Władysław Szafer

Władysław Szafer

Data i miejsce urodzenia	23 lipca 1886 Sosnowiec
Data i miejsce śmierci	16 listopada 1970 Kraków
Miejsce spoczynku	cmentarz Rakowicki
Zawód, zajęcie	botanik
Tytuł naukowy	Profesor
Odznaczenia

Popiersie Władysława Szafera na ścianie Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego.

Władysław Szafer (ur. 23 lipca 1886 w Sosnowcu, zm. 16 listopada 1970 w Krakowie) – polski botanik, profesor UJ (w latach 1936–1938 rektor), dyrektor krakowskiego Ogrodu Botanicznego, wieloletni dyrektor Instytutu Botaniki UJ.

Gdy w czasie okupacji niemieckiej zamieniono Instytut w placówkę niemiecką „Botanische Anstalten”, zwolniony ze stanowiska Władysław Szafer pełnił funkcję rektora tajnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, po wojnie znów objął stanowisko dyrektora Instytutu, a jednocześnie od 1953 był twórcą i do 1960 dyrektorem Zakładu (dziś Instytutu) Botaniki PAN. Członek PAU i PAN, honorowy członek Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i jej Zasobów.

Zajmował się ochroną przyrody, florystyką, paleobotaniką, geografią roślin. Był twórcą polskiej szkoły paleobotanicznej, współtwórcą polskich parków narodowych, jeden z inicjatorów odtworzenia populacji żubra w Puszczy Białowieskiej m.in. przez sprowadzenie dwóch samic czystej krwi z ZOO w Sztokholmie (Szwecja), uczestniczył w tworzeniu (wspólnie z Michałem Siedleckim) Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, przekształconego później w Światową Unię Ochrony Przyrody. W 1935 r. zastosował po raz pierwszy metodę map izopolowych w interpretacji rozprzestrzenienia drzew. Metoda ta weszła do nauki światowej. Autor opublikował około 700 publikacji, z czego 473 pozycji dotyczy ochrony przyrody.

Życiorys

Ukończył Szkołę Powszechną w Mielcu. Naukę kontynuował w Gimnazjum im. Konarskiego w Rzeszowie, które ukończył w 1905 r. Profesorem w tym gimnazjum był Wilhelm Friedberg, entuzjastyczny nauczyciel przyrody. Za jego poradą Władysław Szafer po zdaniu matury podjął studia botaniczne na uniwersytecie w Wiedniu, gdzie dostał się pod opiekę profesora Richarda Wettsteina, znanego w świecie wszechstronnego botanika. Dzięki jego poparciu, Szafer uzyskał stypendium wiedeńskiego ministerstwa oświaty, co umożliwiło mu uczestniczenie w kursie w stacji biologicznej w Trieście. Dzięki profesorowi otrzymał również temat swojej pierwszej pracy naukowej, którą ukończył w 1908 r., a od 1909 kontynuował je na Uniwersytecie Lwowskim (1910 doktorat z botaniki). 1911–1912 studia z zakresu gleboznawstwa i dendrologii na Uniwersytecie w Monachium i w Wiedniu. Od 1912 wykładał w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie. W 1914 wstąpił jako podoficer do polskiego Legionu Wschodniego, po odmowie złożenia przysięgi cesarzowi zdegradowany i wcielony do armii austriackiej. Od 1917 do 1960 wykładowca na Uniwersytecie Jagiellońskim, od 1920 profesor zwyczajny. Od 1936 do 1938 rektor UJ (wybrany ponownie w maju 1938, potwierdził swoją rezygnację i wyboru nie przyjął). Od 1920 był członkiem korespondentem, a od 1925 – członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności; w latach 1946–1952 – wiceprezesem PAU; dyrektor Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PAU w latach 1945–1952. W 1952–1968 był członkiem prezydium PAN, a w latach 1957–1962 – wiceprezesem PAN; był przewodniczącym Komitetu Botanicznego PAN (1952–1954) i przewodniczącym Komitetu Ochrony Przyrody i jej Zasobów PAN (1956-1970). Szczególnie ważną rolę odegrał jako współtwórca i pierwszy przewodniczący Oddziału PAN w Krakowie (1957–1960), był także członkiem Prezydium tegoż Oddziału (1957–1968). W latach 1957–1970 wchodził w skład Komisji Biologicznej Oddziału PAN w Krakowie. W latach 1948–1956 wykazał nieprzejednane stanowisko wobec narzuconego nauce polskiej łysenkizmu. Był wtedy traktowany jako „wróg systemu” i ostro atakowany przez osoby kierujące wówczas sprawami nauki w Polsce. Dzięki autorytetowi, jakim się cieszył w kraju i za granicą, nie padł ofiarą represji. Był jednym ze światowych pionierów ochrony przyrody. Z jego inicjatywy lub przy czynnym wsparciu powstały parki narodowe: Pieniński PN (1932), Białowieski PN (1932), Świętokrzyski PN (1950), Babiogórski PN (1954), Tatrzański PN (1954), Ojcowski PN (1956), a także wiele rezerwatów i pomników przyrody. Dążył do stworzenia naukowych podstaw ochrony przyrody. Jednym z pierwszych na świecie podręczników z tej dziedziny było 2-tomowe dzieło zbiorowe Ochrona przyrody i jej zasobów. Problemy i metody (1965), przetłumaczone na j. angielski i wydane w skróconej wersji jednotomowej (1973). Był autorem ponad 100 publikacji z zakresu historii botaniki. Z Zakładem Historii Nauki i Techniki PAN związał się pod koniec życia.

Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Karola w Pradze oraz UMCS. Członek honorowy Polskiego Towarzystwa Geologicznego. W 1960 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki.

Utrzymywał rozległe kontakty naukowe i towarzyskie (np. m.in. z kard. Karolem Wojtyłą). Jednym z jego wychowanków był nauczyciel i działacz ochrony przyrody Karol Siekierzyński.

18 marca 1919 ożenił się z Janiną Jentys, późniejszą doktor nauk biologicznych i profesor zwyczajną. Mieli troje dzieci: Tadeusza, profesora architektury; Annę, polonistkę, malarkę i graficzkę oraz Stanisława. Zmarł 16 listopada 1970 roku. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Publikacje

Pomnik Władysława Szafera i Hugona Zapałowicza w Zawoi

Pomnik w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie

Szkoła Podstawowa nr 1 im. prof. Władysława Szafera w Brzozowie

Tablica pamiątkowa na szkole w Brzozowie

Grób Władysława Szafera na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Był autorem i współautorem następujących publikacji (zestawienie niekompletne):

• Flora polska
• Rośliny polskie (wyd.2) PWN 1953
• Tajemnice kwiatów. PWN 1956
• W. Szafer i J. Szaferowa Kwiaty w naturze i sztuce Biblioteka Problemów 1958
• Zarys geografii roślin Czytelnik 1949
• Zarys ogólnej geografii roślin Czytelnik 1949
• Zarys botaniki PWS 1947
• Ogólna geografia roślin
• W. Szafer, M. Kostyniuk, 1952: Zarys paleobotaniki. PWN.
• Szata roślinna Polski
• Chronione w Polsce gatunki roślin ZOP 1958
• Ochrona gatunkowa roślin w Polsce ZOP 1952
• W. Szafer, 1946: Zarys rozwoju flory Holarktydy. Rocznik Pol. Tow. Geol., 16.
• Zarys historii botaniki w Krakowie PWN 1964
• Z teki przyrodnika 1964
• Wspomnienia przyrodnika
• U progu Sahary: Wrażenia z wycieczki do Tunisu odbytej na wiosnę 1924-go roku (Cieszyn, 1925)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)

Upamiętnienie

Na cześć W. Szafera utworzono ok. 20 naukowych nazw roślin (zarówno współczesnych, jak i kopalnych), m.in. Callipteris szaferi Czarn. et Sams., Cryptomonas szaferi Czosnowski, Larix szaferi Domian, Nymphaea szaferi Knobloch. Jego nazwiskiem nazwano kilka obiektów geograficznych, m.in. Grań Szafera i Lodospad Szafera nad Zatoką Admiralicji (Wyspa Króla Jerzego, Archipelag Szetlandów Południowych, Antarktyka), kilka rezerwatów przyrody, m.in. rezerwat leśny Buczyna w Cyrance na Płaskowyżu Kolbuszowskim, rezerwat krajobrazowy w gminach Hajnówka i Białowieża, rezerwat a później obszar ochrony ścisłej w Wolińskim Parku Narodowym, ścieżki przyrodnicze w Babiogórskim Parku Narodowym i w Rzeszowie. Od 1986 r. jego imię nosi Instytut Botaniki PAN w Krakowie. Od 1989 r. Polskie Towarzystwo Botaniczne nadaje medal im. Władysława Szafera autorom prac opublikowanych z zakresu botaniki odznaczających się wybitną wartością. Od roku 1995 pomnik przyrody – dąb w Potulicach nosi imię Dąb im. Władysława Szafera. Profesor Szafer jest patronem Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego w Ojcowie

