Gubernia wileńska

Gubernia wileńska
Виленская губерния
	gubernia
	1795–1796 i 1801–1915
	Herb
Państwo	Imperium Rosyjskie
Siedziba	Wilno
Powierzchnia	41 907,9 km²
Populacja (1904); • liczba ludności	; 1 591 207
• gęstość	38 os./km²
	Plan guberni wileńskiej
	Położenie na mapie 1897;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gubernia wileńska (ros. Виленская губерния; biał. Віленская губерня; lit. Vilniaus gubernija^[2]) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego, utworzona w 1795 po III rozbiorze Polski. Razem z guberniami kowieńską, grodzieńską, mińską, mohylewską oraz witebską tworzyła Kraj Północno-Zachodni (teren b. Wielkiego Księstwa Litewskiego).

Historia

Na początku dzieliła się na powiaty (ujezdy): brasławski (później zwany nowoaleksandrowskim), wileński, wiłkomierski, zawilejski, kowieński, oszmiański, rosieński, telszewski, trocki, upicki (poniewieski), szawelski.

W czasie reform administracyjnych Pawła I ukazem z 12 września 1796 (wszedł w życie w 1797) połączono ją z gubernią słonimską w jedną gubernię litewską z siedzibą w Wilnie. Za Aleksandra I gubernia litewska w 1801 podzielona została na wileńską (do 1840 nazywaną litewsko-wileńską) oraz grodzieńską (dawniej gubernia słonimska). Od 1819 roku gubernia wileńska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego^[3].

W 1843 część obszaru przeszła do nowo utworzonej guberni kowieńskiej. W wileńskiej powstały wtedy powiaty: wileński, oszmiański, święciański (powiat zawilejski) i trocki, a także przekazany z guberni grodzieńskiej lidzki oraz z mińskiej – powiat wilejski i dziśnieński.

Ludność

Rok	Razem	Litwini		Polacy		Białorusini		Rosjanie		Żydzi		inni
1862	838 464	418 880	50%	154 386	18%	146 431	17%	14 950	2%	76 802	9%	27 035	3%
1865	891 715	210 273	24%	154 386	17%	418 289	47%	27 845	3%	76 802	9%	4120	0%
1883	1 192 000	417 200	35%	281 312	24%	239 592	20%		–	176 416	15%	77 480	7%
1897	1 561 713	274 414	18%	126 770	8%	880 940	56%	75 803	5%	197 929	13%	5857	0%
1909	1 550 057	231 848	15%	188 931	12%	570 351	37%	408 817	26%	146 066	9%	4094	0%

Podział narodowy ludności guberni wileńskiej (części okupowanej) przeprowadzony przez okupacyjną administrację niemiecką w 1916:

Cała Ludność - 478 753
Polacy - 263 149 (55%)
Litwini - 118 188 (25%)
Żydzi - 83 127 (20%)
Inni - 13 489 (5%)

Różnica w spisach rosyjskich i niemieckich dotyczącej liczby Polaków w guberni wileńskiej uwarunkowana była zaniżaniem, przez wszystkie rosyjskie spisy ludności, liczby Polaków mieszkających na ziemiach zabranych^[4].

Podział administracyjny w 1914 (na powiaty)

Generał-gubernatorzy wileńscy

Osobny artykuł: Generał-gubernatorstwo litewskie.

1801 Levin August, hrabia von Bennigsen
1804–1806 Iwan Rückman
1806–1808 Aleksander Rimski-Korsakow
...
1812–1830 Aleksander Rimski-Korsakow, ponownie
...
1850–1855 Iwan Bibikow (1794–1857)
1855–1863 Włodzimierz Nazimow (1802–1874)
1863–1865 hr. Michaił Murawjow Wileński (1796–1866)
1865–1866 Konstantin von Kaufman (1818–1882)
1866–1868 hr. Edward Baranow (1811–1884)
1868–1874 Aleksandr Potapow (1818–1886)
1874–1880 Piotr Albiedinski (1826–1883)
1880–1884 hr. Eduard Totleben (1818–1884)
1884–1893 Iwan Kachanow (1825–1909)
1893–1897 Piotr Orżewski (1839–1897)
1897–1901 Witalij Nikołajewicz Trocki
1901–1902 w czasie przerwy w obsadzie gubernatorów wileńskich funkcję tę pełnił generał-gubernator Prowincji Litewskiej Wiktor Wilhelmowicz von Wahl
1902–1904 ks. Piotr Swiatopołk-Mirski (1857–1914)
1904–1905 Aleksander Freze
1905–1909 Konstanty Krzywicki

1912 – likwidacja urzędu generał-gubernatora wileńskiego

Miasta

Lista miast guberni na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku oraz porównanie przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:

	Miasto	Populacja	Przynależność państwowa
	Miasto	w 1897 r	1930 r	2016 r
1.	Wilno	154 532
2.	Lida	9 323
3.	Oszmiana	7 214
4.	Dzisna	6 756
5.	Święciany	6 025
6.	Druja	4 742
7.	Wilejka	3 560
8.	Troki	3 240
9.	Radoszkowicze	2 615

Przypisy

↑ Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.
↑ Jedynie nazwa rosyjska posiadała status oficjalny
↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
↑ Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1989.

Linki zewnętrzne

Gubernia wileńska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 525 .
o guberni w Encyklopedii Brockhauza i Efrona

[1] Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.

[2] Jedynie nazwa rosyjska posiadała status oficjalny

[3] Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.

[4] Dmowski Roman, Polityka polska i odbudowanie państwa, Warszawa 1989.

[1]

[2]

[3]

[4]

Rosja (Zabór rosyjski)	gubernia białoruska gubernia bracławska gubernia czernihowska gubernia grodzieńska gubernia izjasławska gubernia jekaterynosławska gubernia kijowska gubernia kurlandzka gubernia litewska gubernia mińska gubernia mohylewska namiestnictwo podolskie gubernia podolska gubernia połocka gubernia pskowska gubernia słonimska gubernia wileńska gubernia wołyńska
Prusy (Zabór pruski)	Nowy Śląsk Obwód Nadnotecki Prusy Nowowschodnie Prusy Południowe Prusy Wschodnie Prusy Zachodnie
Austria (Zabór austriacki)	Zastaw spiski Królestwo Galicji i Lodomerii Księstwo oświęcimskie Księstwo zatorskie Nowa Galicja cyrkuł zamojski