Bečej

Bečej
Bečej;
	; Gradska kuća u Bečeju
Osnovni podaci
Država	Srbija
Pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobački
Opština	Bečej
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	23895
Gustina stanovništva	114 st./km²
Geografija
Koordinate	45°37′05″N 20°02′06″E / 45.618°N 20.035°E
Nadmorska visina	84 m
Površina	226,7 km²
	Bečej Bečej (Srbije)
Ostali podaci
Poštanski kod	21220; 21221
Pozivni broj	021
Registarska oznaka	BČ / BČ

Koordinate: 45° 37′ 05" SGŠ, 20° 02′ 06" IGD

Bečej selo (ćirilica: Бечеј, mađarski: Óbecse, rusinski: Бечеј, njemački: Altbetsche) je gradić i sjedište istoimene opštine u Južnobačkom okrugu Vojvodine u Srbiji. Grad ima 25.774 stanovnika, a opština Bečej 40.987 stanovnika.

Geografija

Na desnoj obali Tise je od davnina veliko naselje, panonskog tipa, jedan od najvećih u Potisju, privredno, društveno i kulturno središte ovog dela Vojvodine - Bečej. U opštini Bečej su: Bačko Petrovo Selo, Bačko Gradište, Radičević i naselje Mileševo. Bečej je na pogodnom geografskom položaju, na raskršću železničkih i drumskih puteva, na veštačkim kanalima i reci Tisi.

Istorija

Bečej, na bačkoj strani, nekada Stari Bečej, nastao je iz Tvrđave na adi Tise, koja je spajala naselja na levoj i desnoj obali reke. Na teritoriji današnje opštine, prilikom arheoloških iskopavanja, nađeni su predmeti iz ranijih epoha ljudskog društva. Na osnovu do sada obavljenih istraživalja i nađenog materijala, zna se da je ovo područje bilo naseljeno od pet milenijuma pne., odnosno od starijeg neolita. Na mestu današnjeg grada i u njegovoj okolini život se odvijao kroz gotovo sve praistorijske kulture i periode. Nađena su naselja iz neolita, eneolita, bronzanog doba kao i naselja gvozdenog doba, sve do istorijskog perioda.

Početkom nove ere teritoriju su nastanili Sarmati. Tokom Velike seobe naroda kroz ovu teritoriju su naseljvala mnoga plemena zadržavajući se duže ili kraće na jednom mestu ostavljajući kuće i grobove. Najbrojnije ostatke iz tog perioda ostavili su Avari između 6. i 9. veka koji su u grobovima svojih pokojnika često ostavljali bogate priloge.

Bečej se prvi put pominje 1091. godine. Kao utvrđenje Bečej se spominje 1238.g kada je ugarski kralj Bela IV svojom darovnicom poklonio Bečej u posed kaluđerima krstašima iz Stolnog Beograda. Severno od Bečeja nalazilo se naselje Perlek, koje je zaživelo još u 11.-12. veku. Prema turskim tefterima pominje se kao naselje još 1650. godine, ali je 1698. godine bez stanovnika. Arheološkim iskopavanjem u ovom naselju nađen je čitav niz objekata: poluukopane zemunice, silosi, otpadne jame, bunari i rovovi. Najlepši predmeti koji su nađeni na ovom lokalitetu nalaze se danas u holu fabrike „Karbo-Dioksid“,koja se posle privatizacije zove Linde, gde je napravljena mala izložba.

U 15. veku bio je posed srpskog despota Đurađa Brankovića. Do sredine 16. veka Bečej je promenio desetak feudalnih gospodara u okviru feudalne ugarske.

