Velhorst

Velhorst
	Landhuis De Velhorst
Locatie	Lochem, Gelderland, Nederland
Algemeen
Stijl	Landhuis
Eigenaar	Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland
Huidige functie	Landgoed opengesteld (huis en directe omgeving niet)
Gebouwd in	17de eeuw, verbouwd in 1741, uitgebreid in 1819
Monumentale status	rijksbeschermd complex met 22 nrs.
Monumentnummer	520293
Website	Velhorst op website Natuurmonumenten
	Koetshuis Velhorst

Velhorst is een landgoed en natuurgebied met daarop landhuis 'De Velhorst' in de gemeente Lochem, in de Nederlandse provincie Gelderland. Het goed omvat verder vijf pachtboerderijen en heeft een totale oppervlakte van 318 ha. Tweeëntwintig verschillende elementen op het landgoed, waaronder het huis en de parkaanleg, zijn ingeschreven in het register van rijksmonumenten. Sinds 1972 is het eigendom van Natuurmonumenten.

Geschiedenis

In 1105 wordt voor het eerst een Wenzo van Vrollehorst in een oorkonde genoemd; hij wordt daarin genoemd als getuige en was vermoedelijk verbonden aan het in Lochem gelegen goed dat zou bestaan hebben uit een hof met bijbehorende hoeve. De bewoners van die hoeve noemden zich in de 14e en 15e eeuw naar dat bezit: Van Verlehorst. In 1313 was het in bezit van een lid van de familie Van Putten. In de 17e eeuw kwam het in bezit van Diederik van de Wall die er het huidige landhuis liet bouwen dat in 1741 en 1819 nog werd uitgebreid tot de nu nog bestaande toestand.

Eigendomsgeschiedenis

Vervolgens kwam Velhorst in 1712/1714 in het bezit van de familie Op ten Noort, in 1735 van Petronella Cunira op ten Noort (1706-1772) wier vader Johan het in 1712/1714 had gekocht en die in 1728 trouwde met mr. Ernst van Löben Sels, heer van Spaensweerd (1709-1777); vervolgens vererfde het huis steeds op leden van de familie Van Löben Sels. Na het overlijden van de weduwe van mr. Maurits Dirk van Löben Sels (1729-1804), Jaqueline Cornelia van der Muelen (1740-1817), kwamen de Velhorster goederen aan hun zoon mr. Jan Carel Jacob van Löben Sels (1775-1850) die op het huis overleed. Daarna ging het over in de handen van zijn dochter Isabella Sophia van Löben Sels (1804-1890), getrouwd met J.A.A.C. ridder van Rappard (1796-1883), lid van de familie Van Rappard; in 1826 werd hun tweede kind daar geboren: generaal-majoor Louis ridder van Rappard (1826-1902). De weduwe Van Rappard-van Löben Sels overleed in 1890 op het huis.

De oudste dochter van het echtpaar Van Rappard-van Löben Sels, jkvr. Johanna Benjamina van Rappard (1825-1893), trouwde in 1848 met jhr. mr. Jan Louis Anne Martens (1823-1909), lid van de gemeenteraad van Utrecht en heemraad, en via haar kwam het huis in het bezit van de familie Martens. Hun kleinzoon, jhr. mr. Anthony Henrik Martens (1880-1952), rijksarchivaris, was bewoner van Huis Velhorst en overleed er in 1952. De laatste eigenaar van Velhorst was de laatste telg van het geslacht Martens, jhr. J.C. Martens (1889-1972), die het huis naliet aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland.

Bronnen, noten en/of referenties

A.H. Martens van Sevenhoven, 'Velhorst', in: Gelre 38 (1935), p. 51-80.
Nederland's Patriciaat 52 (1966), p. 332-348 (Lels / Van Löben Sels).
J.H.M. Wieland, Inventaris van het archief Huis Velhorst 1711-1971. Gelders Archief, [z.d.].
Nederland's Adelsboek 88 (1999), p. 131-142 (Martens).
Nederland's Adelsboek 90 (2002-2003), p. 455-541 (Rappard / Van Rappard).
Kastelen in Gelderland. [Utrecht], 2013, p. 313.