Srem u Narodnooslobodilačkoj borbi
Srem je bio jedno od bitnih žarišta Narodnooslobodilačke borbe 1941-1945.
Na Fruškoj gori je gotovo sve vreme rata bila partizanska slobodna teritorija. Iz Srema su partizani kontinuirano odlazili u Bosnu da se bore. Krajem rata, na teritoriji Srema, Nemci su formirali sremski front, čijim probojem je oslobođena Jugoslavija.
Biti Srbin u Sremu u to vreme bila je kvalifikacija za koncentracioni logor ili grob.[1]
U kratkotrajnom Aprilskom ratu 1941. godine Vojvodinu su okupirale nemačke i mađarske fašističke snage: nemački 41. motorizovani korpus 12. armije, prikupljen u Temišvaru pregazio je Banat; delovi 4. i 5. pešadijskog i 1. oklopnog korpusa mađarske „Južne vojske“ okupirali su Bačku i Baranju; nemački 46. motorizovani korpus 2. armije prešao je svojim delovima i okupirao Srem.
Odmah posle okupacije, okupatori su rasparčali teritoriju Vojvodine na tri dela: Bačka i Baranja su pripale Hortijevoj Mađarskoj; Banat je je stavljen pod upravu domaćih Nemaca (folksdojčera) u sklopu Aćimovićeve, a kasnije Nedićeve kvinsliške vlade u Srbiji; Srem je okupiran od Nezavisne Države Hrvatske.
U periodu priprema za ustanak, partijska organitaciju Vojvodini pod rukovodstvom PK KPJ, na čijem se čelu tada nalazio narodni heroj Žarko Zrenjanin Uča, uporno je sledila političku liniju CK KPJ i gen. sekretara Tita i realizovala partijske odluke majskog savetovanja KPJ u Zagrebu. Nasatvila je rad na učvršćenju i omasovljenju partije i SKOJ-a i razvijala delatnost komunista i skojevaca na jačanju antifašističkog fronta svih naroda i narodnodti. Stvarala je mrežu vojnih komiteta i štabova, mesnih desetina, diverzantskih i udarnih grupa. Organizovala je prikupljanje oružja, opreme i sanitetskog materijala. A kada je 4. jula 1941. godine, na sednici Politbiroa CK KPJ, doneta odluka i upućen poziv svim narodima i narodnostima Jugoslavije na oružanu borbu protiv okupatora, partijska organizacija u Vojvodini je stvorila partizanske odrede i dala im zadatak da počnu sa napadima na neprijateljske posade i kolone; da pale žito i kudelju; da ruše i razaraju drumske i železničke komunikacije; da uništavaju neprijateljske transporte i živu silu.
Ta borba od ustaničkih dana u julu 1941. godine nije se razvijala ravnomerno. Najpre je počela i bila najširih razmera u Banatu. Četrnaest partizanskih odreda i nekoliko partizanskih grupa, izveli su u periodu jul-septembra 1941. godine više od 90 različitih akcija. Oštetili su nekoliko železničkih kompozicija, porušili više mostova, posekli oko 200 telefonsko-telegrafskih stubova, spalili više od 200 vagona kudelje i oko 70 jutara žita; ubili izvestan broj neprijatljskih vojnika i zaplenili njihovo oružje i opremu.
U Bačkoj su borbu protiv okupatora i kvinsliga povele brojne mesne desetine, udarne i diverzantske grupe u kojima je uoči ustanka bilo nekoliko hiljada ljudi i žena, među njima veliki broj omladinaca i omladinki. Najbrojnije i najmasovnije desetine nalazile su se u Šajkaškoj, a zatim u gradovima: Novom Sadu, Somboru, Starom Bečeju i drugim. Neke od tih desetina se u toku pokretanja i razvoja ustanka grupišu u partizanske odrede: Novosadski, Kisački, Petrovaradinski, Žabaljski, Čuruški, Đurđevački i Prvi šajkaški NOP odred. Svi ti odredi, grupe i desetine izveli su u periodu jul-decembar 1941. godine više od 50 većih i manjih akcija: paljenje žita i kudelje u rejonu Novog Sada, Čuruga, Žablja, Starog Bečeja, Subotice, Vrbasa, Kule, Sombora, Apatina, Bačke Palanke, sečenje telegrafsko-telefonskih stubova i žica; sabotaže i diverzije po fabrikama; likvidacije neprijateljskih vojnih i civilnih funkcionera.
