Dionusos
| Dionusos | |
|---|---|
| Griekse god | |
 ’n Antieke Romeinse kopie van ’n Griekse beeld
van Dionusos (2de eeu), Louvre | |
| Naam | Dionusos |
| God van | Wyn, teater, druiwe, rituele waansin en religieuse ekstase |
| Simbool | Bacchusstaf, druiwe, luiperdvel |
| Ouers | Zeus en Semele |
| Romeinse eweknie | Bacchus, Liber |
Dionusos of Dionusus (Grieks: Διόνυσος of Διώνυσος) is in die Griekse mitologie die god van wyn, teater, druiwe, rituele waansin en religieuse ekstase. Hy het later volgens sommige bronne een van die twaalf Olimpiese gode geword nadat Hestia haar plek afgestaan het.
Die geografiese oorsprong van sy kultus is onbekend, maar alle mites dui op ’n "buitelandse" oorsprong; hy is die tipiese god van die goddelike openbaring, "die god wat kom". Die naam "Dionusos" is ook van onsekere afkoms; die "nisos"-deel is moontlik nie-Grieks, maar die "dio"-deel word nog altyd met Zeus (genitief Dios) verbind. Sy eweknie in die Romeinse mitologie is Bacchus.
Dionusos is ook bekend as "Die Bevryder", die god wat ’n mens van sy normale self bevry – deur wyn, waansin en ekstase. Sy doel was om ’n einde te bring aan kommer.[1]
Mite
[wysig | wysig bron]Dionusos is soms die seun van Zeus en Semele, ander kere van Zeus en Persefone. Hy word beskryf as "verwyf" of "man-vrouagtig".[2] Sy gevolg is die tiasos genoem en het bestaan uit hoofsaaklik menades en saters.
Geboorte
[wysig | wysig bron]Dionusos het ’n vreemde geboorte gehad, wat dit moeilik maak om hom in die Olimpiese panteon in te pas. Sy ma was ’n sterflike vrou, Semele, dogter van Kadmus van Thebe, en sy pa was Zeus, koning van die gode. Zeus se jaloerse vrou, Hera, het van die verhouding uitgevind terwyl Semele swanger was. Sy het haar as ’n ou vrou vermom en met Semele vriende gemaak. Dié het aan haar erken dat Zeus die pa is. Hera het gemaak of sy haar nie glo nie en so saadjies van twyfel in haar gemoed geplant. Semele eis toe dat Zeus homself in al sy glorie as koning van die gode openbaar. Zeus smeek haar om dit nie te doen nie, maar sy volhard.
Eindelik stem hy in en kom na haar toe omring deur weerligstrale. Gewone sterflinge kon egter nie na ’n onvermomde god kyk sonder om te sterf nie, en Semele sterf in die vlamme. Zeus red die fetus van Dionusos deur hom in sy dy vas te werk en ’n paar maande later word Dionusos op Berg Pramnos op die eiland Ikarië gebore. So word Dionusos deur twee "moeders" (Semele en Zeus) gedra voor sy geboorte, vandaar die bynaam dimētōr (van twee moeders) wat verband hou met die feit dat hy twee keer gebore is.
In die Kretiese weergawe van dieselfde storie[3] is Dionusos die seun van Zeus en Persefone, die koningin van die onderwêreld. ’n Jaloerse Hera probeer weer die kind doodmaak, dié keer deur Titane te stuur om Dionusos te verskeur. Zeus verdryf die Titane met sy weerligstrale, maar teen dié tyd het hulle reeds alles geëet behalwe die kind se hart, wat onderskeidelik deur óf Atena óf Rea óf Demeter gered word. Zeus gebruik die hart om Semele weer swanger te maak, en dus is hy weer eens "twee keer gebore". Volgens ander weergawes gee Zeus vir Semele die hart om te eet om haar so te bevrug.
Kinderjare
[wysig | wysig bron]
Ná die baba se tweede geboorte gee Zeus hom vir Hermes om te versorg. Volgens een weergawe neem Hermes die seun na koning Atamas en sy vrou, Ino, Dionusos se tante. Hermes vra die egpaar om die seun as ’n meisie groot te maak om hom te bewaar teen Hera se wraak.[4] ’n Ander weergawe is dat Dionusos na die reënnimfe van Nisa geneem is om hom groot te maak.
As volwasse man het Dionusos wynbou ontdek, maar Hera het waansin oor hom gebring en hom ’n wandelaar laat word wat die wêreld deurkruis het. In Frigië het die godin Kubele, by die Grieke beter bekend as Rea, hom gesond gemaak en vir hom haar religieuse rite geleer. Daarna het hy deur Asië gereis en die mense van wynbou geleer.
