Wybory parlamentarne w Polsce w 1993 roku
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Rodzaj | |||
| Data przeprowadzenia |
19 września 1993 | ||
| Data zarządzenia |
2 czerwca 1993 | ||
| Podstawa prawna |
Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej; Ordynacja wyborcza do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej | ||
| Ordynacja wyborcza |
proporcjonalna (Sejm), większościowa (Senat) | ||
| Głosowanie | |||
| |||
| |||
| |||
| |||
Wybory parlamentarne w Polsce w 1993 roku – wybory do Sejmu i Senatu, zarządzone przez prezydenta RP Lecha Wałęsę na 19 września 1993; zostały rozpisane na skutek zarządzenia prezydenta o rozwiązaniu Sejmu 31 maja 1993. Wybory zakończyły się zwycięstwem ugrupowań skupionych w koalicję Sojusz Lewicy Demokratycznej (na czele z SdRP), która zawiązała koalicję z Polskim Stronnictwem Ludowym, które zajęło 2. miejsce (jego prezes Waldemar Pawlak został premierem).
Sytuacja parlamentu
[edytuj | edytuj kod]Od 31 maja 1993 do dnia wyborów (pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu odbyło się 14 października 1993) Rzeczpospolita Polska nie miała urzędującego Sejmu i Senatu. Zgodnie z przepisami konstytucyjnymi funkcje swoje pełnili marszałek Sejmu, marszałek Senatu i wicemarszałkowie.
Ordynacja
[edytuj | edytuj kod]Wybory odbyły się na podstawie nowej ordynacji wyborczej, bowiem poprzednia ordynacja z 1991 została uznana za niekorzystną[2]. Uchwalenie nowej ordynacji zostało poparte przez większość klubów parlamentarnych. Prace nad projektem ordynacji ukończono w lutym 1993. 15 kwietnia Sejm uchwalił ordynację. W maju Senat wprowadził poprawki, których część została uwzględniona przez Sejm[2]. 1 czerwca Lech Wałęsa podpisał nową ordynację wyborczą. Nowa ordynacja wprowadziła progi zaporowe dla partii (5%) oraz dla koalicji (8%), ponadto zmieniono sposób liczenia głosów z metody Sainte-Laguë na metodę D’Hondta. Ordynacja przewidywała również zwiększenie liczby okręgów z 37 do 52, co spowodowało zmniejszenie liczby mandatów w okręgu. Ordynacja przewidywała okręgi 6-, 5-, 4- oraz 3-mandatowe[2]. W wyborach do Sejmu w okręgach według ordynacji proporcjonalnej wybierano 391 posłów. Mandaty dzielono metodą D’Hondta pomiędzy komitety, które uzyskały co najmniej 5%, a w przypadku koalicyjnych komitetów wyborczych (KKW) – 8% głosów. Z progu tego zwolnione były komitety wyborcze organizacji mniejszości narodowych. Pozostałe 69 mandatów obsadzano z list ogólnopolskich, na których kolejność kandydatów ustalały same komitety[2]. Mandaty z list tych przydzielano proporcjonalnie metodą D’Hondta; mogły je uzyskać komitety, które uzyskały co najmniej 7% głosów. Mandaty uzyskiwali posłowie z najwyższych pozycji na listach, z pominięciem tych, którzy zostali wybrani w okręgach wyborczych.
Komitety wyborcze do Sejmu i Senatu
[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
Kampania wyborcza
[edytuj | edytuj kod]Kampania wyborcza odbywała się w atmosferze przesunięcia nastrojów społecznych w kierunku lewicy. Większość społeczeństwa obciążała winą za chaos i ubóstwo rządy solidarnościowe. W ciągu dwóch lat odwróciły się proporcje osób oceniających pozytywnie i negatywnie „Solidarność”. Zmalała natomiast liczba osób negatywnie nastawionych do PZPR. Partie wywodzące się z dawnych PZPR i ZSL były postrzegane jako mające kompetentną i dobrze przygotowaną kadrę oraz racjonalny program społeczno-gospodarczy[3]. 10 sierpnia upłynął termin zgłaszania kandydatów na posłów. W wyborach wzięły udział 34 komitety
SLD
[edytuj | edytuj kod]7 lipca 1993 28 organizacji podpisało umowę koalicyjną. W skład koalicji wchodziły m.in. Ruch Ludzi Pracy oraz Polska Partia Socjalistyczna. Na 613 kandydatów koalicji 249 było członkami Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej[3]. Sama kampania miała charakter spokojny i wyważony. SLD przedstawiał się jako ugrupowanie odpowiedzialne i będące przeciwwagą dla radykalizmu prawicy[4]. W toku kampanii odnotowano wzrost poparcia dla SLD do poziomu 15%. Poparcie utrzymywało się na tym samym poziomie i dawało miejsce w czołówce sondaży[5].
PSL
[edytuj | edytuj kod]Główne hasło PSL brzmiało: „Polska Potrzebuje gospodarza”. Kampania przebiegała spokojnie, lecz zdarzała się umiarkowana krytyka zarówno UD i KLD, którym stawiano zarzuty nadmiernego liberalizmu, jak i SLD, zarzucając mu popieranie UD. Jednocześnie kierownictwo PSL przedstawiało partię jako daleką od kłótni i podziałów. Stonowana kampania spowodowała, że w sondażach PSL zajmowało 2. lub 3. miejsce z poparciem rzędu 12–16%[5].
Unia Demokratyczna
[edytuj | edytuj kod]W czerwcu Unia Demokratyczna negocjowała wspólny start z Kongresem Liberalno-Demokratycznym, jednak z uwagi na obawy przed utratą wyborców oba ugrupowania poszły do wyborów samodzielnie[5]. Na listach partii znaleźli się posłowie „Solidarności” głosujący przeciwko wnioskowi o odwołanie rządu Hanny Suchockiej[5]. Kampania partii nacechowana była osobistymi ambicjami jej członków.