Imieniem profesora Szafera ochrzczono w 1977 r. semikontenerowiec MS Profesor Szafer, a jego matką chrzestną została synowa Władysława Szafera, Krystyna Procner-Szaferowa, dziennikarka Polskiego Radia.

Imieniem Władysława Szafera nazwanych jest wiele ulic m.in. w: Chrzanowie, Ełku, Gdańsku, Krakowie, Krościenku nad Dunajcem, Lublińcu, Łodzi, Mielcu, Sanoku, Sosnowcu, Szczecinie, Szczecinku, Tuchowie i Wrocławiu. Władysław Szafer jest też patronem szeregu placówek oświatowych:

• Szkoła Podstawowa w Barwicach, Barwice, ul. Pomorska 3
• Szkoła Podstawowa nr 1 w Brzozowie, Brzozów, ul. Parkowa 5
• Zespół Szkół Rolniczych w Chojnowie, Chojnów
• Szkoła Podstawowa nr 4 w Ełku, Ełk, ul. Władysława Szafera 2
• Zespół Szkół Zawodowych nr 7 w Gdańsku, Gdańsk Oliwa ul. Czyżewskiego 31
• Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego, Głubczyce, ul. Niepodległości 2
• III Liceum Ogólnokształcące, Gorzów Wielkopolski, ul. Warszawska 18
• Zespół Szkół w Złotym Potoku, Janów, ul. Kościuszki 7
• Szkoła Podstawowa nr 162, Kraków, ul. ks. Stojałowskiego 31
• Szkoła Podstawowa w Kterach A, Krzyżanów Ktery A
• Publiczna Szkoła Podstawowa w Lipinkach Łużyckich, Lipinki Łużyckie, ul. Szkolna 7
• Przedszkole w Lipinkach Łużyckich, Lipinki Łużyckie ul. Główna 31a
• Szkoła Podstawowa nr 1, Mielec, ul. Kilińskiego 37
• Gimnazjum Nr 6 z siedzibą w Płocku, Płock, ul. St. Jachowicza 20
• Zespół Szkół Ekonomicznych i Agrobiznesu w Przemyślu, Przemyśl, ul. I Armii Wojska Polskiego
• Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego w Rzemieniu, Rzemień 243
• Przedszkole Miejskie Nr 12 w Toruniu, Toruń
• Szkoła Podstawowa w Woli Kalinowskiej w gminie Sułoszowa, Dolina Prądnika
• Szkoła Podstawowa w Żarkach, Żarki, ul. Częstochowska 61
• Szkoła Podstawowa nr 2 w Wapnicy
• Szkoła Podstawowa nr 27 w Katowicach, Katowice, ul. Łętowskiego 18
• Szkoła podstawowa w Widuchowej, Widuchowa, ul. Barnima III
• Zespół Szkół Zawodowych i Placówek w Krościenku nad Dunajcem, Krościenko nad Dunajcem

W Polsce istnieją dwa pomniki W. Szafera: popiersie w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie (1975, według projektu Antoniego Hajdeckiego) oraz monument w Zawoi Widłach, na którym jest przedstawiony razem z Hugonem Zapałowiczem (1984, według projektu Jana Sieka).

Upamiętnieniu postaci Szafera poświęcony jest artykuł prof. Zbigniewa Mirka opublikowany w Wiadomościach Botanicznych (vol.54, no. 3/4:str. 116-132).

Bibliografia

• Piotr Köhler, 2009. Szafer Władysław Józef, krypt. W.S. (1886–1970). Polski Słownik Biograficzny t. 46, s. 401–407.
• M. Syniawa, 2006: Władysław Szafer w 120 rocznicę urodzin. Część II. Przyroda Górnego Śląska, 46: 14–15.