Turski vezir Mehmed-paša Sokolović osvaja ga 1551. i pod turskom vlašću ostaje doo 1687.godine. Nakon velikog austrijsko-turskog rata krajem XVII veka, Velike seobe Srba pod Arsenijem III Čarnojevićem i sklapanja mira u Sremskim Karlovcima 1699. ova teritorija dolazi u austrijsku vlast. Da bi osigurala svoje carstvo od upada Turaka, austrijska vlada duž novih granica je osnovala Potisko–pomorišku vojnu granicu. Od 1702. do 1751. grad je pripadao Potisko-pomoriškoj vojnoj granici Habzburške monarhije.

Posle Austrijsko-turskoga rata iz 1717. i sklapanja mira u Požarevcu iste godine, Turska je izgubila Banat, a samim tim prestaje potreba postojanje Potiske granice. Tadašnje županjske vlasti tražile ukidanje privilegije graničara, čemu su se ovi žestoko suprostavljaju. Nakon ukidanja ovog dela Vojne granice, mnogi Srbi koji su živeli u gradu odlaze u Rusiju. Da bi umirila graničare, austrijska vlada je 1751. osnovala Potisko-krunski distrikt sa sedištem u Bečeju. Distrikt je postojao od 1751. do 1848. Troje privilegija je dato distriktu 1759, 1774. i 1800. Prva privilegija distriktu je definisala status njegove autonomije, dok je druga dozvolila Mađarima da se nasele u distriktu. U periodu koji je sledio Mađari su zamenili Srbe kao većinski narod u gradu. U to vreme dolazi do povećanja broja stanovnika, tako po popisu iz 1820. u njemu živi 8.357 stanovnika. Prema popisu iz 1910., stanovništvo Bečeja je brojalo 54.275 lica, od kojih je 30.465 govorilo mađarskim, a 22.821 srpskim jezikom. U njemu bilo četrnaest potiskih opština. U periodu od blizu jednog veka postojanja distrikta u Bečeju se razvilo zanatstvo, trgovina i druge privredne i društvene delatnosti i on postaje politički i kulturni centar srednjeg Potisja. Bečej će u sastavu austro-ugarske carevine ostati do kraja Prvog svetskog rata 1918, kada ovo krajevi ulaze u sastav Kraljevine Srbije, odnosno Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Između dva svetska rata u nasteje teška industrija Bečeju sa oko 1500 radnika i taj broj se neće značajnije menjati. Posle Drugog svetskog rata, Bečej je i dalje sresko mesto sve do 1955. kada je pripojen vrbaškom, a te godine prelazi u novosadski srez, do 1966. kada su ukinuti srezovi. Godine 1955. Mileševo i Radičević ulaze u sastav opštine Bečej, a 1960. i Bačko Gradište i Bačko Petrovo Selo. Takva administartivna podela postoji i danas.

Demografija Bečeja

Prema popisu iz 2022. ukupan broj stanovnika u opštini Bečej – 30.681 (Muškarci – 15.026; Žene – 15.655). U gradskoj sredini živi 19.492 stanovnika, a u seoskoj sredini 11.189.

Nacionalna pripadnost:

Srbi 12.996
Mađari 12.482
Albanci 68
Bošnjaci 13
Bugari 4
Bunjevci 7
Vlasi 1
Goranci 9
Jugosloveni 240
Makedonci 36
Muslimani 47
Nemci 15
Romi 877
Rumuni 18
Rusi 46
Rusini 20
Slovaci 22
Slovenci 10
Ukrajinci 8
Hrvati 176
Crnogorci 41
Ostali 93
Regionalna pripadnost 129
Nisu se izjasnili 1.858
Nepoznato 1.465

Prema popisu iz 2002. u Bečeju žive :

Mađari = 11.725 (45.49%)
Srbi = 11.197 (43.44%)
ostali.

Kultura

U naselju su zanimljivi arhitektonski spomenici i monumentalne crkve.