Na listach w jednym okręgu znajdowało się po kilka znanych nazwisk (m.in. Jacek Kuroń i Bronisław Geremek w Warszawie)[5]. Sondaże przedwyborcze dawały partii 13–16% poparcia, zaś w lipcu partia osiągnęła 21% poparcia[5].
BBWR
[edytuj | edytuj kod]Kampania BBWR opierała się na autorytecie i poparciu prezydenta Lecha Wałęsy. Ugrupowanie skupiało przypadkowe osoby. Z powodu skłócenia prezydenta z obozem postsolidarnościowym, nie zdołało zawiązać koalicji z żadnym z ugrupowań tworzących rząd Hanny Suchockiej. W momencie powstania BBWR cieszył się poparciem sięgającym 18%, jednak z powodu braku nadziei na zawarcie szerokiej koalicji przez ugrupowania postsolidarnościowe, w ciągu kilku miesięcy poparcie spadło do 6–7%[6].
KKW „Ojczyzna”
[edytuj | edytuj kod]Komitet wyborczy powstał 13 lipca w Gdańsku. Koalicję patronatem objął arcybiskup Tadeusz Gocłowski. Główną partią tworzącą porozumienie było Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe. Oprócz ZChN w skład koalicji weszły Partia Konserwatywna, Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie, Partia Chrześcijańskich Demokratów oraz Federacja Polskiej Przedsiębiorczości. Komitet wyborczy „Ojczyzna” zarejestrował się jako koalicja wyborcza, co spowodowało konieczność przekroczenia progu 8%[7].
Pozostałe istotne partie prawicy
[edytuj | edytuj kod]Głównym partiom prawicowym (ZChN, Porozumieniu Centrum, Porozumieniu Ludowemu i Ruchowi dla Rzeczypospolitej) nie udało się osiągnąć porozumienia i wystartowały w wyborach samodzielnie[8]. Toczone przez okres dwóch miesięcy rozmowy pomiędzy RdR a PC w sprawie koalicji dostarczyły jedynie radości dziennikarzom oraz przeciwnikom ugrupowań. Obie partie nie doszły do porozumienia. 19 czerwca Jarosław Kaczyński stworzył blok wyborczy Porozumienie Centrum – Zjednoczenie Polskie, obejmujący kilka małych partii. 6 lipca Jan Olszewski powołał natomiast wokół RdR blok wyborczy o nazwie Koalicja dla Rzeczypospolitej (KdR)[9].
Samoobrona
[edytuj | edytuj kod]Kampania Samoobrony oparta była na osobie jej lidera Andrzeja Leppera. Krytykował on polski kapitalizm i klasę polityczną jako podległą międzynarodowej finansjerze.
Kontrowersyjne wydarzenie miało miejsce w Praszce w województwie częstochowskim, gdy pewna grupa działaczy Samoobrony pobiła niepełnosprawnego burmistrza i obwiozła go na taczkach po rynku, Andrzej Lepper przedstawił osoby odpowiedzialne jako bohaterów sprawy[10].
Kościół
[edytuj | edytuj kod]Postawa Kościoła katolickiego w kampanii wyborczej należała do powściągliwych. Słowo pasterskie biskupów ograniczyło się do wskazania zasad moralnych, jakimi powinni się kierować katolicy. Wyjątkiem była postawa biskupa Józefa Życińskiego, który skrytykował postkomunistów, porównując obejmowanie przez nich władzy po upadku komunizmu do oddania władzy w powojennych Niemczech w ręce nazistów[7].
Listy wyborcze w poszczególnych okręgach oraz ich liderzy[11]
[edytuj | edytuj kod]Listy które zarejestrowały kandydatów, tylko w części okręgów wyborczych
| Okręg | TSKN | OKN | O-LP | RAŚ | NOT | RPP | PUP | PiP | Spół. Dom | PFN | WAB | OSMN | PFP | PPOK | MN | CMN | ZB | NTO |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | – | – | Zygmunt Krzemiński | – | Jan Salamończyk | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 2 | – | – | Paweł Siemieniuk | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 3 | – | – | Marian Jędryka | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 4 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Antoni Mironowicz | – |
| 5 | – | – | Bogumiła Boba | – | Kazimierz Rajzer | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 6 | – | – | – | – | Andrzej Myśliwiec | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 7 | – | – | – | – | Józef Malinowski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 8 | – | – | Józef Pasiewicz | – | Janusz Berdowski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 9 | – | – | Janusz Sperka | – | Marek Hercog | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Edward Flak | – | – |
| 11 | – | Andrzej Gwiazda | – | – | – | – | – | – | – | Wojciech Bela | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 14 | – | – | – | – | Stanisław Zalejski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 15 | – | – | – | – | – | Jerzy Rachtan | Eugeniusz Kowalski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 16 | Ryszard Hudy | – | – | Jerzy Bogacki | – | Marian Kowalczyk | Leszek Bujak | Dietmar Brehmer | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 17 | Roman Kurzbauer | – | – | Leszek Pyszny | – | – | Adam Gorzelany | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 19 | – | – | – | – | Jan Sobutka | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 21 | – | – | – | – | Andrzej Reczyński | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 23 | – | – | – | – | Ryszard Chamer | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 24 | – | – | – | – | Antoni Chocianowski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 25 | – | – | – | – | Stanisław Zaremba | – | – | – | – | – | Iwontyna Derkacz | – | – | – | – | – | – | – |
| 26 | – | – | Wacław Krajewski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 27 | – | – | Bogusław Rybicki | – | Andrzej Tarka | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 29 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Walter Angrik | – | – | – | – | – | – |
| 30 | – | – | – | – | Dominik Kuźmiński | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Henryk Kroll | – | – | – |
| 32 | – | – | – | – | Władysław Grzelak | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 33 | – | – | Stanisław Głód | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Julian Brzozowski |
| 34 | – | – | Wiesław Łęczycki | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 35 | – | – | Jerzy Marcickiewicz | – | Antoni Milkiewicz | – | Anna Ziółkowska | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 37 | – | – | – | – | Jan Cissowski | – | – | – | Ryszard Kaczor | – | – | – | Jan Bratoszewski | – | – | – | – | – |
| 38 | – | Józef Wójcik | Jan Znamirowski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 44 | – | – | Jan Kostecki | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 45 | – | – | – | – | Józef Kirejczyk | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 47 | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | Antoni Czajka | – | – | – | – |
| 49 | – | – | – | – | Jerzy Pietraszewski | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 50 | – | – | Norbert Tomczyk | – | Cezary Sierpiński | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
| 51 | – | – | – | – | Zdzisław Franke | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – | – |
Wyniki głosowania i wyniki wyborów do Sejmu II kadencji
[edytuj | edytuj kod]Frekwencja w wyborach do Sejmu wyniosła 52,13%[12] i była wyższa od frekwencji w poprzednich wyborach parlamentarnych, lecz także wyraźnie niższa niż w pierwszej turze wyborów z 1989. Najmniejszą frekwencję odnotowano na terenach dawnej kongresówki, a największą na terenach dawnej Galicji[10].