Prve akcije sremskih partizana bile su oslobođenje grupe drugova iz zatvora u Bešanovačkom Prnjavoru i bekstvu 32 politička zatvorenika iz zatvora u Sremskoj Mitrovici. Već početkom septembra 1941. godine u Sremu su obrazovani Fruškogorski i Podunavski NOP odred, jačine oko 70 dobro naoružanih boraca. Sem toga i u mesne desetine je u leto 1941. godine bilo uključeno preko 2500 ljudi i žena, među njima veliki broj omladinaca i omladinki. Oba odreda su do kraja godine izvela preko 30 različitih akcija. Takođe snažan otpor okupatoru i domaćim izdajnicima pružili su zemunski komunisti i skojevci, simpatizeri i rodoljubi. Oni su u više od 50 akcija naneli velike ljudske i materijalne gubitke gubitke neprijatelju. Tako su, pored ostalog, spaljeni jedan tanker i nekoliko šlepova; uništeno je 20 vagona uskladištene robe kože, oštećen je jedan avion i više stotina avionskih instrumenata za kontrolu leta; bačeno je u vazduh skladište avijonskih bombi i municije i niz drugih akcija.
Tako su na inicijativu i pod rukovodstvom PK KPJ u Vojvodini u ustaničkoj 1941. godini stvorena 23 partizanska odreda sa oko 500 boraca, dok je u mesnim desetinama i udarnim i diverzantskim grupama bilo oko 12.000 ljudi, žena, omladinaca i omladinki.
Oslobodilačaka borba naroda i narodnosti Vojvodine, naročito u 1942. godini, dobila je veliki zamah u Sremu, koji od te godine postaje snažno žarište borbe protiv okupatora i domaćih izdajnika u Vojvodini i Jugoslaviji. Tako je u jednom izveštaju već sredinom 1942. godine nemački general i zapovednik Srbije Beder obavestio vojnog zapovednika jugoistoka da su "... glavna žarišta u Jugoslaviji rejoni Kozare i Prosare, planina Grmeč, severni deo Hercegovine, panina Papuk, Psunj i Fruška gora..."
Iz malih partizanskih odreda, stvorenih prvih ustaničkih dana 1941. godine, u Sremu su do leta 1942. godine izrasla tri snažna odreda Fruškogorski, Podunavski, Posavski i Bosutska partizanska četa, ukupno oko 1.000 dobro naoružanih boraca. Oni su najpre napadali na manje grupe neprijateljskih vojnika, da bi se što brže snabdeli oružjem, municijom, i opremom, a zatim su napadali i neprijateljske posade, kolone i transporte, izvodili diverzije na železničkim, drumskim i vodenim komunikacijama, palili opštinske arhive, žito i kudelju i svojim mnogobrojnim i raznovrsnim akcijama za sebe vezali i do 20.000 neprijateljskih vojnika.
Iz više od 40 mesta sa područja Fruške gore, donjeg Srema i Bosutskih šuma proterane su ili uništene okupatorsko-kvinsliške posade i stvorenaznatna oslobođena teritorija. U periodu žetve spaljeno je preko 120 vagona žita na imanjima NDH, domaćih Nemaca i izdajnika, uništeno 80 vršilica i preko 100 kosačica. U svim akcijama odreda, mesnih desetina, uništeno je oko 1.000 okupatorskih i kvinsliških vojnika, izdajnika i špijuna. Zaplenjeno je oko 800 pušaka, 20 puškomitraljeza i mitraljeza i druge opreme.
Političko i vojno rukovodstvo NOP-a u Sremu stalno je razvijalo borbene organizacije: odrede, mesne destine, vodove, čete i batljone, posebno omladinske grupe, a zatim diverzantske grupe, udarne desetine, grupe za sabotažne akcije u preduzećima, po gradovima i druge. Uporedo s tim ono je sve više organizovalo narod na prikupljanje letine, prekopavanju drumskih i železničkih komunikacija i sl. Takvo masovno borbeno organizovanje naroda, njegova svakodnevna raznovrsna aktivnost bila je vanredno značajan činilac opštenarodnog otpora. Neprijatelj nije nigde bio siguran i njegove snage su bile gotovo na sve strane razvučene. Akcije partizanskih odreda, pripadnika mesnih udarnih desetina i diverzantnih grupa bile su originalne i vešto zamišljene. Te borbe govore o stvaralačkoj inicijativi i masovnom otporu svih naroda i narodnosti Srema.