Prva pravoslavna crkva u Bečeju podignuta je 1774. godine, ali je spaljena 1849. godine. Hram Svetog velikomučenika Georgija Arhivirano 2011-09-09 na Wayback Machine-u građena je u stilu kasnog klasicizma, dok su tri tornja, kao simbol Svetog trojstva, rađena u baroknom stilu. Gradnja crkve počela je 1851. godine. Glavni majstor bio je Andrija Šmaus, a njegov pomoćnik Mita Somborski iz Bečeja. Završena je septembra 1858. godine. Ikonostas Crkve svetog Georgija krase 63 ikone. Rađen je u baroknom stilu. Završio ga je bečki majstor Kistner 1868. godine, a pozlatu ikonostasa je radio bečki umetnik Jarai. Same ikone je radio Uroša Predić od 1889. godine do 1893. godine.

U centru naselja je veliki Spomenik slobodi (Kristina Vitkijević Plavska), obeležje revolucionarne borbe stanovnika ovog grada u Drugom svetskom ratu. U Bačkom Petrovom Selu je znamenit ikonostas, rad Teodora Ilića Češljara.

Nedaleko od Bečeja nalazi se dvorac koji je pripadao porodici Dunđerski koji su bili zemljoposednici, a koji je sada preuređen u hotel i restoran pod imenom Fantast, koji se nalazi u vlasništvu poljoprivrednog kombinata PIK Bečej. U kapeli pored dvorca nalaze se ikonostasi Uroša Predića.

Kultura i kulturna događanja

Kulturna delatnost opštine odvija se preko pet organizacija: Narodne biblioteke, Gradskog pozorišta, Gradskog muzeja, Istorijskog arhiva i Muzičke škole "Petar Konjović".

Kulturno-istorijski spomenici

Bečej je naselje, grad star više od 900 godina. U njemu se nalaze brojni kulturno-istorijski spomenici. U samom centru grada svojom monumentalnošću se izdvaja srpska pravoslavna crkva. Podignuta je 1858. godine, a rađena je u vizantijskom stilu. U crkvi se naročito ističe visoki ikonostas sa klasicističko-romantičarskim dekoracijama i sa 63 ikone, koje je radio poznati akademski slikar Uroš Predić.

U centru naselja, grada je i katolička crkva koja je svoj sadašnji oblik dobila 1830. godine.To je jednobrodna građevina, polukružne apside na severu, izdužene osnove i sa zvonikom na čeonoj starni. Poseduje dve oltarske slike poznatog mađarskog slikara Mora Tana, rođenog 1828. godine u Bečeju. Trgom dominira i spratna zgrada opštine iz 1881. godine, a uz nju se nalazi zadužbina baronice Eufemije Jović iz 1894. godine, koje je izgrađena u secesionističkom stilu. Dve zgrade od 1902. godine čine jednu celinu, tako da se fasada Skupštine opštine Bečej prema trgu proteže u dužini od preko 60 metara.

Trg okružuju i nekadašnja osnovna škola (danas srednja mašinska) iz 1861. godine, spratna zgrada bivšeg hotela „Central“ (sada Gradsko pozorište i srednja Ekonomsko- trgovačka škola),zgrada štamparije „Proleter“ (bivša Potiska štedionica), kancelarije „Fadip-a“ (nekada Ajfelova, zatim Komaromijeva kuća iz 1901. godine) i kuća Bogdana Dunđerskog iz 1904. godine.

Vredno pažnje predstavlja i ustava na ušću Velikog bačkog kanala u Tisu. Brana je rađena po planovima Hajnca Alberta, tehničkog direktora kanala, u periodu od 1895. do 1900. godine. Postoji verovatnoća da je konstrukcija ovog objekta izašla iz Ajfelove radionice. Šlajzovi su urađeni na električni pogon. Struju za njihov rad proizvodila je hidrocentrala koja je napravljena neposredno pored njih. Ova ustava je bila jedna od najsavremenijih u svetu u to vreme.