Wyniki wyborów do Sejmu RP
[edytuj | edytuj kod]
| Komitet wyborczy[13] | Głosy | Mandaty | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba | % | +/− | Liczba | +/− | % | ||
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 2 815 169 | 20,41 |  8,42
|
171 | 111
|
37,17 | |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 2 124 367 | 15,40 | 6,73
|
132 | 84
|
28,70 | |
| Unia Demokratyczna | 1 460 957 | 10,59 |  1,73
|
74 | 12
|
16,09 | |
| Unia Pracy | 1 005 004 | 7,28 | – | 41 | – | 8,91 | |
| Konfederacja Polski Niepodległej | 795 487 | 5,77 | 1,73
|
22 | 24
|
4,78 | |
| Bezpartyjny Blok Wspierania Reform | 746 653 | 5,41 | – | 16 | – | 3,48 | |
| Mniejszość Niemiecka | 60 770 | 0,44 | 0,74
|
3 | 4
|
0,65 | |
| Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Niemców – DFK | 23 396 | 0,17 | – | 1 | – | 0,22 | |
| Katolicki Komitet Wyborczy „Ojczyzna”[a] | 878 445 | 6,37 | 3,28[b]
|
– | 53[c]
|
– | |
| Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” | 676 334 | 4,90 | 0,15
|
– | 27
|
– | |
| Porozumienie Centrum | 609 973 | 4,42 | 4,29
|
– | 44
|
– | |
| Kongres Liberalno-Demokratyczny | 550 578 | 3,99 | 3,50
|
– | 37
|
– | |
| Unia Polityki Realnej | 438 559 | 3,18 | 0,92
|
– | 3
|
– | |
| Samoobrona – Leppera | 383 967 | 2,78 | 2,75
|
– | – | – | |
| Partia X | 377 480 | 2,74 | 2,27
|
– | 3
|
– | |
| Koalicja dla Rzeczypospolitej | 371 923 | 2,70 | – | – | – | – | |
| Polskie Stronnictwo Ludowe – Porozumienie Ludowe | 327 085 | 2,37 | 3,10
|
– | 28
|
– | |
| Ruch Autonomii Śląska | 26 357 | 0,19 | 0,17
|
– | 2
|
– | |
| NOT Stowarzyszenia Techniczne | 22 717 | 0,16 | – | – | – | – | |
| Ojczyzna – Lista Polska | 15 958 | 0,12 | – | – | – | – | |
| Polska Wspólnota Narodowa – Polskie Stronnictwo Narodowe | 14 989 | 0,11 | 0,06
|
– | – | – | |
| Polska Partia Przyjaciół Piwa | 14 382 | 0,10 | 3,17
|
– | 16
|
– | |
| Pojednanie i Przyszłość Niemiecka Wspólnota | 13 776 | 0,10 | 0,05
|
– | – | – | |
| Związek Białoruski | 10 164 | 0,07 | – | – | – | – | |
| Mniejszość Niemiecka | 10 068 | 0,07 | – | – | – | – | |
| Otwarta Kampania Niezależnych – Poza Układem | 6918 | 0,05 | – | – | – | – | |
| Polska Unia Pracujących | 6789 | 0,05 | – | – | – | – | |
| Mniejszość Niemiecka woj. olsztyńskiego | 2444 | 0,02 | – | – | – | – | |
| Rzemieślnicza Partia Polski | 2251 | 0,02 | – | – | – | – | |
| Wyborcza Akcja Bezrobotnych | 900 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Polska Partia Odnowy Kraju | 663 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Polski Front Narodowy | 565 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Narodowe Towarzystwo Oświatowe | 463 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Spółdzielczy Dom | 418 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Polski Front Patriotyczny | 258 | 0,01 | – | – | – | – | |
| Ogółem | 13 796 227 | 100,00 | – | 460 | – | 100,00 | |
| Głosy nieważne | 619 359 | 4,30 | 1,33
| ||||
| Frekwencja | 14 415 586 | 52,13 | 8,93
| ||||
-
Liczba mandatów -
Zwycięskie komitety wyborcze w okręgach
Podział mandatów i rozkład procentowy poparcia w wyniku wyborów z uwzględnieniem podziału na późniejszą koalicję rządzącą w kolejności: ugrupowania rządowe, opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna (komitety, które nie przekroczyły 1% poparcia w skali kraju, potraktowano zbiorczo):
| ↓ | ||||||||
| 171 | 132 | 74 | 41 | 22 | 16 | |||
| SLD | PSL | UD | UP | KPN | ||||
| ↓ | |||||||||||||||||
| SLD | PSL | UD | UP | KPN | BBWR | „O” | „S” | PC | KLD | UPR | S–L | X | |||||
Wyniki głosowania w skali okręgów
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie dane wyrażono w procentach.