Tu je u leto 1941. godine delovalo oko 300 članova KPJ i 600 članova SKOJ-a i brojne mesne i sreske organizacije NO odbora, AFŽ-a i USAOJ-a.
Najjači razmah oslobodilačke borbe u Vojvodini tokom 1942. godine bio je u Sremu. Početkom decembra 1941. godine u Pećincima je održano Okružno partijsko savetovanje, a ubrzo posle toga formiran je Štab NOP odreda za Srem. Od posebnog značaja bilo je i uputstvo Vrhovnog štaba, koje je ukazalo na važnost komunikacija u Sremu i potrebu njihovog neprekidnog rušenja. Tada je Vrhovni štab naredio da se partizanski odredi iz Srema stave pod komandu Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, odnosno Treće operativne zone Hrvatske. Međutim zbog slabih veza sa Štabom Treće zone, Štab NOP za Srem je delovao samostalno.
Fruškogorski i Podunavski NOP odred prikupli su se, marta 1942. godine, na Fruškoj gori i do kraja juna izveli preko 30 uspešnih akcija. Sredinom jula OK KPJ za Srem i Štab NOPO Srema preduzeli su mere za oživljavanje oružane borbe van Fruške gore, tako da je ubrzo formiran Posavski NOP odred, koji je delovao u jugoitočnom delu, i Bosutska partizanska četa, koja je delovala u jugozapadnom delu Srema.
U periodu jul-avgust stanovništvo Srema i partizanski odredi prikupili su i sklonili velike količine žita, a na imanjima folksdojčera i saradnika okupatora, kao i na dobrima NDH, spalili su oko 3.000 jutara žita, uništili su oko 80 vršilica i oko 100 kosačica.
U avgustu je Fruškogorski NOP odred narastao na oko 350, a Podunavski na 250, Posavski na 150, a Bosutska četa na oko 100 boraca. U mnogim krajevima Srema bila su izgrađena mnoga podzemna skloništa tzv. „baze“ za smeštaj i negu ranjenika, sklanjanje oružja, sanitetskog materijala i hrane.
U drugoj polovini avgusta 1942 godine Nemci su delovima 704, 714. i 717. divizije, Drugim domobranski zborom i uz sadejstvo mađarske rečne flote izveli ofanzivu na Frušku goru. Ofanziva je počela 24. avgusta napadom na Podunavski odred, istočno od puta Irig-Sremska Kamenica. Odred se bez većih gubitaka probio iz obruča i zabacio u neprijateljevu pozadinu. Dejstva protiv Fruškogorskog odreda, koji se nalazio u zapadnom delu Fruške gore, počele su 26. avgusta. Odred je bio okružen, ali je glavnina uspela da se probije i izbegne uništenje. Nemci su nastavili nastupanje prema Dunavu, uništili manje partizanske jedinice i pohvatali mnoštvo naroda koji se nalazio u zbegu. Izbijanjem na Dunav, 31. avgusta, nemačka ofaniziva je završena, a od 1. do 15. septembra domobrani su izvršili ponovni pretres Fruška gore.
Početkom septembra od svih partizanskih jedinica, na teritoriji Srema, formiran je Sremski NOP odred, a dotadašnji Štab NOP odreda za Srem postao je Štab Sremskog NOP odreda. Početkom oktobra, iz istočne Bosne u se u Srem prebacila Šesta istočno-bosanska brigada, koja je zajedno sa sremskim partizanima razbila neprijateljske posade u Vrbanji i Kuzminu. OK KPJ za Srem, na osnovu direktive Vrhovnog štaba, doneo je odluku da se glavnina Sremskog odreda, jačine dva bataljona (sa oko 700 boraca), prebaci u istočnu Bosnu, zajedno sa Šestom istočno-bosanskom brigadom.
