Arkhimedes

Arkhimedes
Roindunimi:
Ammatti:	matematikku, fizikku, tähtitieteilijä, keksijä, sotilasinsinööri, filosoufu, insinööri
Rodivui:	ок. 287 eaa.
Roindukohtu:	Syrakusa (antiikin kaupunki)[d]
kanzalližus:	Syrakusa (antiikin kaupunki)[d]
Kuoli:	212 eaa.
Kuolendukohtu:	Syrakusa (antiikin kaupunki)[d]
Tuatto:	Fidias[d]

Arkhimedes (287 enne meijän aijanluguu – 212 enne meijän aijanluguu) on muinas-gretsielaine matematikku, fiiziekku da inženieru Syracusaespäi. Luadi suurii tiijollizii löydölöi geometries, azui pohjan mehaniekale da gidrostatiekale. On monien tärgielöin keksindölöin azui.

Elos

Arkhimedesan elokses kirjutettih toizet. Nämmä kirjuttajat elettih äijiä myöhembi, sendäh tävvelleh uskuo nämmii tiedoloi ei sua.

Arkhimedes rodivui Syracusaes Sicilian suarel. Hänen tuatannu toinah oli matemuatiekku da tiähtientiijustelii Fidii. Arkhimedes opastui Aleksandries, senaigazes tiedo- da kul’tuurukeskukses. Opastundan loppiettuu häi tuli järilleh Siciliale.

Matemuatiekku

Plutarhan mugah Arkhimedes oli kogonah matiemuatiekan vallas. Häi unohti syöndäs da nivouse ei kaččonuh omua iččie. Arkhimedesan ruavot oldih läs kaikis senaigazen matemuatiekan alois. Häi luadi ylen hyvii tutkimuksii geometries, arifmetiekas, algebras.

Yhtelläh piälimäzet suavutukset matemuatiekas koskietah niilöi kyzymyksii, kudamat tänäpäi kuulutah matemuatiekan anualizah. Gretsielazet vie enne Arkhimedesua maltettih lugie monikulmahizien da pyörikkölöin pindualua, prizman da tsilindran, piramiidan da kounusan tilavustu. Ga Arkhimedes löydi yhtehizen pindualoin da tilavuksien miäriändytavan.

Parahannu omis suavutuksis tutkii pidi kerän pindualan da tilavuksen miäriändiä. Enne händy tädä niken ei maltanuh ovvostua. Arkhimedes kyzyi luadie omal kalmal kerän tsilindran sydämes. Arkhimedes kirjutti äijän ruaduo matemuatiekas. Hänen tutkimukset voibi sanuo ennitettih aigua, oldih kahtu vuozituhattu iel. Vaste XVII vuozisual tutkijat voidih jatkua da kehittiä kuulužan matemuatiekan ruaduo.

Mehaniekku

Arkhimedes on kuulužu monis mehaniekan keksindölöis. Vibu oli tundiettu vie enne händy, ga Arkhimedes tävvelleh sellitti vivun ruandan teorien da käytti sidä tozielokses. Plutarh kirjuttau, ku Arkhimedes azui Syracusaen portas äijän vivun mehanizmua noston kebjendämizekse da jygielöin gruuzoin vedämizekse. Hänen keksittyy arhimedan vintua vien ammuldamizekse tässäh käytetäh Jegiptas.

Tiähtientiedo

Arkhimedes rakendi planetuarien – ”ilmusfieran”, kudaman liikkujes sai kaččuo, kui liikkuu viizi planiettua, Päiväzen da Kuudamazen nouzuu, Kuudamazen vaihtokauzii da pimendyksii, niilöin mollembien häviendiä taivahanrannan tuakse. Arkhimedes tutki myös planiettoin välii.