| Okręg | Nazwa | Frekwencja | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| SLD | PSL | UD | UP | „O” | KPN | BBWR | „S” | PC | KLD | UPR | Sam. | X | KdP | PSL-PL | MN | TSKN | Inni | |||
| 1 | Warszawa I | 22,37 | 2,77 | 16,83 | 11,94 | 4,69 | 3,53 | 6,39 | 3,39 | 7,80 | 8,04 | 4,03 | 1,11 | 0,72 | 5,20 | 0,41 | – | – | 0,78 | 61,09 |
| 2 | Warszawa II | 15,12 | 12,30 | 10,43 | 8,50 | 7,00 | 4,85 | 7,81 | 5,13 | 6,99 | 5,10 | 4,12 | 2,39 | 2,20 | 4,55 | 2,90 | – | – | 0,61 | 48,72 |
| 3 | Biała Podlaska | 17,21 | 32,68 | 3,71 | 2,96 | 8,34 | 3,47 | 3,92 | 3,28 | 3,45 | 1,36 | 1,59 | 3,89 | 3,51 | 5,19 | 4,44 | – | – | 0,99 | 52,74 |
| 4 | Białystok | 24,77 | 10,23 | 5,97 | 6,42 | 13,73 | 4,47 | 4,15 | 3,79 | 4,03 | 2,58 | 2,32 | 2,09 | 1,67 | 7,46 | 2,34 | – | – | 4,00 | 52,22 |
| 5 | Bielsko-Biała | 16,12 | 10,09 | 14,44 | 5,91 | 9,27 | 10,47 | 8,07 | 6,57 | 3,89 | 4,70 | 3,56 | – | 2,27 | 2,08 | 1,67 | – | – | 0,88 | 55,34 |
| 6 | Bydgoszcz | 29,41 | 11,02 | 10,22 | 6,79 | 6,13 | 3,77 | 4,67 | 2,94 | 6,80 | 3,70 | 2,81 | 4,27 | 3,25 | 1,58 | 1,28 | – | – | 1,36 | 57,05 |
| 7 | Chełm | 23,90 | 26,13 | 4,63 | 3,13 | 6,26 | 6,09 | 4,34 | 3,63 | 2,63 | 1,30 | 2,62 | 5,22 | 3,22 | 2,78 | 3,17 | – | – | 0,93 | 49,30 |
| 8 | Ciechanów | 21,38 | 26,51 | 4,04 | 4,93 | 5,01 | 2,53 | 3,12 | 2,71 | 3,73 | 2,33 | 1,34 | 3,13 | 5,02 | 3,52 | 9,65 | – | – | 1,05 | 48,72 |
| 9 | Częstochowa | 20,27 | 16,14 | 8,15 | 6,44 | 5,02 | 8,44 | 4,77 | 5,75 | 5,55 | 2,70 | 3,72 | 3,32 | 3,62 | – | 1,95 | 3,51 | – | 0,66 | 48,72 |
| 10 | Elbląg | 24,79 | 15,27 | 7,90 | 7,38 | 3,97 | 5,10 | 4,51 | 4,15 | 5,01 | 4,97 | 3,26 | 5,12 | 4,74 | 2,19 | 1,63 | – | – | – | 48,87 |
| 11 | Gdańsk | 15,59 | 6,02 | 11,59 | 6,82 | 6,64 | 4,77 | 8,32 | 8,14 | 6,53 | 10,83 | 4,51 | 2,55 | 1,53 | 2,75 | 1,88 | – | – | 1,54 | 55,58 |
| 12 | Gorzów Wielkopolski | 25,21 | 16,84 | 9,74 | 6,32 | 6,67 | 3,90 | 3,37 | 4,45 | 4,08 | 4,27 | 2,77 | 4,82 | 4,09 | 1,28 | 2,18 | – | – | – | 50,25 |
| 13 | Jelenia Góra | 24,43 | 12,39 | 10,64 | 9,88 | 4,31 | 5,46 | 5,06 | 6,33 | 3,38 | 3,69 | 3,40 | 4,62 | 3,07 | 2,01 | 1,33 | – | – | – | 49,19 |
| 14 | Kalisz | 23,50 | 23,09 | 9,64 | 6,07 | 5,46 | 3,17 | 4,54 | 4,40 | 3,72 | 2,39 | 2,25 | 3,44 | 3,49 | 1,93 | 2,33 | – | – | 0,57 | 56,64 |
| 15 | Sosnowiec | 33,65 | 6,95 | 9,18 | 8,30 | 4,54 | 9,68 | 3,83 | 6,12 | 3,50 | 3,27 | 3,44 | – | 4,04 | 1,63 | 0,81 | – | – | 1,04 | 55,59 |
| 16 | Katowice | 18,97 | 3,52 | 14,06 | 8,66 | 6,34 | 9,37 | 7,62 | 7,07 | 3,97 | 5,64 | 3,19 | 1,36 | 1,99 | 1,26 | 0,29 | – | 1,06 | 5,64 | 44,69 |
| 17 | Gliwice | 16,11 | 4,61 | 14,01 | 6,18 | 6,69 | 10,53 | 8,68 | 6,03 | 3,92 | 4,50 | 3,73 | 2,02 | 2,70 | 1,67 | 0,66 | – | 4,26 | 3,70 | 47,17 |
| 18 | Kielce | 23,20 | 27,55 | 6,57 | 6,49 | 4,08 | 5,61 | 3,73 | 4,31 | 2,80 | 2,62 | 2,09 | 3,11 | 3,00 | 2,40 | 2,04 | – | – | 0,39 | 49,53 |
| 19 | Konin | 21,13 | 24,52 | 5,91 | 6,39 | 7,25 | 4,37 | 4,01 | 4,35 | 2,43 | 2,13 | 2,28 | 3,92 | 5,28 | 2,52 | 3,02 | – | – | 0,50 | 49,93 |
| 20 | Koszalin | 25,21 | 11,17 | 10,81 | 7,29 | 3,99 | 4,18 | 4,12 | 3,06 | 3,57 | 3,23 | 2,78 | 13,93 | 2,89 | 1,98 | 1,80 | – | – | – | 53,16 |
| 21 | Kraków | 13,86 | 9,52 | 18,47 | 6,90 | 5,78 | 11,62 | 7,17 | 6,12 | 3,95 | 5,60 | 4,81 | – | 1,16 | 3,18 | 1,38 | – | – | 0,47 | 52,41 |
| 22 | Krosno | 12,51 | 17,92 | 7,88 | 4,12 | 14,23 | 8,73 | 3,33 | 5,64 | 4,18 | 1,54 | 3,44 | 3,35 | 3,25 | 5,40 | 4,48 | – | – | – | 53,20 |