U Sremu je, posle Okružnog partijskog savetovanja, održanog u selu Sasama, kod Stare Pazove, decembra 1942. godine, proširen OK KPJ, a posle uključivanja zemunskog sreza u nadležnost Pokrajinskog komiteta, obrazovani su okružni komiteti za istočni i zapadni Srem. A januara 1943. godine na incijativu CK KPJ, formiran je novi Pokrajinski komitet KPJ za Vojvodinu, na čelu sa Jovanom Veselinovim.
Marta 1943. godine, od boraca koji su ostali u Sremu formiran je novi Sremski NOP odred, a u aprilu on je narastao na dva bataljona jačine oko 700 boraca. U periodu mart-april on je izveo preko 200 oružanih akcija.
Situacija u Sremu je izuzetno dobra, veličanstvena u stvari. Primam više dobrovoljaca iz Srema nego što mogu opremiti. Oni dolaze preko Save u stotinama sedmično.[2]
– Kosta Nađ, 1943.
Bataljoni koji su prešli sa Šestom istočno-bosanskom brigadom u Bosnu najpre su prerasli u Grupu vojvođanskih udarnik bataljona, a u aprilu u Prvu i Drugu vojvođanski brigadu.
Sredinom maja 1943. godine formiran je Operativni štab NOV i PO Vojvodine, a za komandanta je izabran Aćim Grulović, a za političkog komesara Slobodan Bajić Paja. Od dva bataljona Sremskog odreda, jedne čete i novopridošlih boraca formirana je Treća grupa vojvođanskih udarnih bataljona, koja je 3. juna postala Treća vojvođanska brigada.
Srem je tada postao baza za popunu ljudstvom, odećom i hranom vojvođanskih brigada koje su se nalazile u istočnoj Bosni. Krajem maja je iz Srema za istočnu Bosnu krenulo oko 1.100 boraca i oko 100 kola sa hranom i odećom za popunu Prve i Druge vojvođanske brigade. Noću 22/23. maja transport se prebacio preko Save, gde su ga prihvatile vojvođanske brigade. Sremski NOP odred i Treća vojvođanska brigada su do kraja juna izveli preko 130 raznih akcija, uništili su 80 vagona i 15 lokomotiva, ubili i ranili oko 600 neprijateljskih vojnika i dr.
Odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ 2. jula 1943. godine Operativni štab NOV i PO Vojvodine je preimenovan u Glavni štab, a formirana je i Šesnaesta vojvođanska divizija u čiji su sastav ušle Prva, Druga i Treća vojvođanska brigada.
Zbog povećanja broja boraca, Sremski NOP odred je 19. jula podeljen na dva odreda — Prvi i Drugi sremski NOP odred. Do kraja septembra ova dva odreda, zajedno sa Trećom vojvođanskom brigadom su izvršili mnoge akcije, a posebno se ističu: napad na domobransku posadu u selu Oteku, 1. jula; likvidacija žandarmerijske stanice u selu Vognju, 31. jula; borba protiv delova nemačkog 14. SS policijskog puka, 1. avgusta kod sela Bešanova i Grgurevaca; uništenje nemačke minerske čete kod sela Neština, 23. avgusta; prepad na nemačko-domobransku posadu u Irigu, noću 29/30. avgusta; napad na putnički voz, kod železničke stanice Spačve, 9. septembra; razoružavanje posade u Čortanovcima, 14. septembra i drugo.
Od posebnog značaja za razvoj NOB, ne samo u Vojvodini, već i u Jugoslaviji, imale su akcije sremskih i slavonskih partizana na pruzi Beograd-Zagreb, koje su ometale normalan i bezbedan protok okupatoru. U Sremu je naročito je bila uspešna akcija tokom žetve 1943. godine, pod parolom „Ni zrno žita okupatoru“, kada su partizani spalili preko 600 vagona žita i oko 130 vagona kudelje. Stanovništvo Srema je, za svoje potrebe, sakrilo velike količine žita, a za ishranu boraca je dalo oko 100 vagona žita.
