İçeriğe atla

Fomalhaut

Koordinat:Sky map 22sa 57d 39,0465s; -29º 37' 20,050″
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Fomalhaut
Fomalhaut'un DSS görüntüsü, 2.7×2.9 derece görüş alanı
Kaynak: NASA, ESA ve Digitized Sky Survey 2. Teşekkür: Davide De Martin (ESA/Hubble)
Gözlem verisi
Dönem J2000      Ekinoks J2000
Takımyıldız Güneybalığı (Fomalhaut A+B), Kova (Fomalhaut C)
Fomalhaut
Sağ açıklık 22sa 57d 39,0465s[1]
Dik açıklık −29° 37′ 20,050″[1]
Görünür büyüklük (V) 1,16[2]
TW Piscis Austrini
Sağ açıklık 22sa 56d 24,05327s[1]
Dik açıklık −31° 33′ 56,0351″[1]
Görünür büyüklük (V) 6,48[3]
LP 876-10
Sağ açıklık 22sa 48d 04,47s[4]
Dik açıklık -24° 22′ 07,5″[4]
Görünür büyüklük (V) 12.618[4]
Özellikler
Tayfsal sınıf A3 V / K5Vp / M4V[4][5]
U−B renk ölçeği 0,08 / 1,02 / ?[6]
B−V renk ölçeği 0,09 / 1,10 / 1,683[4][6]
Değişen yıldız türü Değil / BY Draconis / ?
Astrometri
Fomalhaut
Dikey hız (Rv)+6,5[3] km/s
Özdevinim (μ) RA: +328.95[1] mys/y
Dec.: −164.67[1] mys/y
Iraklık açısı (π)129,81 ± 0,47 mys[1]
Uzaklık25,13 ± 0,09 ly
(7,70 ± 0,03 pc)
Mutlak büyüklük (MV)1,72[7]
TW Piscis Austrini
Dikey hız (Rv)+6[3] km/s
Özdevinim (μ) RA: −331.11[1] mys/y
Dec.: −158.98[1] mys/y
Iraklık açısı (π)131.5525 ± 0.0275 mys[8]
Uzaklık24,793 ± 0,005 ly
(7,602 ± 0,002 pc)
Mutlak büyüklük (MV)7,08[7]
Ayrıntılar
Fomalhaut
Kütle1,92±0,02[7] M☉
Yarıçap1,842±0,019[7] R☉
Aydınlatma gücü16,63±0,48[7] L☉
Yüzey kütle çekimi (log g)4,21[9] cgs
Sıcaklık8.590[7] K
Metallik [Fe/H]−0,03[10] to −0.34[11] dex
Dönüş hızı (v sin i)93[9] km/s
Yaş(4,4±0,4)×108[7] Milyon yıl
TW Piscis Austrini
Kütle0,725 ± 0,036[5] M☉
Yarıçap0,629 ± 0,051[5] R☉
Aydınlatma gücü0,19[7] L☉
Sıcaklık4.711 ± 134[5] K
Dönüş10,3[12] gün
Dönüş hızı (v sin i)2,93[5] km/s
Yaş4,4 × 108[7] Milyon yıl
Katalog belirtmeleri
Fomalhaut: α Piscis Austrini, α PsA, Alpha PsA, 24 Piscis Austrini, CPD−30° 6685, FK5 867, HD 216956, HIP 113368, HR 8728, SAO 191524
TW Piscis Austrini: Fomalhaut B, TW PsA, CD−32°17321, CPD−32 6550, HD 216803, HIP 113283, HR 8721, SAO 214197, LTT 9283
LP 876-10: Fomalhaut C, NLTT 54872, GSC 06964-01226, 2MASS J22480446-2422075
Veritabanı kaynakları
SIMBADAC
AB
A (Fomalhaut)
B (TW PsA)
C (LP 876-10)
planet b
Exoplanet Archiveveri
ARICNSA (Fomalhaut)
B (TW PsA)
Extrasolar Planets
Encyclopaedia		veri
Fomalhaut A, B, Güneybalığı takımyıldızında; Fomalhaut C, Kova takımyıldızında yer almaktadır.
A
A
B
B
C
C
Fomalhaut A, B, C'nin Konumu

Fomalhaut, güney takımyıldızı Güneybalığı'nın en parlak yıldızı ve gece gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biridir. α Piscis Austrini'den Latinceleştirilmiş olan ve Alfa PsA veya α PsA olarak kısaltılan Bayer belirtmesi Alfa Piscis Austrini'dir. Hipparcos astrometri uydusu tarafından yapılan ölçümlerle, Güneş'ten yaklaşık olarak 25 ışık yılı (7,7 pc) uzaklıkta bulunan bir A-tipi ana kol yıldızıdır.[13] 1943'ten bu yana bu yıldızın spektrumu, diğer yıldızların sınıflandırılmasında sabit dayanak noktalarından biri olarak kullanılmıştır.[14]

Aşırı kızılötesi radyasyon yayan Vega benzeri bir yıldız olarak sınıflandırılır[15][16] ve bu da onun bir çöküntü çemberiyle çevrili olduğunu gösterir.[17] Fomalhaut, K-tipi ana kol yıldızı TW Piscis Austrini ve M-tipi kırmızı cüce yıldız LP 876-10 yoldaşlarının arasında yaklaşık 8 derecelik bir fark olmasına rağmen üçlü bir sistem oluşturur.[18][19]

Fomalhaut, görünür dalga boylarında görüntülenen bir gezegen adayı olan ilk yıldız sistemiydi ve bu gezegen Fomalhaut b olarak adlandırıldı. Bununla birlikte mevcut ve yeni gözlemlerin 2019 ve 2023 analizleri Fomalhaut b'nin bir gezegen değil, devasa bir gezegenimsi çarpışmadan kaynaklanan genişleyen bir enkaz yığını olduğunu gösteriyor.[16][20][21]

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mercator'un gök atlasının sayfası; Güney Balığı'nın kuyruğu bugün Mikroskop takımyıldızını oluşturur.