| 23 | Legnica | 25,27 | 15,84 | 8,00 | 10,68 | 4,29 | 5,97 | 5,15 | 4,88 | 3,75 | 3,08 | 2,89 | 5,09 | – | 1,99 | 2,64 | – | – | 0,48 | 51,27 |
| 24 | Leszno | 21,88 | 21,03 | 9,71 | 7,32 | 6,16 | 2,70 | 6,66 | 3,04 | 2,68 | 2,32 | 3,53 | 4,08 | 4,24 | 1,78 | 2,29 | – | – | 0,57 | 51,48 |
| 25 | Lublin | 20,49 | 21,48 | 6,77 | 4,61 | 4,96 | 6,86 | 4,29 | 4,94 | 6,27 | 2,35 | 3,40 | 2,75 | 2,08 | 4,87 | 3,17 | – | – | 0,71 | 51,48 |
| 26 | Łomża | 10,46 | 29,18 | 4,05 | 4,47 | 11,96 | 4,88 | 4,55 | 5,02 | 2,17 | 1,26 | 2,42 | 3,67 | 3,60 | 3,79 | 6,72 | – | – | 1,79 | 48,80 |
| 27 | Łódź | 26,62 | 5,38 | 12,08 | 11,05 | 6,93 | 5,62 | 5,10 | 4,60 | 3,88 | 5,06 | 4,16 | 2,42 | 2,48 | 2,78 | 0,80 | – | – | 1,02 | 53,52 |
| 28 | Nowy Sącz | 8,98 | 18,23 | 9,47 | 2,70 | 16,33 | 6,39 | 13,04 | 6,87 | 5,19 | 3,23 | 2,08 | – | 1,60 | 3,33 | 2,58 | – | – | – | 53,39 |
| 29 | Olsztyn | 23,70 | 14,79 | 9,10 | 7,26 | 4,00 | 5,07 | 4,12 | 3,92 | 4,01 | 6,39 | 2,62 | 4,66 | 4,83 | 2,29 | 2,28 | – | – | 0,94 | 51,51 |
| 30 | Opole | 16,72 | 13,51 | 10,06 | 5,48 | 4,60 | 4,94 | 4,41 | 4,46 | 3,71 | 4,56 | 2,39 | – | 2,07 | 1,60 | 1,93 | 18,96 | – | 0,60 | 46,45 |
| 31 | Ostrołęka | 16,91 | 27,31 | 6,24 | 3,82 | 10,58 | 3,67 | 4,52 | 4,27 | 4,02 | 2,22 | 2,33 | 1,51 | 5,00 | 4,10 | 3,50 | – | – | – | 45,95 |
| 32 | Piła | 27,48 | 16,38 | 9,90 | 5,08 | 6,26 | 3,76 | 3,62 | 2,98 | 3,64 | 2,91 | 2,67 | 6,14 | 3,45 | 1,56 | 3,58 | – | – | 0,59 | 56,74 |
| 33 | Piotrków Trybunalski | 18,21 | 24,02 | 5,76 | 8,08 | 5,12 | 6,15 | 4,53 | 5,58 | 4,35 | 2,62 | 2,34 | 3,52 | 3,60 | 2,40 | 3,10 | – | – | 0,63 | 49,40 |
| 34 | Płock | 17,31 | 43,97 | 6,21 | 4,53 | 2,81 | 3,02 | 2,63 | 3,12 | 2,98 | 1,49 | 1,86 | 2,48 | 3,66 | 1,76 | 1,67 | – | – | 0,50 | 52,88 |
| 35 | Poznań | 18,63 | 10,03 | 22,87 | 14,57 | 4,85 | 2,11 | 3,45 | 2,70 | 2,41 | 3,91 | 5,31 | 2,34 | 2,87 | 1,45 | 1,31 | – | – | 1,20 | 59,33 |
| 36 | Przemyśl | 12,93 | 29,18 | 8,41 | 3,08 | 9,50 | 7,56 | 3,73 | 5,64 | 5,55 | 2,07 | 1,48 | 2,51 | 1,98 | 1,95 | 4,45 | – | – | – | 52,71 |
| 37 | Radom | 17,15 | 26,59 | 5,85 | 5,16 | 5,39 | 5,17 | 6,07 | 4,80 | 3,34 | 2,49 | 3,59 | 2,69 | 2,12 | 3,93 | 4,34 | – | – | 1,32 | 49,43 |
| 38 | Rzeszów | 12,66 | 20,91 | 5,70 | 4,71 | 10,63 | 8,12 | 5,20 | 8,34 | 4,74 | 1,36 | 2,50 | 2,20 | 1,95 | 3,49 | 6,43 | – | – | 1,07 | 55,40 |
| 39 | Siedlce | 16,75 | 29,71 | 4,55 | 3,44 | 6,55 | 3,90 | 4,46 | 3,06 | 4,54 | 1,29 | 1,49 | 2,82 | 3,37 | 3,09 | 10,12 | – | – | 0,87 | 47,82 |
| 40 | Sieradz | 18,50 | 28,26 | 5,26 | 5,69 | 4,48 | 5,04 | 3,29 | 3,39 | 3,68 | 2,79 | 1,44 | 3,52 | 4,28 | 2,77 | 7,16 | – | – | 0,45 | 51,15 |
| 41 | Skierniewice | 17,87 | 30,95 | 6,06 | 6,12 | 4,91 | 4,00 | 5,00 | 4,07 | 3,56 | 2,48 | 3,13 | – | 3,90 | 3,44 | 4,08 | – | – | 0,42 | 47,48 |
| 42 | Słupsk | 25,83 | 15,43 | 9,16 | 6,04 | 4,09 | 4,23 | 5,11 | 3,70 | 2,89 | 2,43 | 2,74 | 10,04 | 3,81 | 1,89 | 2,23 | – | – | 0,37 | 51,95 |
| 43 | Suwałki | 18,64 | 17,27 | 6,12 | 7,34 | 6,73 | 4,92 | 6,25 | 4,20 | 5,02 | 3,93 | 3,66 | 5,73 | 4,54 | 1,98 | 3,67 | – | – | – | 45,91 |
| 44 | Szczecin | 22,96 | 9,01 | 12,55 | 8,99 | 5,31 | 6,48 | 5,45 | 4,27 | 4,36 | 4,00 | 5,32 | 3,99 | 3,56 | 1,87 | 1,41 | – | – | 0,49 | 51,13 |
| 45 | Tarnobrzeg | 18,31 | 27,98 | 4,45 | 4,07 | 5,43 | 7,01 | 5,97 | 8,22 | 4,94 | 1,57 | 2,32 | – | 3,34 | 2,41 | 3,70 | – | – | 0,26 | 48,42 |
