Miocen

System	Oddział	Piętro	Wiek (mln lat)
Czwartorzęd	Plejstocen	Gelas	młodsze
Neogen	Pliocen	Piacent	2,58–3,6
		Zankl	3,6–5,333
	Miocen	Messyn	5,333–7,246
		Torton	7,246–11,63
		Serrawal	11,63–13,82
		Lang	13,82–15,97
		Burdygał	15,97–20,44
		Akwitan	20,44–23,03
Paleogen	Oligocen	Szat	starsze
Podział neogenu według IUGS, luty 2022

Dromornis stirtoni, przykład fauny późnego miocenu

Miocen (z gr. μείων ‘mniej’ i καινός ‘nowy’) – najstarsza epoka neogenu. Czas przemian geologicznych skorupy ziemskiej. Wypiętrzenie nowych łańcuchów górskich zmieniło cyrkulację powietrza i wód. Trwał od 23,03 mln do 5,333 mln lat temu.

Miocen dzieli się na:

• messyn – 7,246 – 5,333 milionów lat temu;
• torton – 11,63 – 7,246;
• serrawal – 13,82 – 11,63;
• lang – 15,97 – 13,82;
• burdygał – 20,44 – 15,97;
• akwitan – 23,03 – 20,44.

Geologia

W miocenie Afryka zderzyła się z Europą, wypiętrzając Alpy, a Indie z Azją, wypiętrzając Himalaje. Kolejne zderzenia płyt kontynentalnych doprowadziły do wypiętrzenia Gór Skalistych i Andów. Antarktydę pokrył lądolód. Wiązało się to z zamykaniem Oceanu Tetydy, które utworzyło połączenie lądowe między Afryką i Eurazją; pozostałością jest m.in. Morze Śródziemne. Skurczyły się morza śródlądowe. W oceanach wytworzył się nowy układ prądów morskich.

Miocen w Polsce

Na ziemiach polskich (pozakarpackich) następowała sedymentacja jeziorna i bagienna w licznych rowach i zapadliskach. Osadziły się piaski, mułki, iły, żwiry, węgle brunatne. Węgiel brunatny w złożu Bełchatów powstał z osadów starszego miocenu. Powstały Karpaty Zewnętrzne ze sfałdowanych osadów fliszowych zanikającego morza Paratetydy. Powstały złoża soli, w tym w Wieliczce, i gipsów w suchszym środkowym miocenie (badenianie) ok. 14 mln lat temu. Na Śląsku, od Góry Świętej Anny do granicy z Niemcami i Czechami, powstało około 200 wystąpień bazaltów (środkowoeuropejska prowincja bazaltowa). Nieliczne znajdują się w Beskidach – w dolinie Grajcarka. Zostały również stwierdzone wierceniami w północno-wschodniej Polsce.

Flora

Początek miocenu był najcieplejszym okresem w ciągu 35 mln lat. Od połowy miocenu klimat zaczął się ochładzać. Wraz z ochłodzeniem klimatu postępowało stepowienie dużych obszarów. Wobec kurczenia obszarów leśnych nowego znaczenia nabrały trawy, które są roślinami odpornymi na warunki klimatyczne, a do rozmnażania nie potrzebują owadów. Trawiasta równina dostarczała pożywienia przeżuwaczom.

Fauna

Ssaki wędrowały poprzez nowo utworzone mosty lądowe. Ewolucja kotów szablozębych. W Australii trwała niezależna ewolucja torbaczy i stekowców. W Europie i Azji pojawiły się prymitywne jelenie i żyrafy, słonie i małpy człekokształtne (szczątki ramapiteka sprzed 14 mln lat). Do Afryki dotarły króliki, koty i świnie. W morzu żył największy rekin wszech czasów: Carcharodon megalodon, o długości prawdopodobnie zbliżonej do 20 metrów. Zwiększenie zasobów pokarmowych morza spowodowało powrót niektórych ssaków do morza. Wyewoluowały pierwsze fokowate. W Ameryce Północnej pojawiły się niedźwiedzie i mastodonty. W późnym miocenie umocniła się dominacja trawożerców. Zaczynały wymierać niektóre gatunki drapieżców. Nastąpiła gwałtowna radiacja hien. Do Australii dotarły (prawdopodobnie przez Malaje) gryzonie. W Ameryce Południowej pojawiły się szopy, a małe odmiany leniwców naziemnych przeszły do Ameryki Północnej.

Przegląd nowości ewolucyjnych

• U przeżuwaczy doszło do udoskonalenia żołądka; mioceńskie stepy były środowiskiem dla nich sprzyjającym;
• Dynamiczna ewolucja trąbowców: Platybelodon, Deinotherium.
• Ewolucja koniowatych, zwiększenie wielkości i przystosowanie do biomu stepowego: Merychippus, Pliohippus.
• Pojawiły się papugi, pelikany, gołębie, kruki i sokoły.
• Dynamiczny rozwój gryzoni.
• Pojawienie się pliopiteków (naczelne): rodzaje Pliopithecus i prokonsul.
• Pojawiły się pierwsze foki, nastąpiła ewolucja waleni.

Linki zewnętrzne

• ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
• Mapa paleogeograficzna Ronald Blakey: Miocene (20 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28].
• Mapy paleogeograficzne dla 10 i 20 mln lat temu w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29].