Obrazovanje

Prema istorijskim podacima prva srpska osnovna škola osnovana je u Bečeju 1703. godine, a mađarska 1765 godine. Dečje zabavište na mađarskom jeziku osnovano je 1881. godine, a na srpskom jeziku 1887. godine. Prva srednja škola je zanatska koja počinje sa radom 1883. godine, dok 1913. godine. U Bečeju se od specijalna škola za decu zaostalu u razvoju, niža muzička škola, gimnazija, ekonomska-trgovačka škola i mašinska škola.

Privreda

U opštini je najrazvijrnija poljoprivreda. Najveće organizacije su poljoprivredno-industrijski kombinat i metalna industrija. U okolini Bečeja su bogata lovišta i poznata izletišta, čarde na Tisi, a u samom gradu je Bečejska banja (1904) - Centar za rehabilitaciju.

Grad i opština Bečej svoj razvoj najviše duguju tipičnim ravničarskim bogatstvima: plodnoj zemlji, vodnom fondu, zemnom gasu i izvorima termalne vode. Otuda je poljoprivreda (na 44000 ha izuzetno kvalitetne zemlje) zauzela prvo mesto u privrednom usponu opštine Bečej. Povoljni klimatski uslovi, blizina reke Tise, kanala Dunav-Tisa-Dunav i tradicionalna naklonjenost stanovništva ka poljoprivredi utisnuli su svoj specifični pečat. Kao logična posledica prirodnih i socio-kulturnih potencijala razvija se i agroindustrijski kompleks koji čini temelj ukupne industrijske proizvodnje.Tu se prvenstveno misli na PIK Bečej (Poljoprivredno- industrijski kombinat), koji se osim ratarstava i stočarstva bavi i preradom povrća i voća u svojoj radnoj jedinici „Flora-Bečej“, doradom semena. Preradom soje se bavi nadaleko čuvena fabrika „Sojaprotein“.

Sport

Sport u Bečeju ima dugu tradiciju. Društvo biciklista osnovano davne 1872. godine, a Streljačko društvo 1878. godine. Ta sportska društva nisu bila slična današnjim, ali je njihova veličina u tome što su postavili temelj sportskoj aktivnosti koja se kasnije nastavlja kroz razvoj velikog broja sportova. To su pre svega gimnastika, atletika, plivanje, veslanje,vaterpolo itd.

U Bečej je u leto 1911. godina doneta prva fudbalska lopta, kada je počeo da se igra fudbal. Danas u opštini deluju 32 kluba, od kojih se neki nalaze i u saveznim ligama. Sa najznačajnijim rezultatima i najdužom tradicijom u ligaškom takmičenju izdvajaju se vaterpolisti, fudbaleri, teniseri, košarkašice, košarkaši i rukometaši. Bečej je poznat po velikom uspehu vaterpolo kluba Bečej koji je 2000. godine bio pobednik na turniru fajnal fora koji je održan u Bečeju i time su vaterpolisti Bečeja postali prvaci Evrope. FK Bečej je 1994. godine bio član prve savezne lige.

U okviru Aerokluba "Bečej" deluje zmajarska sekcija čiji su članovi postigli najbolje rezultate u ovom atraktivnom sportu na prostoru Državne zajednice SCG. Na devet održanih Državnih prvenstava osvojili su pet prvih mesta, jednom bili drugi i dva puta treći. Najtrofejniji zmajar SCG je Dušan Zahar koji je četiri puta uzastopno bio prvak SCG, jednom bio drugi i dva puta treći. Prvo mesto je osvojio i Đurić Radomir. Oni su bili i jedini učesnici iz SR Jugoslavije na Prvim svetskim vazduhoplovnim igrama koje su održane u Turskoj 1997. godine i zauzeli 12. mesto.

Posebno značajan za razvitak sporta je Omladinski sportski centar, gde se najviše i odvija sportski život.