| 46 | Tarnów | 9,22 | 29,12 | 10,31 | 4,90 | 13,82 | 7,45 | 5,33 | 5,33 | 3,02 | 2,24 | 2,78 | – | 1,94 | 3,21 | 1,34 | – | – | – | 51,47 |
| 47 | Toruń | 25,13 | 15,59 | 11,06 | 7,89 | 6,59 | 4,46 | 4,17 | 1,95 | 3,82 | 3,06 | 2,50 | 3,95 | 4,04 | 2,07 | 3,45 | – | – | 0,29 | 51,68 |
| 48 | Wałbrzych | 24,86 | 10,75 | 11,20 | 10,50 | 4,81 | 5,45 | 4,98 | 7,32 | 4,76 | 2,45 | 2,16 | 4,51 | 2,98 | 1,72 | 1,17 | – | – | 0,40 | 49,85 |
| 49 | Włocławek | 32,53 | 19,87 | 5,59 | 6,47 | 3,36 | 3,50 | 3,49 | 3,33 | 5,74 | 2,65 | 1,67 | 3,39 | 3,99 | 1,60 | 2,48 | – | – | 0,34 | 50,59 |
| 50 | Wrocław | 19,96 | 10,13 | 16,16 | 9,25 | 5,51 | 4,70 | 6,08 | 6,33 | 4,68 | 4,94 | 2,99 | 2,98 | 1,45 | 2,50 | 1,56 | – | – | 0,77 | 52,70 |
| 51 | Zamość | 14,86 | 39,86 | 4,22 | 2,79 | 4,04 | 3,93 | 3,82 | 3,02 | 3,61 | 1,42 | 1,36 | 3,31 | 2,26 | 4,86 | 6,00 | – | – | 0,63 | 53,44 |
| 52 | Zielona Góra | 26,30 | 15,98 | 9,89 | 7,43 | 6,36 | 4,66 | 4,42 | 4,39 | 3,14 | 4,29 | 2,84 | 4,06 | 3,25 | 1,71 | 1,03 | – | – | 0,25 | 50,70 |
| Polska | 20,41 | 15,40 | 10,59 | 7,28 | 6,37 | 5,77 | 5,41 | 4,90 | 4,42 | 3,99 | 3,18 | 2,78 | 2,74 | 2,70 | 2,37 | 0,44 | 0,17 | 1,09 | 52,13 | |
Podział mandatów w skali okręgów
[edytuj | edytuj kod]| Okręg | Nazwa | Łącznie | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| SLD | PSL | UD | UP | KPN | BBWR | MN | TSKN | |||
| 1 | Warszawa I | 7 | – | 5 | 3 | 1 | 1 | – | – | 17 |
| 2 | Warszawa II | 2 | 2 | 2 | 1 | – | 1 | – | – | 8 |
| 3 | Biała Podlaska | 1 | 2 | – | – | – | – | – | – | 3 |
| 4 | Białystok | 4 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | – | 7 |
| 5 | Bielsko-Biała | 3 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | – | – | 9 |
| 6 | Bydgoszcz | 6 | 2 | 2 | 1 | – | – | – | – | 11 |
| 7 | Chełm | 1 | 2 | – | – | – | – | – | – | 3 |
| 8 | Ciechanów | 2 | 2 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 9 | Częstochowa | 3 | 2 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | 8 |
| 10 | Elbląg | 3 | 1 | 1 | – | – | – | – | – | 5 |
| 11 | Gdańsk | 5 | 2 | 3 | 2 | 1 | 2 | – | – | 15 |
| 12 | Gorzów Wielkopolski | 2 | 2 | 1 | – | – | – | – | – | 5 |
| 13 | Jelenia Góra | 2 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | – | 5 |
| 14 | Kalisz | 3 | 3 | 1 | – | – | – | – | – | 7 |
| 15 | Sosnowiec | 6 | 1 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | 10 |
| 16 | Katowice | 6 | 1 | 4 | 2 | 2 | 2 | – | – | 17 |
| 17 | Gliwice | 4 | 1 | 3 | 1 | 2 | 2 | – | 1 | 14 |
| 18 | Kielce | 4 | 4 | 1 | 1 | 1 | – | – | – | 11 |
| 19 | Konin | 2 | 3 | – | – | – | – | – | – | 5 |
| 20 | Koszalin | 3 | 1 | 1 | – | – | – | – | – | 5 |
| 21 | Kraków | 3 | 2 | 4 | 1 | 2 | 1 | – | – | 13 |
| 22 | Krosno | 1 | 2 | 1 | – | 1 | – | – | – | 5 |
| 23 | Legnica | 3 | 1 | – | 1 | – | – | – | – | 5 |
| 24 | Leszno | 2 | 2 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 25 | Lublin | 4 | 4 | 1 | – | 1 | – | – | – | 10 |
| 26 | Łomża | 1 | 3 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 27 | Łódź | 5 | 1 | 2 | 2 | 1 | 1 | – | – | 12 |
| 28 | Nowy Sącz | 1 | 2 | 1 | – | 1 | 2 | – | – | 7 |
| 29 | Olsztyn | 4 | 2 | 1 | 1 | – | – | – | – | 8 |
| 30 | Opole | 3 | 2 | 1 | 1 | – | – | 3 | – | 10 |
| 31 | Ostrołęka | 1 | 3 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 32 | Piła | 3 | 1 | 1 | – | – | – | – | – | 5 |
| 33 | Piotrków Trybunalski | 2 | 3 | – | 1 | 1 | – | – | – | 7 |
| 34 | Płock | 1 | 4 | – | – | – | – | – | – | 5 |
| 35 | Poznań | 4 | 2 | 5 | 3 | – | – | – | – | 14 |