α Piscis Austrini (Latinceleştirilmiş haliyle Alfa Piscis Austrini), bu sistemin Bayer belirtmesidir. Aynı zamanda 24 Piscis Austrini Flamsteed belirtmesine de sahiptir. Klasik gök bilimci Batlamyus, yıldızı hem Kova takımyıldızına hem de Güneybalığı'na dahil etti. 17. yüzyılda Johann Bayer, yıldızı kesin bir şekilde Güneybalığı'nın birincil konumuna yerleştirdi. Batlamyus'un ardından John Flamsteed de 1725 yılında 79 Aquarii olarak adlandırdı. Günümüzdeki adlandırma Bayer'in kararına yönelik modern fikir birliğini yansıtır, yani yıldızın Güneybalığı'nın bir parçası olduğu kabul edilir.[22] Çoklu yıldız sistemlerinde gök cisimlerinin adlandırma kurallarına göre üç bileşen - Fomalhaut, TW Piscis Austrini ve LP 876-10 - sırasıyla A, B ve C olarak belirtilmiştir.[23]

Yıldızın geleneksel adı, bilimsel Arapça: فم الحوت fem el-hût (el-cenubi) ifadesinden türetilmiştir, bu da "[Güney] Balığı'nın ağzı" (kelimenin tam anlamıyla "balinanın ağzı") anlamına gelir. Batlamyus tarafından da bu şekilde çevrilmiş ve Fom al-Haut olarak belirtilmiştir.[24][25] 2016 yılında Uluslararası Astronomi Birliği, yıldızlar için özel isimleri kataloglamak ve standardize etmek amacıyla bir Yıldız Adları Çalışma Grubu (WGSN) organize etti.[26] WGSN'nin Temmuz 2016'daki ilk bülteni, WGSN tarafından onaylanan ve bu yıldız için Fomalhaut adını kabul eden ilk iki isim grubunun bir tablosunu içeriyordu.[27]

Temmuz 2014'te Uluslararası Astronomi Birliği (IAU), belirli ötegezegenlere özel isimler verme sürecinde NameExoWorlds'u başlattı.[28] Bu süreç, yeni isimlerin kamuya açık olarak aday gösterilmesini ve oylanmasını içeriyordu.[29] Aralık 2015'te IAU, Fomalhaut b için kazanan ismin Dagon olduğunu duyurdu.[30] Kazanan isim, Todd Vaccaro tarafından önerildi ve St. Cloud, Minnesota, Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan St. Cloud State Üniversitesi Planetaryumu tarafından IAU'ya gönderildi.[31] Dagon, genellikle yarı insan, yarı balık olarak tasvir edilen bir Sami tanrısıydı.[32]

Fomalhaut A

[değiştir | kaynağı değiştir]
Fomalhaut, Güneybalığı takımyıldızının en parlak yıldızıdır.

Fomalhaut, mavi-beyaz bir yıldız olarak görünür. Gökyüzündeki tanımlanması yalnızca parlaklığıyla değil (çıplak gözle görülebilen gökyüzündeki on sekizinci parlak yıldızdır), aynı zamanda diğer parlak yıldızlardan uzak tek başına konumundan dolayı da kolaydır. Deklinasyonu -29,6°G'dir, bu da onu güney yarımkürede bulunan gözlemciler için uygun hale getirir. Bununla birlikte gök ekvatorundan çok uzak olmayan konumu, Dünya'nın çoğu yerleşim bölgesinden görülebilir olmasını sağlar. Deklinasyonu Sirius'un deklinasyonundan daha büyük ve Antares ile benzerdir. Özellikle 60°K'den başlayarak görünmesi zor hale gelir, bu da Alaska, Kanada'nın kuzeyi, Grönland, İzlanda, İskandinavya'nın kuzey bölgeleri ve Rusya'nın büyük bir bölümünü kapsar. Akdeniz bölgelerinden itibaren gökyüzünde oldukça yüksek görünürken, 60°G'nin güneyinde dairesel kutupludur, yani Antarktika bölgelerinde sürekli gözlemlenebilir.

Fomalhaut gözlemi için en uygun dönem kuzey yarımkürede akşam gökyüzünde Ağustos'tan Aralık ayına kadar, ekvatorun güneyinde ise Haziran'dan Ocak ayına kadardır. kuzey yarımkürede gün batımından sonra gökyüzünde görünmesi sonbahar mevsiminin yaklaştığını gösterir.

Özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Fomalhaut, uzun yıllardır sadece 100 ila 300 milyon yıl yaşında olduğu düşünülen ve potansiyel ömrü yaklaşık bir milyar yıl olan genç bir yıldızdır.[33][34] 2012 yılında yapılan bir çalışma 440±40 milyon yıl gibi biraz daha yüksek bir yaşı gösterdi.[7] Yıldızın yüzey sıcaklığı yaklaşık 8590 K (8317 °C; 15002,6 °F) civarındadır. Fomalhaut'un kütlesi Güneş'in yaklaşık 1,92 katıdır, aydınlatma gücü ise yaklaşık 16,6 kat ve çapı yaklaşık olarak 1,84 kat daha büyüktür.[7]

Fomalhaut, Güneş'e kıyasla metallik bakımından biraz fakirdir, yani hidrojen ve helyum dışındaki elementlerin daha küçük bir yüzdesinden oluşur.[9] Metal içeriği genellikle fotosferdeki demir miktarının hidrojen miktarına göre ölçülmesiyle belirlenir. 1997 yılında yapılan bir spektroskopik çalışma, demir açısından Güneş'in bolluğuna eşit bir değeri gösterdi.[10][nb 1] 1997 yılındaki ikinci bir çalışma, Fomalhaut'un o zamandan beri fiziksel bir yoldaşı olduğu iddia edilen komşu yıldız TW Piscis Austrini ile aynı metalliğe sahip olduğunu varsayarak %78'lik bir değer ortaya çıkardı.[7][35] 2004 yılında yapılan bir yıldız evrimi modeli, Fomalhaut'un metal içeriğini %79 olarak hesapladı.[9] Son olarak 2008 yılında yapılan bir spektroskopik ölçüm, önemli ölçüde daha düşük bir değer olan %46'yı gösterdi.[11]

Fomalhaut'un, Castor Hareketli Grubu'na ait yaklaşık 16 yıldızdan biri olduğu iddia edilmiştir. Bu, bir grup yıldızın uzayda ortak bir hareketi paylaştığı ve fiziksel olarak ilişkili oldukları iddia edilen bir birlikteliktir. Grubun diğer üyeleri arasında Castor ve Vega bulunur. Tahmini yaşı 200±100 milyon yıl olan bu hareketli grubun aynı kökeni paylaştığı düşünülmektedir.[33] Daha yeni araştırmalar, Castor Hareketli Grubu'nun iddia edilen üyelerinin sadece farklı yaşlara sahip olmadığını, aynı zamanda hızlarının da uzak geçmişte birbirleriyle ilişkilendirilemeyecek kadar farklı olduğunu bulmuştur.[18] Dolayısıyla bu dinamik gruba "üyeliğin" Fomalhaut sisteminin yaşıyla hiçbir ilgisi yoktur.[18]

Enkaz diskleri ve şüpheli gezegenler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Fomalhaut b
NASA'nın ek açıklamalarıyla birlikte James Webb Uzay Teleskobu tarafından elde edilen asteroit kuşağının görüntüsü.[36]
Bu görüntü, James Webb Uzay Teleskobu'ndan (JWST) Fomalhaut'un enkaz diskindeki keşif özelliklerinin yanı sıra Hubble Uzay Teleskobu (HST) verilerinin ve Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi (ALMA) katmanlarını göstermektedir.
Yıldızın etrafındaki enkaz diski
Fomalhaut'un etrafındaki enkaz halkası, Fomalhaut b'nin yerini gösteriyor; Hubble Uzay Teleskobu'nun koronagrafı tarafından görüntülenmiştir.
(8 Ocak 2013; Kuzey yukarıda, Doğu solda) (NASA).
Atacama Büyük Milimetre/Milimetre-altı Dizisi'nden (ALMA) Fomalhaut çevresindeki toz halkası[37]

Fomalhaut, birkaç enkaz diski ile çevrilidir.

İç disk, yıldızdan 0,1 AU uzaklıkta toplanan yüksek karbonlu küçük taneciklerden (10-300 nm) oluşan bir kül diski olarak bilinir. Ardından daha büyük parçacıklardan oluşan bir disk gelir ve bu disk, yıldızın iç kenarından 0,4-1 AU uzaklıktadır. En içteki disk henüz açıklanabilmiş değildir.[17]

En dıştaki disk, yıldızdan 133 AU (1,99×1010 km; 1,24×1010 mi) uzaklıkta, iç kenarı çok keskin bir şekilde belirgin halka görünümündedir ve tümü kenardan bakıldığında 24 derecelik bir eğikliğe sahiptir.[38][39] Toz, yaklaşık 25 AU genişliğinde bir kuşakta dağılmıştır. Diskin geometrik merkezi, Fomalhaut'tan yaklaşık olarak 15 AU (2,2×109 km; 1,4×109 mi) uzaklıkta yer alır.[40] Bu disk bazen "Fomalhaut'un Kuiper Kuşağı" olarak adlandırılır. Fomalhaut'un tozlu diskinin öngezegen oluşumu olduğuna inanılır[41] ve önemli miktarda kızılötesi radyasyon yaydığı düşünülmektedir. Fomalhaut'un dönüş ölçümleri, yıldız ve gezegen oluşumu teorilerinden beklendiği gibi diskin, yıldızın ekvator düzleminde bulunduğunu göstermektedir.[42]

2012 yılında analiz edilen Herschel Uzay Gözlemevi'nin Fomalhaut görüntüleri, dış toz kuşağında büyük miktarda belli belirsiz kabarık mikrometre boyutunda tozun bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu tür tozların yıldız radyasyon basıncı nedeniyle kısa sürelerde sistemden uzaklaşması beklendiğinden, varlığı gezegenimsilerin çarpışmasıyla sürekli olarak yenilendiğini gösteriyor. Tanelerin kabarık morfolojisi, kuyruklu yıldız kökenini düşündürmektedir. Çarpışma oranının günde yaklaşık 2000 kilometre büyüklüğünde kuyruklu yıldızlar olduğu tahmin ediliyor.[43] Atacama Large Millimeter Array tarafından yapılan dış toz halkasının gözlemleri, sistemde iki gezegenin olası varlığını gösterdi.[44] Eğer 4 ila 10 AU arasında ilave gezegenler varsa, kütleleri 2,5 AU'ya kadar 20 MJ'nin altında olması gerekir. 2,5'ten itibaren ise 20 MJ civarında olmalıdır.[45]