As jong man was Dionusos besonder aantreklik. Terwyl hy eenkeer langs die see gesit het, vermom as ’n sterflike, het matrose hom gesien en gedink hy is ’n prins. Hulle het hom probeer ontvoer om ’n losprys te eis, maar geen tou kon hom vashou nie. Dionusos het in ’n leeu verander en ’n beer op die skip losgelaat wat almal doodgemaak het wat hy gesien het. Dié wat oorboord gespring het, is in dolfyne verander. Die enigste oorlewende was die stuurman, Akoites, wat die god herken en die ander matrose van die begin af probeer keer het.[5]
Bacchusfeeste
[wysig | wysig bron]Van omstreeks 200 v.C. is die Bacchusfeeste in Rome gehou. Dit het van die Grieke in die suide van Italië oorgewaai, of van Etrurië. Dis op 16 en 17 Maart in die geheim gehou en net vroue het dit bygewoon. Later is mans ook toegelaat en die vierings het vyf keer per maand plaasgevind. Dié feeste is beskou as ’n bedreiging van die politieke status quo, nes ander sulke feeste waar allerhande misdade en politieke sameswerings sou plaasvind. Dit het in 186 v.C. gelei tot die Senaat se dekreet bekend as die Senatus consultum de Bacchanalibus – op ’n bronsplaat geskryf en in 1640 in Kalabrië ontdek, nou in Wene – waarvolgens die feeste regdeur Italië verbied is behalwe in spesiale gevalle waar vooraf by die Senaat toestemming gevra moes word. Ondanks groot strawwe is die feeste nog lank in Italië gehou.
Ander verhale
[wysig | wysig bron]
- Eendag sien Dionusos dat sy peetpa, Silenos, weg is. Die ou man het gedrink en weggedwaal en beland toe later in koning Midas se tuin. Die koning herken hom en onthaal hom tien dae en nagte lank. Op die elfde dag neem hy hom terug na Dionusos en dié sê Midas kan ’n vergoeding kies. Midas vra toe dat alles wat hy aanraak, in goud verander. Teen sy sin stem Dionusos in. Midas gaan verheug daar weg en toets dadelik sy nuwe mag uit. Eers verander hy ’n eiketak in goud en toe ’n klip. Toe hy by die huis kom, beveel hy sy diensknegte om vir hom ’n fees te berei. Maar eers verander sy brood in goud, toe sy vleis, dogter en wyn. Hy bid tot Dionusos en smeek hom om sy gawe weer weg te neem. Dié stem in en sê Midas moet hom in die rivier Paktolos gaan was. Toe Midas aan die water raak, gaan sy toorkrag uit hom uit en in die water in, en die sand verander toe in goud. Dié mite is gebruik om te verduidelik waarom die Paktolos se sand ryk aan goud is.
- In ’n verhaal deur Euripides keer Dionusos terug na sy geboorteplek, Thebe, wat deur sy neef Penteus regeer word. Dionusos wil wraak neem omdat die vroue van Thebe (sy tantes Agauè, Ino en Autonoë) Semele nie geglo het toe sy gesê het dat Zeus haar swanger gemaak het nie. Dionusos dryf Penteus geleidelik tot waansin, lok hom na die woude en oorreed hom om te gaan spioeneer op die Menades (vroulike aanbidders van Dionusos wat dikwels goddelike ekstase ervaar het). Die Menades, onder andere sy ma, Agauè, sien Penteus, maar in hul ekstase sien hulle hom vir ’n wilde dier aan en verskeur hom. Vir dié daad word die vrou uit Thebe verban, en so kry Dionusos sy wraak.
- In Homeros se Ilias (6.136-7) word vertel hoe koning Lukurgos van Thracië al Dionusos se volgelinge laat arresteer toe hy hoor Dionusos is in sy koninkryk. Die god vlug en stuur ’n droogte na Thracië wat groot ontevredenheid onder die mense veroorsaak. Daarna maak hy Lukurgos waansinnig, en dié kap sy eie seun in stukke met ’n byl. Nadat ’n orakel beweer het die droogte sal bly solank as wat Lukurgos lewe, vermoor Lukurgos se mense hom en Dionusos hef die vloek op.
- ’n Bekender verhaal is dié van Dionusos se reis na Hades om sy ma, Semele, te red, waarna hy haar tussen die sterre plaas.[6] Hy word gelei deur Prosimnos, wat as beloning kies om Dionusos se minnaar te word. Prosimnos sterf egter voor Dionusos sy wens kan vervul. As eerbetoon aan Prosimnos se skaduwee maak die god toe ’n fallus van ’n olyftak en sit dit op Prosimnos se graf.[7]
- Volgens nog ’n mite was hy verlief op die aantreklike jong sater Ampelos. Ampelos sterf naby die rivier Paktolos terwyl hy ’n bul ry wat wild geword het nadat hy deur Ate se perdevlieg gesteek is, nes sy minnaar voorspel het. Die Skikgodinne gee Ampelos ’n tweede lewe as ’n wingerd, waarvan Dionusos die eerste wyn pars.[8]
Minnaresse en kinders
[wysig | wysig bron]Galery
[wysig | wysig bron]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Dionysus
- ↑ www.perseus.tufts.edu
- ↑ Otto, Walter F. (1995). Dionysus Myth and Cult. Indiana University Press. ISBN 0-253-20891-2.
{{cite book}}: Cite has empty unknown parameter:|coauthors=(hulp) - ↑ Diorodus V 75.4, soos aangeteken deur Karl Kerényi, Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life (Princeton University Press) 1976, bl. 110 noot 213 en ble. 110-114.
- ↑ Apollodorus, The Library, met ’n Engelse vertaling deur sir James George Frazer, F.B.A., F.R.S. in 2 bande. Cambridge, MA, Harvard University Press; Londen, William Heinemann Ltd. 1921. ISBN 0-674-99135-4, ISBN 0-674-99136-2
- ↑ Wrath of Dionysus 1: Greek mythology
- ↑ Gaius Iulius Hyginus, Sterrekunde 2.5.
- ↑ Clemens van Alexandrië, Protreptikos, II-30 3-5
- ↑ Nonnus, Dionysiaca (X.175-430; XI; XII.1-117)