Turizam

Značajno bogatstvo ovog grada predstavljaju termalne vode. Zahvaljujući njima u Bečeju od 1904. godine postoji Gradsko kupatilo, danas Jodna banja. U njenoj neposrednoj blizini nalazi se Omladinski sportski centar sa zatvorenim i otvorenim olimpijskim bazenom, Goranski park i rasadnik i hotel "Bela lađa" koji zajedno čine izuzetan kompleks za posetioce u neposrednoj blizini izletišta na Tisi.

Na udaljenosti od oko 12 kilometara od Bečeja u pravcu puta Bečej-Bačka Topola nalazi se dvorac koji je dvadesetih godina 19. veka izgradio poznati veleposednik Bogdan Dunđerski. Danas je on preuređen u hotel "Fantast" visoke B kategorije. U neposrednoj blizini se nalazi i kapela. Ikonostas na kapeli, freske na zidu i mozaik nad ulazom je delo akademskog slikara Uroša Predića. Čitav kompleks se nalazi u sastavu PIK Bečej. Tu se nalazi i poznata ergela čije usluge turisti mogu koristiti. Izvanredni su i tereni za lovni turizam.

Teritorijom opštine protiče reka Tisa, a tu je i Veliki bački kanal, Beljanska bara kao i niz manjih kanala bogatih ribom što sve omogućava veliki izvor za ljubitelje ribolova. "Ribnjak Bečej", koji se nalazi između Bečeja i Bačkog Gradišta, pruža dobre terene za sportski ribolov, a u njegovom sastavu nalazi se riblji restoran. Zvanični sajt Turističke organizacije Bečej, na kojem se nalaze korisne informacije za turiste #REDIRECT www.tobecej.com

Politika

Rezultati izbora 11. maja 2008. godine:

Mađarska koalicija - Ištvan Pastor - 6.366 glasova- 29.63% - 13 mandata
Pokret za Bečej - Dušan Jovanović- 3.859 glasova - 22,22% - 8 mandata ,2010. godine kolektivno pristupili Demokratskoj stranci
Za evropsku opštinu Bečej - Boris Tadić - 3.646 glasova- 16,97% - 7 mandata
Koalicija Srpska sloga za Bečej - SRS - DSS - NS - Dragan Živkov Džaja - 3.236 glasova- 15.06% - 6 mandata
Kao Jedna Kuća - 1.128 glasova- 5.25% - 2 mandata, 2010. godine su pristupili Vojvođanskoj partiji
Lista za našu opštinu - Koalicija PUPS i GG Uspešni ljudi - Milovanov Živko Braca - 756 glasova - 3.25%
Liberalno demokratska partija - Stari Bečej - Novi ljudi - Čedomir Jovanović - 732 glasa- 3.41%
Pokret za preokret - Jovan Ječanski Jole - 673 glasa- 3.13%
Socijalistička partija Srbije - dr Zora Apić - 627 glasova- 2.92%

Skupština opštine Bečej, broji 36 odbornika, po stranačkom sastavu:

Savez vojvođanskih Mađara - 6 odbornika
Srpska radikalna stranka - 4 odbornika
Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara - 5 odbornika
Demokratska stranka - 14 odbornika, sa odbornicima bivšeg Pokreta za Bečej - Dušan Jovanović i G17 Plus
Vojvođanska partija (bivši odbornici stranke Kao Jedna Kuća)sada Ujedinjeni regioni Srbije (URS) - 2 odbornika
Demokratska stranka vojvođanskih Mađara - 2 odbornika
Liga socijaldemokrata Vojvodine - 1 odbornik
Demokratska stranka Srbije - 1 odbornik
Nova Srbija - 1 odbornik