13 Kasım 2008 tarihinde gök bilimciler, dış enkaz halkasının hemen içindeki bir yörüngede dönen bir ötegezegen adayını duyurdular. Bu, Hubble Uzay Teleskobu tarafından yakalanan ve görünür ışıkta doğrudan görüntülenen ilk ötegezegen adayıydı.[46][47] Fomalhaut b olarak adlandırılan gezegen adayının kütlesinin Jüpiter kütlesinden üç kat daha az ve en azından Neptün'ün kütlesi kadar olduğu tahmin ediliyordu. Daha sonra MMT Gözlemevi'nden alınan M-bandı görüntüleri, yıldızın 40 AU içindeki gaz devlerinin varlığına yönelik güçlü bir sınırlama getirdi[48] ve Spitzer Uzay Teleskobu tarafından elde edilen görüntüler, Fomalhaut b'nin daha çok bir toz bulutu olma olasılığının yüksek olduğunu gösterdi.[49] Daha sonra 2019 yılında yapılan yeni ve mevcut doğrudan gözlemlerin sentezi, nesnenin genişlediğini, parlaklığını kaybettiğini, dış halkayı belirgin bir şekilde etkileyecek kadar kütlesi olmadığını ve Fomalhaut A sisteminin dışına çıkacak hiperbolik bir yörünge üzerinde olan büyük bir gezegenimsi çarpışmadan kaynaklanan dağılan bir enkaz bulutu olduğunu doğruladı.[20] 2022 yılında James Webb Uzay Teleskobu ile yapılan son gözlemler, nesneyi 25,5 µm MIRI geniş bant filtre dalga boyu aralığında çözümleyemedi ve aynı ekibin bildirisine göre önceki sonuçlarla uyumlu olduğunu gösterdi.[16]

Aynı 2022 JWST görüntü verileri dış diskte başka bir belirgin özelliği keşfetti ve bu "Büyük Toz Bulutu" olarak adlandırıldı.[16] Başka bir ekibin diğer mevcut verileri de içeren analizi ise bunu dış halkanın bir parçası olarak değil, tesadüfi bir arka plan nesnesi olarak yorumlamayı tercih etmiştir.[50]

Fomalhaut sistemi[17][20][51]
Bileşen
(yıldızından uzaklığına göre) 		Kütle Yarı büyük eksen
(AU) 		Yörünge süresi
(gün) 		Dış merkezlik Eğiklik Yarıçap
İç sıcak disk 0,08–0,11 AU — —
Dış sıcak disk 0,21–0,62 AU veya 0,88–1,08 AU — —
10 AU kuşak 8–12 AU — —
Kuşaklar arası toz diski 35–133 AU — —
Ana kuşak 133–158 AU −66,1° —
Ana kuşak dış hale 158–209 AU — —

Fomalhaut B (TW Piscis Austrini)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: TW Piscis Austrini

Fomalhaut, Fomalhaut'tan 0,28 parsek (0,91 ışık yılı) uzakta bulunan K4-tipi yıldız TW Piscis Austrini (TW PsA) ile ikili yıldız sistemi oluşturur ve uzay hızı 0,1±0,5 km/s içinde Fomalhaut'un hızıyla uyumlu olup, bağlı bir eşlikçi olduğunu gösterir. Son zamanlarda TW PsA için yapılan yaş tahmini (400±70 milyon yıl), Fomalhaut'un izokronal yaşıyla çok iyi uyum sağlar (450±40 milyon yıl), bu da iki yıldızın fiziksel bir ikili oluşturduğunu destekler.[7]

TW Piscis Austrini belirtmesi, bir değişen yıldız için kullanılan belirtmedir. Fomalhaut B, BY Draconis değişeni olarak bilinen bir tür parıltılı yıldızdır. görünür büyüklüğü yaklaşık 10,3 günlük bir süreyle 6,44 ile 6,49 kadir aralığında hafifçe değişir. Güneş'ten daha küçük olsa da, bir parıltılı yıldız için oldukça büyük sayılır. Çoğu parıltılı yıldız kırmızı M-tipi cücelerdir.

2019 yılında Fomalhaut B'nin astrometrisi, radyal hız ölçümleri ve görüntülerini analiz eden bir araştırmacı ekibi, yıldızın etrafında dönen ve yörünge süresinin belirsiz bir tahmin ile yaklaşık olarak 25 yıl civarında olduğu, 1,2+0,7
-0,6 Jüpiter kütleli bir gezegenin varlığını öne sürdü.[52]

Fomalhaut C (LP 876-10)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Fomalhaut C

