Góra Świętej Anny
50°27′33″N 18°10′06″E/50,459167 18,168333
 Widok na Górę Św. Anny od strony północnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo |
Grzbiet Chełma, Wyżyna Śląska |
| Wysokość |
408 m n.p.m. |
| Wybitność |
220 m |
Położenie na mapie gminy Leśnica  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego  | |
| 50°27′33″N 18°10′06″E/50,459167 18,168333
| |
Góra Świętej Anny (niem. Sankt Annaberg) – najwyższe wzniesienie grzbietu Chełma na Wyżynie Śląskiej o wysokości 408 m n.p.m.[1] w obrębie gminy Leśnica. Wysokość względna mierzona od dna doliny Odry (przepływającej w odległości 6,7 km) wynosi około 220 m. Na szczycie i stokach wzgórza znajduje się wieś o tej samej nazwie.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie góra zwana była Górą Chełmską lub Chełmem[2]. Wymieniona w 1561 jako Georgenberg[3]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił górę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: D. Annae mons[4], a w 1679 wymieniona jest po łacinie jako monte Heim. W języku niemieckim nazywana jest Sankt Annaberg, śl: Świyntô Ana[5], Anaberg[6]. Polską nazwę Chełm, górę na „1350 stóp wysoką, Swiętojańską zwaną” w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[7].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Z geograficznego punktu widzenia nie jest to góra, lecz wysokie wzgórze. Jest twardzielcem nefelinitowym w obrębie zrębu Chełma, zbudowanego z wapiennych skał triasu. Nefelinity i zawarte w nich wielkie (do 80 m) bloki wapieni triasu i kredy oraz kredowych piaskowców, a także piroklastyki związane są z zapadnięciem się wulkanu istniejącego tu 27 mln lat temu (oligocen) i powstaniem kaldery. Obecnie odsłaniające się skały pochodzą z najgłębszej części kaldery, znajdującej się kilkadziesiąt metrów poniżej powierzchni, na której stał stożek wulkaniczny[8]. Sam stożek został całkowicie zerodowany w neogenie. Miejscami stoki wzgórza przykryte są lessami związanymi ze zlodowaceniem północnopolskim.
Na południowym stoku wzgórza istnieją nieczynne kamieniołomy: nefelinitu (Rezerwat przyrody Góra Św. Anny) oraz dwa wapienia. W rezerwacie występuje niewielka krasowa Jaskinia w Rezerwacie o długości 5 m, a po drugiej stronie krawędzi znajduje się trochę mniejsza jaskinia[8]. Rezerwat, od 2006, udostępniony jest turystom dzięki ścieżce dydaktycznej. Spośród chronionych zwierząt można tam napotkać m.in.: żmiję zygzakowatą, gniewosza i padalca.
Klasztor franciszkański na Górze św. Anny
[edytuj | edytuj kod]Obecnie na Górze św. Anny znajduje się bazylika i sanktuarium, z figurką św. Anny Samotrzeciej (XV wiek) z jej relikwiami, franciszkański zespół klasztorny z Rajskim Placem (dziedzińcem arkadowym) z lat 1733-1749, na którym stoi 15 stuletnich konfesjonałów, jest także grota wykonana na wzór groty z Lourdes oraz 40 kaplic kalwaryjnych z lat 1700–1709. Na szczycie Góry św. Anny zbudowano w latach 80. XV wieku klasztor i kościół, który od XVIII wieku jest ważnym centrum pielgrzymkowym.
Bitwa w rejonie Góry św. Anny w 1921 r.
[edytuj | edytuj kod]Góra św. Anny była miejscem walk z Freikorpsem w czasie III powstania śląskiego.
Wieś Góra św. Anny
[edytuj | edytuj kod]Na zachodnich oraz północnych stokach wzgórza rozlokowana jest duża wieś o nazwie Góra św. Anny, na południowym stoku znajdują się liczne stacje drogi kalwaryjnej, a na wschodnim stoku cmentarz oraz zabudowania Domu Pielgrzyma klasztoru franciszkańskiego.
Pomnik Xawerego Dunikowskiego i amfiteatr
[edytuj | edytuj kod]Jest to główne miejsce uroczystości poświęconych pamięci poległych w powstaniach śląskich i jeden z bardziej znanych tego typu obiektów na Śląsku.
Park Krajobrazowy Góra św. Anny
[edytuj | edytuj kod]Góra św. Anny jest najwyższym wzniesieniem powołanego w 1988 roku Parku Krajobrazowego o tej samej nazwie. Obszar Parku Krajobrazowego obejmuje tereny o bogatej rzeźbie, licznie występują tu chronione gatunki grzybów i roślin. Głównymi zagrożeniami przyrody Parku są zanieczyszczenia atmosferyczne oraz wybudowana autostrada A4, która podzieliła Park na dwie części, a której budowa wywołała protesty społeczne poparte przez ludzi nauki i kultury[9]. Rejon Góry św. Anny jest uznany za geopark od 2010[10].