| 36 | Przemyśl | 1 | 3 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 37 | Radom | 2 | 4 | 1 | – | – | 1 | – | – | 8 |
| 38 | Rzeszów | 2 | 3 | 1 | – | 1 | – | – | – | 7 |
| 39 | Siedlce | 2 | 5 | – | – | – | – | – | – | 7 |
| 40 | Sieradz | 1 | 3 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 41 | Skierniewice | 1 | 3 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 42 | Słupsk | 2 | 1 | 1 | – | – | – | – | – | 4 |
| 43 | Suwałki | 2 | 2 | – | 1 | – | – | – | – | 5 |
| 44 | Szczecin | 4 | 1 | 2 | 1 | 1 | 1 | – | – | 10 |
| 45 | Tarnobrzeg | 2 | 3 | – | – | 1 | – | – | – | 6 |
| 46 | Tarnów | 1 | 4 | 1 | – | 1 | – | – | – | 7 |
| 47 | Toruń | 3 | 2 | 1 | 1 | – | – | – | – | 7 |
| 48 | Wałbrzych | 4 | 1 | 2 | 1 | – | – | – | – | 8 |
| 49 | Włocławek | 3 | 1 | – | – | – | – | – | – | 4 |
| 50 | Wrocław | 4 | 2 | 3 | 1 | 1 | 1 | – | – | 12 |
| 51 | Zamość | 1 | 4 | – | – | – | – | – | – | 5 |
| 52 | Zielona Góra | 3 | 2 | 1 | 1 | – | – | – | – | 7 |
| Razem | 145 | 112 | 60 | 32 | 22 | 16 | 3 | 1 | 391 | |
| Lista ogólnopolska | 26 | 20 | 14 | 9 | – | – | – | – | 69 | |
| Polska | 171 | 132 | 74 | 41 | 22 | 16 | 3 | 1 | 460 | |
Wyniki wyborów do Senatu RP
[edytuj | edytuj kod]
| Komitet wyborczy[14][15] | Głosy | Mandaty | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba | % | +/− | Liczba | +/− | ||
| Sojusz Lewicy Demokratycznej | 5 036 884[d] | 18,45 | 7,84
|
37 | 33
| |
| Polskie Stronnictwo Ludowe | 3 206 131 | 11,74 | 4,24
|
36 | 28
| |
| Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” | 2 535 543 | 9,29 | 0,39
|
9 | 2
| |
| Unia Demokratyczna | 3 034 681 | 11,12 | 5,30
|
4 | 17
| |
| Bezpartyjny Blok Wspierania Reform | 2 193 980 | 8,04 | – | 2 | – | |
| Unia Pracy | 1 121 744 | 4,11 | – | 2 | – | |
| Kongres Liberalno-Demokratyczny | 1 115 403 | 4,09 | 2,44
|
1 | 5
| |
| „Zjednoczenie Polskie” | 607 624 | 2,23 | 6,81[e]
|
1 | 8
| |
| Polskie Stronnictwo Ludowe – Porozumienie Ludowe | 285 406[f] | 1,05 | 2,82
|
1 | 6
| |
| Mniejszość Niemiecka | 124 986 | 0,46 | 0,10
|
1 | 
| |
| KW Aleksandra Gawronika | 122 645 | 0,45 | – | 1 | – | |
| KW Klubu Inteligencji Katolickiej w Białymstoku oraz Stowarzyszenia Rodzin Katolickich Archidiecezji Białostockiej | 99 737 | 0,37 | 0,07[g]
|
1 | – | |
| KW Henryka Stokłosy | 84 740 | 0,31 | 0,05
|
1 |
| |
| KW SOLSKA | 75 419 | 0,28 | – | 1 | – | |
| Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” | 61 044[h] | 0,22 | – | 1 | – | |
| KW Jerzego Madeja | 42 601 | 0,16 | 0,03
|
1 | – | |
| Konfederacja Polski Niepodległej | 1 693 617 | 6,20 | 1,53
|
– | 4
| |
| Katolicki Komitet Wyborczy „Ojczyzna” | 890 551[i] | 3,26 | 7,73[j]
|
– | 12
| |
| Samoobrona – Leppera | 650 727 | 2,38 | – | – | – | |
| Unia Polityki Realnej | 434 657 | 1,59 | 0,03
|
– | – | |
| Ruch Autonomii Śląska | 304 877 | 1,12 | – | – | – | |
| Koalicja dla Rzeczypospolitej | 290 361 | 1,06 | – | – | – | |
| Polska Partia Przyjaciół Piwa | 77 365 | 0,28 | – | – | – | |
| NOT Stowarzyszenia Techniczne | 46 131 | 0,17 | – | – | – | |
| Ojczyzna – Lista Polska | 37 055 | 0,14 | – | – | – | |
| Partia X | 33 223 | 0,12 | 1,70
|
– | – | |
| Pozostałe komitety wyborcze | 3 091 001 | 11,32 | – | – | – | |
| Razem | – | 100,00 | – | 100 | – | |
| Głosy ważne | 13 985 535 | 97,07 | ||||
| Głosy nieważne | 422 832 | 2,93 | 0,54
| |||
| Frekwencja | 14 408 367 | 52,10 | 8,90
| |||
| ↓ | |||||||||||||