LP 876-10, üçlü yıldız olacak şekilde Fomalhaut A sistemiyle ilişkilendirilmiştir. Ekim 2013'te, Eric Mamajek ve RECONS konsorsiyumundan işbirliği yapan araştırmacılar, daha önce bilinen yüksek özdevinimli yıldız LP 876-10'un, Fomalhaut sisteminin bir başka üyesi olma olasılığına uygun uzaklık, hız ve renk-büyüklük pozisyonuna sahip olduğunu duyurdular.[18] LP 876-10, başlangıçta Willem Luyten tarafından 1979 NLTT kataloğunda yüksek özdevinimli bir yıldız olarak kataloglanmıştı, fakat kesin bir trigonometrik paralaks ve radyal hızı son zamanlarda ölçülmüştür. LP 876-10, tayf tipi M4V olan bir kırmızı cüce yıldızdır ve Fomalhaut A'dan TW PsA'ya (Fomalhaut B) kadar olan mesafeden daha uzaktadır. Gökyüzünde Fomalhaut A'dan yaklaşık 5,7 derece uzakta, bitişik takımyıldız olan Kova takımyıldızında bulunurken, Fomalhaut A ve TW PsA her ikisi de Güneybalığı takımyıldızında yer alır. Fomalhaut A'dan şu an yaklaşık olarak 0,77 parsek (2,5 ışık yılı) uzaklıkta ve TW PsA'dan (Fomalhaut B) 0,987 parsek (3,22 ışık yılı) uzaklıktadır. LP 876-10, Fomalhaut sisteminin 1,9 parsek (6,2 ışık yılı) olan gelgit yarıçapının oldukça içinde yer almaktadır.[18] LP 876-10'un kendisi, Washington Çift Yıldız Kataloğu'nda ("WSI 138" olarak adlandırılır) ikili yıldız olarak kataloglansa da, Mamajek ve diğerlerinin çalışmasındaki görüntüleme, spektral veya astrometrik verilerde yakın bir yıldız yoldaşı belirtisi bulunmamıştır.[18] Aralık 2013'te Kennedy ve diğerleri, Herschel Uzay Gözlemevi'nin kızılötesi görüntülerini kullanarak Fomalhaut C ile ilişkilendirilen soğuk tozlu enkaz diskinin keşfini bildirdi. Çoklu yıldız sistemleri, birden fazla enkaz diski barındıran oldukça nadir sistemlerdir.[53]

Etimoloji ve kültürel önemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Johann Bode'nin Uranographia'sındaki Güney Balığı, Kova sürahisinden su içiyor. Fomalhaut balığın ağzında bulunur.

Fomalhaut'a zaman içinde çeşitli isimler atfedilmiştir ve Araplar, Persler ve Çinliler de dahil olmak üzere kuzey yarımküredeki birçok kültür tarafından bilinmekteydi. MÖ 2500'de gündönümünü işaret ediyordu. Aynı zamanda Eleusis'te Demeter'e tapınmanın bir işaretiydi.[54]

  • Persler tarafından Hastorang olarak adlandırılmış ve dört "kraliyet yıldızı"ndan biri olarak kabul edilmiştir.[25]
  • Latince isimleri "Güney balığının ağzı" anlamına gelen ōs piscis merīdiāni, ōs piscis merīdionālis, ōs piscis notii'dir.[25]
  • Eski Araplar arasında yaygın folklorik adı Ad-Difda‘u el Evvel (Arapça: الضفدع الأول "birinci kurbağa" olarak bilinirdi (ikinci kurbağa Beta Ceti'dir).[25]
  • Çincede 北落師門 veya 北落师门 (Mandarin: Běiluòshīmén) adıyla anılır, bu da "Ordugahın Kuzey Kapısı" anlamına gelir. Fomalhaut, Ordugahın Kuzey Kapısı yıldız deseni Karargah konağı'nda (Çin takımyıldızı) tek başına durur ve kendisini gösterir.[55] Çince: 北落师门 (Běiluòshīmén) adı R.H. Allen tarafından "Pi Lo Sze Mun" olarak latinleştirilmiştir.[25]
  • Güney Avustralya'nın Moporr Aborjin halkına göre, Buunjill adı verilen bir erkek varlık olarak kabul edilir.[56] Kuzey Bölgesi'nin Wardaman halkı ise Fomalhaut'u Menggen olarak adlandırır, bu da "beyaz kakadu" anlamına gelir.[57]

Fomalhaut-Earthwork B, Anderson, Indiana yakınlarındaki Mounds State Park'ta bulunan bir yerdir ve Indiana Doğal Kaynaklar Departmanı'na göre bu yer, sonbahar aylarında Fomalhaut yıldızının doğuşuyla aynı hizada bulunur. 1980 yılında gök bilimci Jack Robinson, Fomalhaut'un yükselen azimutunun hem Amerika Birleşik Devletleri Wyoming'deki Bighorn tıp çarkı, hem de Kanada Saskatchewan'daki Moose Mountain tıp çarkı taş yığını yerleşimiyle hizalandığını öne sürdü.[58]

New Scientist dergisi, şekli ve enkaz halkasıyla Peter Jackson'ın Yüzüklerin Efendisi filmlerinde bahsedilen "göz" ile karşılaştırarak ona "Sauron'un Büyük Gözü" adını verdi.[59]

