) 1985. Greek Religion, (Harvard University Press)
  • Cook, Arthur Bernard, Zeus: A Study in Ancient Religion, (3 volumes), (1914–1925). New York, Bibilo & Tannen: 1964.
  • Druon, Maurice, The Memoirs of Zeus, 1964, Charles Scribner's and Sons. (vert. Humphrey Hare)
  • Farnell, Lewis Richard, Cults of the Greek States 5 volumes. Oxford; Clarendon 1896–1909.
  • Graves, Robert; The Greek Myths, Penguin Books Ltd. (1960-uitg.)
  • Moore, Clifford H., The Religious Thought of the Greeks, 1916.
  • Nilsson, Martin P., History of Greek Religion, 1949.
  • Zeus. (2008). Encyclopædia Britannica. Deluxe Edition. Chicago: Encyclopædia Britannica

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Zeus&oldid=2431481"