Lokalnu vlast čine: Demokratska stranka, Savez vojvođanskih Mađara, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara i Liga socijaldemokrata Vojvodine. Predsednik Skupštine opštine Bečej je Dušan Jovanović (DS-PzB) koji je u prošlom periodu bio Predsednik opštine. Sekretar Skupštine opštine je Dragica Skakić (PzB - DS). Predsednik Opštine je Knezi Peter (SVM), dok je njegov zamenik Budislav Medurić (DS). Članovi Opštinskog veća su: dr Ric Đerđ (SVM - zdravstvo i socijalna zaštita), Ačai Ištvan (SVM - mesne zajednice i civilne organizacije), Varnju Ilona (DSVM - obrazovanje i kultura), Dušan Radivojević (PzB, danas SVM - privreda i investicije), Boja Andraš (DS-PzB, a sada SVM - poljoprivreda), Marjan Radičević (G17 Plus, danas DS - Nacionalno investiciono planiranje) i Šandor Pal - Paja (LSV, a sada SVM - međunacionalni odnosi i odnosi sa verskim zajednicama) i Dragan Mesaroš (DS - mala i srednja preduzeća). Zaštitnik građana (tzv. Ombudsman) opštine Bečej je Deli Čaba. U maju 2010. godine odbornici Pokreta za Bečej su se priključili Demokratskoj stranci, potom su isto to i učinila i dva odbornika G17 Plus, te je time Demokratska stranka postala najjača stranka u lokalnom parlamentu, ali su marginalizovani u Opštinskom veću, jer u njemu SVM ima znatnu većinu.

Poznati Bečejci

Janika Balaž (1925-1988), muzičar koji je odrastao u Bečeju;
Karolj Tan (1834-1908), hemičar;
Mor Tan (1828-1899), slikar;
Miloš Šarčev (r. 1964), bodibilder;
Csaba Szilágyi (r. 1990), plivač;
Tanja Banjanin (r. 1969), pevačica.
Borislava Perić (r. 1972), osvajačica srebrne medalje na Paraolimpijskim igrama u Pekingu i evropska prvakinja;
Mirko Blažević (?), vaterpolo trener;
Vilmoš Zavarko (r. 1988), kuglaš;
Daniel Pinter (r. 1977), pravnik, aktivista, glumac;
Nikola Aleksić (1808-1873), umetnik;
Zoran Cilinšek (r. 1976), fudbaler;
Andor Deli (r. 1977), političar;
Ferenc Fazekas (r. 1958), katolički sveštenik, biskup Subotice;
Andrea Galgó Ferenci (r. 1973), političarka;
Jasmina Ilić (r. 1985), košarkašica;
Bertalan Zsótér (1906-1980), strelac;
Dobrivoje Živkov (1929-1998), fudbaler;
Dejan Perić (r. 1970), rukometaš;
Patrijarh Porfirije (r. 1961), sveštenik i poglavar Srpske Pravoslavne Crkve;
Sándor Páll (1954-2010), političar, prevodilac, književnik, profesor na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu;
Lajos Palágyi (1866-1933), književnik;
Emery Reves (1904-1981), pisac, novinar i književni agent, pre svega Vinstona Čerčila i drugih istaknutih evropskih državnika;
Arpad Simonyik (r. 1940), kanoista;
Stevan V. Popović (1845-1918), kulturni pregalnik u Austrougarskoj i dugogodišnji upravnik budimpeštanskog Tekelijanuma;
Zoran Subotički (r. 1960), političar;
Dejan Terzić (r. 1987), kanoista;
Marko Tomićević (r. 1990), kanoista;
Nevenka Urbanova (1909-2007), glumica;
Branka Veselinović (1918-2023), glumica;
Patrijarh Vikentije II (1890-1958), sveštenik i poglavar Srpske Pravoslavne Crkve;
Sima Milovanov (1923-2002), fudbaler;
Aleksandar Maćašev (r. 1971), umetnik;
Julka Hlapec Đorđević (1882-1969), spisateljica, feministkinja, kritičarka, aktivistkinja, filozofkinja, prevodilac;
Aljoša Josić (1921-2011), arhitekt;
Ivan Ivanić (1867-1935), diplomata Kraljevine Srbije, putopisac i etnograf;

Vanjske veze