USS Fomalhaut (AK-22), Amerika Birleşik Devletleri Donanması'na ait bir amfibi kargo gemisiydi.[60]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Metalliğin hesaplanması: m = [Fe/H] ise, Fomalhaut için demirin hidrojene oranı Güneş için demirin hidrojene oranına bölünür ve 10m elde edilir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i van Leeuwen, F. (Kasım 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653-664. arXiv:0708.1752 $2. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357. 
  2. ^ Ducati, J. R. (2002). "VizieR Online Data Catalog: Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system". CDS/ADC Collection of Electronic Catalogues. 2237: 0. Bibcode:2002yCat.2237....0D. 
  3. ^ a b c "V* TW PsA – Variable of BY Dra type". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 14 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2010. 
  4. ^ a b c d e "LP 876-10 – Double or multiple star". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2014. 
  5. ^ a b c d e Demory, Brice-Olivier; Ségransan, Damien; Forveille, Thierry; Queloz, Didier; Beuzit, Jean-Luc; Delfosse, Xavier; Di Folco, Emmanuel; Kervella, Pierre; Le Bouquin, Jean-Baptiste; Perrier, Christian; Benisty, Myriam; Duvert, Gilles; Hofmann, Karl-Heinz; Lopez, Bruno; Petrov, Romain (Ekim 2009). "Mass-radius relation of low and very low-mass stars revisited with the VLTI". Astronomy and Astrophysics. 505 (1): 205-215. arXiv:0906.0602 $2. Bibcode:2009A&A...505..205D. doi:10.1051/0004-6361/200911976. 
  6. ^ a b Johnson, H. L.; Iriarte, B.; Mitchell, R. I.; Wisniewskj, W. Z. (1966). "UBVRIJKL photometry of the bright stars". Communications of the Lunar and Planetary Laboratory. 4 (99): 99. Bibcode:1966CoLPL...4...99J. 
  7. ^ a b c d e f g h i j k l m Mamajek, E.E. (Ağustos 2012). "On the Age and Binarity of Fomalhaut". Astrophysical Journal Letters. 754 (2): L20. arXiv:1206.6353 $2. Bibcode:2012ApJL..754...20M. doi:10.1088/2041-8205/754/2/L20. 
  8. ^ Brown, A. G. A.; ve diğerleri. (Gaia collaboration) (2021). "Gaia Early Data Release 3: Summary of the contents and survey properties". Astronomy & Astrophysics. 649: A1. arXiv:2012.01533 $2. Bibcode:2021A&A...649A...1G. doi:10.1051/0004-6361/202039657.  (Erratum: DOI:10.1051/0004-6361/202039657e). [http://vizier.u-strasbg.fr/viz-bin/VizieR-S?Gaia%20EDR3%206604147121141267712 Bu kaynak için VizieR'deki Gaia EDR3 kaydı.
  9. ^ a b c d Di Folco, E.; Thévenin, F.; Kervella, P.; Domiciano de Souza, A.; Coudé du Foresto, V.; Ségransan, D.; Morel, P. (Kasım 2004). "VLTI near-IR interferometric observations of Vega-like stars. Radius and age of α PsA, β Leo, β Pic, ɛ Eri and τ Cet". Astronomy and Astrophysics. 426 (2): 601-617. Bibcode:2004A&A...426..601D. doi:10.1051/0004-6361:20047189.  Bu yayında [Fe/H] = −0,10 dex. değeri listelenmiştir
  10. ^ a b Dunkin, S. K.; Barlow, M. J.; Ryan, Sean G. (April 1997). "High-resolution spectroscopy of Vega-like stars - I. Effective temperatures, gravities and photospheric abundances". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 286 (3): 604-616. Bibcode:1997MNRAS.286..604D. doi:10.1093/mnras/286.3.604.  Bu yayında [Fe/H] = -0,03 dex. değeri listelenmiştir.
  11. ^ a b Saffe, C.; Gómez, M.; Pintado, O.; González, E. (October 2008). "Spectroscopic metallicities of Vega-like stars". Astronomy and Astrophysics. 490 (1): 297-305. arXiv:0805.3936 $2. Bibcode:2008A&A...490..297S. doi:10.1051/0004-6361:200810260.  Bu yayında [Fe/H] = −0,34 dex. değeri listelenmiştir
  12. ^ Mamajek, Eric E. (2013). "The Solar Neighborhood. XXX. Fomalhaut C". The Astronomical Journal. 146 (6): 154-163. arXiv:1310.0764 $2. Bibcode:2013AJ....146..154M. doi:10.1088/0004-6256/146/6/154. 
  13. ^ Perryman, Michael (2010). The Making of History's Greatest Star Map. Astronomers' Universe. Heidelberg: Springer-Verlag. Bibcode:2010mhgs.book.....P. doi:10.1007/978-3-642-11602-5. ISBN 978-3-642-11601-8. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023. 
  14. ^ Garrison, R. F. (December 1993). "Anchor Points for the MK System of Spectral Classification". Bulletin of the American Astronomical Society. 25: 1319. Bibcode:1993AAS...183.1710G. 25 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2012. 
  15. ^ Andrews, Robin George (8 Mayıs 2023). "Webb Telescope Finds a Star Cloaked in 3 Rings of Ruined Worlds - Astronomers have gained a new understanding of the chaos that wreathes the bright star Fomalhaut with the help of the powerful space observatory". The New York Times. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  16. ^ a b c d Gáspár, András; Wolff, Schuyler Grace (8 Mayıs 2023). "Spatially resolved imaging of the inner Fomalhaut disk using JWST/MIRI". Nature Astronomy. 7 (7): 790-798. arXiv:2305.03789 $2. Bibcode:2023NatAs...7..790G. doi:10.1038/s41550-023-01962-6. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  17. ^ a b c Mennesson, B.; Absil, O.; Lebreton, J.; Augereau, J.-C.; Serabyn, E.; Colavita, M. M.; Millan-Gabet, R.; Liu, W.; Hinz, P.; Thébault, P. (2012). "An interferometric study of the Fomalhaut inner debris disk II. Keck Nuller mid-infrared observations". Astrophysical Journal. 763 (2): 119. arXiv:1211.7143 $2. Bibcode:2013ApJ...763..119M. doi:10.1088/0004-637X/763/2/119. 