Član britanske vojne misije u Jugoslaviji Basil Davidson ovako ocenjuje značaj partizanskih diverzija u Sremu 1943. godine:
Nakon toga u sremskoj ravnici sam video kako je nemoguće za neprijatelja da zaustavi naše diverzante, trošeći se čuvanjem pruge u razmacima od deset koraka danju i noću. Sedmicama potom vozovi ne bi uopće išli noću, ili bi u zviždućem strahu deset milja na sat sa vagonima šljunka ispred mašine, a danju bi išli s intimnim ubeđenjem u nadolazeću katastrofu prečesto opravdanu događajima.[3]
Zbog masovnog učešća naroda Srema u Narodnooslobodilačkoj borbi Nemci su odlučlili da krajem septembra izvedu ofanzivu kojom bi obuhvatili do tada najširi prostor u Sremu. Cilj ofanzive je bio da se unište partizanske jedinice, opljačkju i popale sela i da se sve sposobno muško stanovništvo odvede u logore. Za ovu ofanzivu Nemci su angažovali: Prvu kozačku i 173. rezervnu diviziju, 901. motorizovani puk, 186. rezervni bataljon, policijske snage, Sremski domobranski zdrug i druge vojne jedinice — ukupne jačine oko 30.000 ljudi.[4]
Ofanziva je počela 19. septembra napadom na partizanske snage u području Fruške gore, a zatim je prenešena u severoistočni Srem u periodu od 30. septembra do 8. oktobra, duž pruge Beograd-Zagreb, od Zemuna do Sremske Mitrovice. Kada su Nemci pregrupisali svoje snage ponovo su 13. oktobra napali delove Prvog sremskog NOP odreda na Fruškoj gori. Pošto jedinice Prvog i Drugog sremskog NOP odreda nisu prihvatile frontalnu borbu, podeljene u manje grupe, zabacile su se u nemačku pozadinu i napale njegove slabije delove. Dok su još trajale borbe u selu Višnjićevu je, od delova Prvog i Drugog sremskog odreda formirana Četvrta vojvođanska brigada. Nastavljajući akcije u Sremu, Prva kozačka u delovi 173. divizije su 21. oktobra prenele težište dejstva protiv Druge i Četvrte vojvođanske brigade, na području reka Bosuta i Save, koje su se pod dejstvom jakih neprijateljskih snaga prebacile u istočnu Bosnu.
Tokom ofanzive Nemci su uspeli da nanesu samo manje gubitke partizanskim jedinicama, ali je stanovništvo Srema bilo izloženo pljački, masovnim streljanjima i odvođenjima u logore i drugim represalijama. Ali i pored toga, razvoj NOB u Sremu je do kraja 1943. godine bio u stalnom porastu, pa je 14. novembra formiran Diverzanstki bataljon Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine. Prvi i Drugi sremski NOP odred i Diverzantski bataljon uništili su, do kraja godine, 20 lokomotiva i 100 vagona, razorili dve železničke stanice, posekli preko 200 TT-stubova, porušili više mostova, oborili jedan avion i izveli preko 20 uspešnih napada na neprijateljske posade.
Sredinom 1944. godine snage NOP u Vojvodini su veoma narasle. U to vreme 16. i 36. vojvođanska divizija vodile su borbe u sastavu 12. vojvođanskog udarnog korpusa NOVJ (koji je formiran 1. aprila 1944) u istočnoj Bosni, a u Vojvodini su dejstvovali Šesta vojvođanska brigada, Prvi i Drugi sremski NOP odred, Severnobanatski, Južnobanatski i Treći bačko-baranjski NOP odred, kao i Diverzantski bataljon Glavnog štaba Vojvodine. Zbog stalne aktivnosti sremskih partizana na prugama Beograd-Zagreb, Vinkovci-Brčko, Šid-Sremska Mitrovica, Vrdnik-Ruma i Ruma-Klenak i ometanja okupatora u prikupljanju letine, Nemci su 14. juna preduzeli operaciju pod nazivom „Žitni cvet“ (nem. Kornblune).
Glavni štab NOV i PO Vojvodine je pravovremeno saznao za nemačku operaciju i prebacio Šestu vojvođansku brigadu u bosutske šume, a deo Prvog sremskog odreda u jugoistočni deo Srema. Do 30. juna okupator je završio pretres Fruške gore, na kojoj nije zatekao jače partizanske snage, već je samo uspeo da otkrije nekoliko partizanskih baza i u njima pohvata oko 100 boraca. Od 1. do 11. jula okupator je iz rejona Vrdnika i Jarka produžio s akcijama i u severnoistočnom delu Srema u selima: Maradiku, Čortanovcima, Beški, Krčedinu, Novom i Starom Slankamenu, Surduku i Belegišu, terorisao je i opljačkao stanovništvo. Za to vreme Šesta vojvođanska brigada, Prvi i Drugi sremski odred napali su u pozadini neprijatelja: 7/8. jula napali su posadu u selu Čalmi i izvršili sedam diverzija na pruzi Beograd-Zagreb.