Góra Świętej Anny w literaturze
[edytuj | edytuj kod]- Górze św. Anny swój poemat "Góra Chełmska, czyli Święta Anna z klasztorem oo. franciszkanów. Wspomnienia z r. 1875" zadedykował śląski poeta Norbert Bończyk[11]
- W okolicach Góry Świętej Anny, na nieistniejącym dziś, poniemieckim lotnisku w Ligocie Dolnej rozgrywa się akcja powieści Góra Czterech Wiatrów Marii Kann.
- Józef Lompa górnośląski działacz społeczny, etnograf, nauczyciel, poeta i publicysta zadedykował Górze św. Anny dwa dzieła ze swojej twórczości:
- "Historya o pobożnej i błogosławionej Petroneli, polskiej pustelnicy na górze Chełm u S. Anny w Górnym Szląsku". pbi.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)]. cyfrowa wersja tekstu online z 1855 roku
- "Kwiaty moralne zbierane na Górze Świętej Anny w Górnym Szląsku, wydawające najprzyjemniejszą wonność i posiłek dla dusz pobożnych chrześciańskich : bukiet pierwszy". pbi.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-08)]. cyfrowa wersja tekstu online z 1854 roku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Niedźwiedzki R., 2008: Klasztor na Górze na krawędzi zagłady. Tygodnik Strzelec Opolski, 23 (3 VI 2008)
- ↑ "pożyczka wschodniogermańska od wyrazu heim, hulm – rodzaj wzgórza, spolszczone na "Chełm" [w:] Słownik starożytności słowiańskich. PAN. t. 2 s.99
- ↑ Ewald Stefan Pollok: Góra Św. Anny. Śląska świętość. Kraków: Wydawnictwo Żyrowa, 2000, s. 9. ISBN 83-907364-0-3.
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Nazwa śląska za: Reinhold Olesch, Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg, Berlin 1958. Użyto rozszerzonej wersji alfabetu proponowanego przez Grzegorza Wieczorka oraz Towarzystwo Piastowania Śląskiej Mowy „Danga” – wymowa w tymże słowniku – Świyntoł Anna
- ↑ Nazwa używana obecnie przez śląskich autochtonów
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, str.29.
- ↑ a b Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, strony 80-81. ISBN 978-83-63036-04-1
- ↑ Artykuły w Dzikim Życiu poświęcone Górze Św. Anny. [dostęp 2009-04-08]. (pol.).
- ↑ Ministerstwo Środowiska. [dostęp 2010-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-22)].
- ↑ Norbert Bonczyk, "Góra Chełmska, czyli Święta Anna z klasztorem oo. franciszkanów. Wspomnienia z r. 1875", Wrocław, 1886. [dostęp 2011-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-19)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krzysztof Birkenmajer & Zoltan Pecskay 2002 – Radiometric dating of the Tertiary volcanics in Lower Silesia, Poland. I. Bull. Pol. Ac. Sci., 50 (1): 31-50.
- Chodyniecka L. 1967 – Bazalt z Góry Św. Anny. Prace Miner., 8: 1–56.
- Niedźwiedzki R., 1994: Nowe dane o budowie geologicznej Góry Św. Anny (Śląsk Opolski). Rocznik Pol. Tow. Geologicznego, t.63: 333–351.
- Niedźwiedzki R., Zarankiewicz M., 2007: Zanim Góra św. Anny wynurzyła się z morza. Skamieniałości, jaskinie i drogie kamienie wokół sanktuarium św. Anny. Wyd. Studio Graphito, str. 60.
- Robert Niedźwiedzki, Joachim Szulc, Marek Zarankiewicz, 2012: Przewodnik geologiczny. Kamienne skarby Ziemi Annogórskiej. Wyd.: Stowarzyszenie Kraina św. Anny, str. 112. ISBN 978-83-63036-04-1
- K. Rode, 1934: Der Annaberg-Vulkan. Veroffentlichungen Schlesischen Gesellschaft fur Erdkunde,. E.V. u. Geogr. Inst. Univ. Breslau, 21: 367–378.
- Paweł Woźniak, Rafał Sikora & Robert Niedźwiedzki, 2005: Góra Św. Anny oraz cmentarzysko triasowych gadów w Krasiejowie – możliwości wykorzystania aspektów geologicznych w turystyce. W: Materiały 76 Zjazdu Naukowego Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Rudy k. Rybnika: 233–242.
- W. Volz, 1901: Cenoman und Turon am Annaberge in Ober-Schlesien. Zeitschrift der Deutschen Gesellschaft für Geowissenschaften, Band 53. str. 42–48.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Góra Świętej Anny - Annaberg, Sankt Annaberg na portalu polska-org.pl