  18. ^ a b c d e f Mamajek, Eric E.; Bartlett, Jennifer L.; Seifahrt, Andreas; Henry, Todd J.; Dieterich, Sergio B.; Lurie, John C.; Kenworthy, Matthew A.; Jao, Wei-Chun; Riedel, Adric R.; Subasavage, John P.; Winters, Jennifer G.; Finch, Charlie T.; Ianna, Philip A.; Bean, Jacob (2013). "The Solar Neighborhood. XXX. Fomalhaut C". The Astronomical Journal. 146 (6): 154. arXiv:1310.0764 $2. Bibcode:2013AJ....146..154M. doi:10.1088/0004-6256/146/6/154. 
  19. ^ Bob King (1 Ekim 2014). "Fomalhaut: A crazy-wide triple stat". Sky & Telescope. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020. 
  20. ^ a b c András Gáspár; George H. Rieke (5 Mayıs 2020). "New HST data and modeling reveal a massive planetesimal collision around Fomalhaut". Proceedings of the National Academy of Sciences. 117 (18): 9712-9722. arXiv:2004.08736 $2. Bibcode:2020PNAS..117.9712G. doi:10.1073/pnas.1912506117. PMC 7211925 $2. PMID 32312810. 
  21. ^ Andreoli, Claire (20 Nisan 2020). "Exoplanet Apparently Disappears in Latest Hubble Observations". NASA. 21 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2020. 
  22. ^ Wagman, M. (Ağustos 1987). "Flamsteed's Missing Stars". Journal for the History of Astronomy. 18 (3): 212. Bibcode:1987JHA....18..209W. doi:10.1177/002182868701800305. 
  23. ^ Hartkopf, William I.; Mason, Brian D. "Addressing confusion in double star nomenclature: The Washington Multiplicity Catalog". U.S. Naval Observatory. 17 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  24. ^ "Fomalhaut". 21 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  25. ^ a b c d e f Allen, R.H. (1963). "Piscis Australis, the Southern Fish". Star Names — Their Lore and Meaning (reprint bas.). Dover Books. ss. 344-347 – Penelope, U Chicago vasıtasıyla. 
  26. ^ "IAU Working Group on Star Names (WGSN)". 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  27. ^ "Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1" (PDF). 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2016. 
  28. ^ NameExoWorlds: An IAU Worldwide Contest to Name Exoplanets and their Host Stars 23 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. IAU.org. 9 Temmuz 2014
  29. ^ "NameExoWorlds The Process". 15 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  30. ^ Final Results of NameExoWorlds Public Vote Released 2 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., International Astronomical Union, 15 Aralık 2015.
  31. ^ "SCSU planetarium names an exoplanet". 9 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023. 
  32. ^ "NameExoWorlds The Approved Names". 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2016. 
  33. ^ a b Barrado y Navascues, D. (1998). "The Castor moving group. The age of Fomalhaut and VEGA". Astronomy and Astrophysics. 339: 831-839. arXiv:astro-ph/9905243 $2. Bibcode:1998A&A...339..831B. 
  34. ^ "Elusive Planet Reshapes a Ring Around Neighboring Star". HubbleSite - newscenter. Space Telescope Science Institute (STScI). 22 Haziran 2005. 7 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023. 
  35. ^ Barrado y Navascues, David; Stauffer, John R.; Hartmann, Lee; Balachandran, Suchitra C. (January 1997). "The Age of Gliese 879 and Fomalhaut". Astrophysical Journal. 475 (1): 313. arXiv:astro-ph/9704021 $2. Bibcode:1997ApJ...475..313B. doi:10.1086/303518.  Bu yayında [Fe/H] = −0,11 dex. değeri listelenmiştir
  36. ^ Adkins, Jamie (8 Mayıs 2023). "Webb Looks for Fomalhaut's Asteroid Belt and Finds Much More". NASA. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  37. ^ "ALMA Reveals Workings of Nearby Planetary System". ESO Press Release. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2012. 
  38. ^ Kalas, Paul; Graham, James R.; Clampin, Mark (2005). "A planetary system as the origin of structure in Fomalhaut's dust belt". Nature. 435 (7045): 1067-1070. arXiv:astro-ph/0506574 $2. Bibcode:2005Natur.435.1067K. doi:10.1038/nature03601. PMID 15973402. 
  39. ^ The disc was reported by Holland, Wayne S. (1998). "Submillimetre images of dusty debris around nearby stars". Nature. 392 (6678): 788-791. Bibcode:1998Natur.392..788H. doi:10.1038/33874.  Diskin, gezegenler tarafından süpürülmüş olabileceğini öne sürdükleri bir boşluk üzerinde merkezlendiği belirtilir.
  40. ^ "Fomalhaut's Kuiper Belt". Sky & Telescope. 22 Haziran 2005. 18 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2007. 
  41. ^ "Hubble Directly Observes a Planet Orbiting Another Star". 4 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2008. 