Od 12. jula okupator je preneo akciju na jugoistočni i južni deo Srema, gde je pobio oko 100 i odveo u logore oko 250 ljudi.[4] Nemci su potom 17. jula s jednom borbenom grupom, od oko 4.000 ljudi, s pravca Ruma-Bešanovački Prnjavor, a zatim sa drugom, jačine oko 2.000 ljudi iz Šida i Sremske Mitrovice preduzeli koncentrično dejstvo prema Fruškoj gori rotiv Šeste vojvođanske brigade i Prvog sremskog NOP odreda. Borbe su vođene 17. i 18. jula, a naročito kod sela Divoša, na Vetrenjači i Crvenom čotu, kod Bešanova i Bešanovačkog Prnjavora. Nemci su 26. jula, s istim snagama, izveli operaciju u Bosutskim šumama protiv Sedme vojvođanske brigade, Drugog sremskog i Majevičkog NOP odreda. Zbog nadmoćnosti neprijatelja Glavni štab Vojvodine je povukao jedinice iz Bosutskih šuma u Slavoniju, na Dilj-planinu, gde su do 9. septembra dejstvovale sa slavonski partizanima.
Sremski front je formiran početkom 1945. godine, od strane nemačke vojske koja se povlačila sa Balkana i ustaša koje su im pomagale. Jugoslovenska armija vodila je sa okupatorom i njegovim pomagačima teške borbe na frontu, sve do 12. aprila 1945. godine, kada je Sremski front probijen. Tada je Jugoslovenska armija prodrla na zapad i oslobodila taj deo Jugoslavije.
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "To be Serbian in Srem at that time was to qualify for a concentration camp or a grave."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "The situation in Srem's extraordinarily good, magnificent, in fact. I'm getting more volunteers from Srem than I can deal with. They come over the Sava in hundreds a week."
- ↑ Basil Davidson: PARTISAN PICTURE "Afterwards in the plain of Srem I was to see how impossible it was for the enemy to stop our diversanti, short of lining the railway at intervals of ten paces by day and night. For weeks on end the trains would not run at all by night, or else in whistling trepidation at ten miles an hour with gravel wagons ahead of the engine; and by day they would run with an intimate apprehension of impending disaster too often justified by events."
- ↑ 4,0 4,1 Војна енциклопедија. Београд 1975. година
|
Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi. |
.jpg){kind=small}
|
Ovaj članak je deo članaka vezanih za Vojvodinu u NOB, od 1941. do 1945.
|
- Žarko Atancković Druga vojvođanska NOU brigada, Beograd 1978. godina
 Narodni heroji iz Vojvodine  | ||
|---|---|---|
Narodni heroji Jugoslavije rođeni na teritoriji Vojvodine, kao i oni koji su politički ili vojno delovali na ovom području: | ||
| Banat |  | |
| Bačka | ||
| Srem |
Slobodan Bajić • Milenko Verkić • Trivun Vitasović • Dušan Vukasović • Veljko Dugošević • Dušan Jerković • Milan Ješić • Milan Korica • Lazar Marković • Anka Matić • Petar Matić • Živan Milovanović • Vera Miščević • Kosta Nađ • Đorđe Nikšić • Vlada Obradović • Boško Palkovljević • Stanko Paunović • Marko Peričin • Stevan Petrović • Petar Relić • Lazar Savatić • Sava Sogić • Janko Čmelik • Jovan Štokovac | |
| Republike i pokrajine |  | |
|---|---|---|
| Regije |
Banat • Banija • Bačka • Bosanska krajina (Kozara) • Gorski kotar • Dalmacija • Istočna Bosna • Istra • Južna Srbija • Kordun (Petrova gora) • Lika • Sandžak • Slavonija • Srem • Hercegovina • Šumadija | |
| Gradovi | ||
| Ostalo |
AVNOJ • Bolnice • Diverzije • Slobodne teritorije • Jevreji • Žene • Omladina • Narodni heroji • Spomenici • Partizanske pesme | |