| 37 | 36 | 9 | 4 | 2 | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 4 | |
| SLD | PSL | NSZZ | UD | UP | KW | ||||||||
| SLD | PSL | NSZZ | UD | BBWR | UP | KLD | KPN | „O” | ||||||||
Skutki wyborów
[edytuj | edytuj kod]Największe poparcie w skali kraju zdobył Sojusz Lewicy Demokratycznej[16]. Największy wzrost głosów koalicja odnotowała w takich miastach jak Sosnowiec, Łódź, Piła, Włocławek i Legnica[17]. Przewaga ugrupowania nie pozwoliła na wyłonienie rządu. Wskutek wprowadzenia progów zaporowych, do parlamentu dostała się znacznie mniejsza liczba ugrupowań niż po wyborach w 1991 (bez reprezentacji w Sejmie zostało 4 476 901 tych, którzy poszli głosować)[16]. Po negocjacjach koalicyjnych SLD zrezygnował z wystawienia swojego kandydata na premiera. Koalicja poinformowała prezydenta Lecha Wałęsę, że premierem zostanie Waldemar Pawlak z PSL. Wobec dużej przewagi koalicji SLD-PSL prezydent utracił możliwość wpływu na rząd i powołał rząd Waldemara Pawlaka[18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Sejm RP II kadencji
- Senat RP III kadencji
- posłowie na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji
- senatorowie III kadencji Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Komitet nie przekroczył progu 8% głosów ważnych obowiązującego dla komitetów koalicyjnych, jak również progu 7% głosów ważnych dla ogólnopolskich list wyborczych.
- ↑ W porównaniu z sumarycznym wynikiem Wyborczej Akcji Katolickiej i Partii Chrześcijańskich Demokratów z wyborów 1991.
- ↑ W porównaniu z sumą mandatów Wyborczej Akcji Katolickiej i Partii Chrześcijańskich Demokratów zdobytych w wyborach 1991.
- ↑ W tym liczba głosów oddanych na Polską Partię Socjalistyczną (10 985 głosów).
- ↑ W porównaniu z wynikiem Porozumienia Obywatelskiego Centrum w 1991 roku.
- ↑ W tym liczba głosów oddanych na KW „Porozumienie Ludowe” (46 492 głosy).
- ↑ W porównaniu z wynikiem Klubu Inteligencji Katolickiej w 1991 roku.
- ↑ W tym liczba głosów oddanych na KW „Rolnicza Solidarność” (10 985 głosów).
- ↑ W tym liczba głosów oddanych na Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (486 387 głosów) i Partię Chrześcijańskich Demokratów (81 029 głosów).
- ↑ W porównaniu z sumarycznym wynikiem Wyborczej Akcji Katolickiej i Partii Chrześcijańskich Demokratów z wyborów w 1991.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dz.U. z 1993 r. nr 46, poz. 207.
- ↑ a b c d Dudek 2013 ↓, s. 277.
- ↑ a b Dudek 2013 ↓, s. 278–279.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 279.
- ↑ a b c d e f Dudek 2013 ↓, s. 280.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 282.
- ↑ a b Dudek 2013 ↓, s. 283.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 281.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 284.
- ↑ a b Dudek 2013 ↓, s. 285.
- ↑ Poland – candidate data [online], University of Essex [zarchiwizowane z adresu 2015-02-26] (ang.).
- ↑ Uchwała Państwowej Komisji Wyborczej o sprostowaniu błędów, M.P. z 1994 r. nr 2, poz. 8.
- ↑ M.P. z 1993 r. nr 50, poz. 470; M.P. z 1994 r. nr 2, poz. 8.
- ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 września 1993 r. o wynikach wyborów do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 19 września 1993 r. [online], isap.sejm.gov.pl.
- ↑ Informacje o kandydatach.
- ↑ a b Dudek 2013 ↓, s. 286.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 285–286.
- ↑ Dudek 2013 ↓, s. 287.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013. ISBN 978-83-240-2130-7.