  42. ^ Le Bouquin, Jean-Baptiste (2009). "The spin-orbit alignment of the Fomalhaut planetary system probed by optical long baseline interferometry". Astronomy and Astrophysics. 498 (3): L41-L44. arXiv:0904.1688 $2. Bibcode:2009A&A...498L..41L. doi:10.1051/0004-6361/200911854. 
  43. ^ B. Acke (2012). "Herschel images of Fomalhaut. An extrasolar Kuiper belt at the height of its dynamical activity". Astronomy & Astrophysics (class: astro-ph). 540: A125. arXiv:1204.5037 $2. Bibcode:2012A&A...540A.125A. doi:10.1051/0004-6361/201118581. 
  44. ^ Boley, A. (2012). "Constraining the Planetary System of Fomalhaut Using High-Resolution ALMA Observations". The Astrophysical Journal (class: astro-ph). 750 (1): L21. arXiv:1204.0007 $2. Bibcode:2012ApJ...750L..21B. doi:10.1088/2041-8205/750/1/L21. 
  45. ^ Kenworthy, Matthew A.; Meshkat, Tiffany; Quanz, Sascha P.; Girard, Julien H.; Meyer, Michael R.; Kasper, Markus (2012). "Coronagraphic Observations of Fomalhaut at Solar System Scales". Astrophysical Journal (class: astro-ph). 764 (1): 7. arXiv:1212.1459 $2. Bibcode:2013ApJ...764....7K. doi:10.1088/0004-637X/764/1/7. 
  46. ^ "Hubble snaps first optical photo of exoplanet". Berkeley News. 13 Kasım 2008. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2017. 
  47. ^ Kalas, Paul (2008). "Optical Images of an Exosolar Planet 25 Light-Years from Earth". Science. 322 (5906): 1345-1348. arXiv:0811.1994 $2. Bibcode:2008Sci...322.1345K. doi:10.1126/science.1166609. PMID 19008414. 
  48. ^ Kenworthy, Matthew A. (2009). "MMT/AO 5 micron Imaging Constraints on the Existence of Giant Planets Orbiting Fomalhaut at ~13–40 AU". The Astrophysical Journal. 697 (2): 1928-1933. arXiv:0811.2443 $2. Bibcode:2009ApJ...697.1928K. doi:10.1088/0004-637X/697/2/1928. 
  49. ^ Markus, J. (2012). "Infrared Non-detection of Fomalhaut b—Implications for the Planet Interpretation". The Astrophysical Journal. 747 (2): 116. arXiv:1201.4388 $2. Bibcode:2012ApJ...747..116J. doi:10.1088/0004-637X/747/2/116. 
  50. ^ Kennedy, Grant M.; Lovell, Joshua B. (May 2023). "ALMA and Keck analysis of Fomalhaut field sources: JWST's Great Dust Cloud is a background object". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 524 (2): 2698-2704. arXiv:2305.10480 $2. doi:10.1093/mnras/stad2058. 
  51. ^ Kalas, Paul; Graham, James R.; Fitzgerald, Michael P.; Clampin, Mark (2013). "STIS Coronagraphic Imaging of Fomalhaut: Main Belt Structure and the Orbit of Fomalhaut b". The Astrophysical Journal. 775 (1): article id. 56. arXiv:1305.2222 $2. Bibcode:2013ApJ...775...56K. doi:10.1088/0004-637X/775/1/56. 
  52. ^ De Rosa, Robert J.; Esposito, Thomas M.; Hirsch, Lea A.; Nielsen, Eric L.; Marley, Mark S.; Kalas, Paul; Wang, Jason J.; Macintosh, Bruce (7 Ekim 2019). "The Possible Astrometric Signature of a Planetary-mass Companion to the Nearby Young Star TW Piscis Austrini (Fomalhaut B): Constraints from Astrometry, Radial Velocities, and Direct Imaging". Astronomical Journal. 158 (6): 225. arXiv:1910.02965 $2. Bibcode:2019AJ....158..225D. doi:10.3847/1538-3881/ab4c9b. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023. 
  53. ^ Kennedy, Grant M.; Wyatt, M.C.; Kalas, P.; Duchêne, G.; Sibthorpe, B.; Lestrade, J.-F.; Matthews, B.C.; Greaves, G. (17 Aralık 2013). "Discomapvery of the Fomalhaut C debris disc". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 438 (1): L96-L100. arXiv:1312.5315 $2. Bibcode:2014MNRAS.438L..96K. doi:10.1093/mnrasl/slt168. 
  54. ^ "Solitary Fomalhaut guards the southern sky". earthsky.org. Brightest stars. 9 Eylül 2021. 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Fomalhaut had first visible exoplanet. , alıntı yapan R.H. Allen (1963).[25]
  55. ^ 天文教育資訊網 [Astronomy Education Information Network]. Activities of Exhibition and Education in Astronomy (AEEA) (Çince). 7 Temmuz 2006. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  56. ^ Dawson, James (1881). Australian Aborigines. Sydney, AU: George Robertson. s. 100. ISBN 0-85575-118-5. 
  57. ^ Harney, Bill Yidumduma; Cairns, Hugh C. (2004) [2003]. Dark Sparklers (revised bas.). Merimbula, New South Wales: Hugh C. Cairns. s. 204. ISBN 0-9750908-0-1. 
  58. ^ Robinson, J.H. (Eylül 1980). "Fomalhaut and cairn D at the Big Horn and Moose Mountain medicine wheels". Bulletin of the Astronomical Society. 12: 887. Bibcode:1980BAAS...12..887R. 
  59. ^ Semeniuk, Ivan (22 Haziran 2005). "Hubble spies lord of the stellar rings". New Scientist. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2023. 
  60. ^ "Attack cargo ship Fomalhaut (AE-20)". navsource.org. 2 October 2005. 16 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 January 2020. 
Kaynak hatası: <references> grubunda "" içinde tanımlanan "vegalikedisc" adlı <ref> etiketinin içeriği yok. (Bkz: Kaynak gösterme)

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Fomalhaut ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Fomalhaut&oldid=33896590" sayfasından alınmıştır