Архимед

Архимед
	Архимед
	Αρχιμήδης
Ажал үйлэ:	тоогой ухаанша, бүдэс зүйшэ, инженер
Түрэһэн үдэр:	ок. МЭҮ 287 оной
Түрэһэн газар:	Сиракуз
Эрхэтэнэй харьяалал:	Сиракузы[d]
Наһа бараһан үдэр:	МЭҮ 212 оной
Наһа бараһан газар:	Сиракуз

Сиракузын Архимед эртэнэй Грекын агуу тоогой ухаанша (математик), бүдэс зүйшэ (физик), инженер, одон орон һудлааша (астроном), зохёон бүтээгшэ байгаа. Хэдыгээр тэрэнэй амидаралай талаар бага зүйл мэдэгдэжээ байгаашье тэрээр хамагай томо эрдэмтэдын нэгэ юм. Нэмэжэ хэлэхэд механика болон геометриин һалбарида шухала нээлтэнүүдые хэһэн болоод өөрын саг үеһөө түрүүлһэн машинануудые зохёон бүтээжэ байһан юм. Эртэнэй Римэй түүхэшэд Архимедые хүшэтэй ехээр һайхашаажа байһан харагдадаг болоод тэрэнэй амидарал бүтээлтэй холбогдохо хэдэ хэдэн намтар туурибалые бэшэжэ үлдээһэн Дундада зуунай үеые дабан гаршье хэдэн хубинь сэргэн мандалын үеын эрдэмтэдэд шухала нүлөө үзүүлжэ байһан юм. Архимед боло юртэмсэ дахинай мэдэдэг болоһон гүн ухаан (философи) теоремуудые гаргаһан агуу тоогой ухаанша юм. Үүгээрээ тэрээр бүхэ саг үеын туршадаха агуу тоогой ухааншад түүхэндэ нэрээ үлдээһэн.

Амидрал

Архимед МЭҮ 287 онд Сицилиин Сиракуз гэдэг далайн боомто хотодо түрөө. Византын Грек һудлаашье, түүхэшэ Джон Тезисын бэшэһэнээр тэрээр 75 жэл амидараа. тэрэнэй эсэгэнь одон орон һудлааша Фидиас гэдэг хүн байгаа. Плутархын бэшэһэнээр Архимед Сиракузын захирагша II Херон хаанай хамаатан байһан байна. Архимедын намтарые тэрэнэй найз Греклит нарын тодорхой бэшэһэн байһан болобошье тус бүтээлын зарим хэһэг устажа үгы болоо. Иимһээ тэрээр гэрэлэжэ байһан гү, хүүхэдтэй байһан гү гэдэг асуудал тодорхойгүй байгаа юм. Архимед хүүхэд наһаа Египетын Александри хотодо болобоһорол эзэмшэжэ үнгэрөөһэн байна. Архимедын математикын бүтээлүүдын зарим Александриин номой санай эрхэлэгшэ байһан Иратосфенусдэ зорюулһан захидал хэлбэрээр бэшэгдэһэн байдаг.

Архимед МЭҮ 212 ондо Пуник хоёрдугаар дайнда Римэй генерал Маркус Клаудус Марселисын ударидалаган дооро Римэй сэрэгүүд Сиракузые 2 жэл бүһэлэн байжа эзлэн абаха үедэ тэрээр ами үрэгдэһэн юм. Үүнэй талаар түүнтэй нэгэн саг үедэ амидарша байһан эрдэмтэн Плутарх

хотые эзлэхэ үедэ Архимед өөрын математикын диаграммын талаар бодоһоор байһан болоод нэгэн Римэй сэрэг ерэжэ түүниие генерал Марселистай уулзахые тушаахад өөрын хэжэ байгаа ажалаа дуусгаха хэрэгтэй гэжэ хэлээд тэрэ сэрэгтэ алагдаһан.

гэбэ.

Энэ түүхээр бол Архимед математикын багаж зөөжэ байһан болоод энэнь маша шухала зүйл байһан гэжэ бодоһоной уламһаа түүниие алаһан гэбэ. Архимедын үхэл генерал Марселисые маша ехэ уурлуулһан байна. Архимедын һүүлшын үгэнь "минии сагирагнуудые бүү эбэдэ" гэжэ хэлэһэн байдаг. Латин хэлээр "Noli turbare circulos meos" гэһэн үгэ.

Архимедын бунханд тэрэнэй хамагай хайртай геометриин дүрһэ болохо үндэр болон диаметриинь тэнсүү цилиндрта багтаһан бүмбэрсэг байһан. Архимедиинь цилиндрын гадаргын талбай болон эзлэхүүний 2/3 нь бүмбэлгын гадаргай талбай болон эзлэхүүний 2/3-тай тэнсүү гэдэгые баталһан. МЭҮ 75 ондо гү, али тэрэнэй үхэһэнэй дараа 173 жэлын дараа Римэй уран илтэгэгшэ Цицерон Сиракуз дахи бут һөөгэндэ дарагдаһан тэрэнэй бунхандань ошоһон байдаг. Цицерон бунханиие сэбэрлэжэ, зарим нэгэн гар бэшмэлые уншажа болохоор хэмжээндэ шулуун дээрэ һиилэжэ һэреэгээһэн байдаг. Сериакусын бүслэлтийн талаар Архимедыг үхсэнээс 70 жилийн дараа Полипус Плутарх, Ливая нарын эхые һорболжые үндэһэлэн бэшэһэн байдаг. Тэрэ хотые хамгаалахын тулда Архимедын бүтээһэн дайнай машинуудые ихэд анхааран үзэнхэй.

Тэрэ зүбхэн онолой механик, гидростатик дээрэ ажаллажа байһан тэдыгүй өөрын механикиин теоремые һудлаха арга гэһэн бүтээлдээ математикиин шэнэ теоремые нээхиин тулда механикиин ололтуудые ашиглажа болохые харуулһан.

Архимедиин шураг

Энэхүү шураг доодо түбшэнэй уһаниие дээшэ гаргажа ирдэг механик багаж байһан. Энэхүү багажые зарим эрдэмтэд Архимедын үеэһэ үмэнэ бүрэ МЭҮ 7-р зуунда Ассириин хаан Сеннахериб ашиглажа байһан гэжэ үзэдэг. Энэ шурагые алхам 1 фут оршом болоод нэгэ таладаа уһаниие зүһэхэ 8 эжэл хэмжээнэй шүднүүдтэй болоод эргэхэ хүдэлгөөнөөр уһаниие битүү хоолойдо оруулан зөөбэрлэхэ байдалаар дээшэ гаргаха шадалтай тухайн үедээ түгэһэ бүтээл байлаа. Гэхэдээ энэ шураг татаха хүшэнэй улмаһаа уһаниие асар үндэртэ гаргажа шададаггүй байнхэй.

Шатааха толи (шэл)

Римэйхид Газар дундын тэнгистэ хүширхэгжын гаршье ерэжэ өөрын газар нютагые үргэдхэхэ дайн тулалдаан, эзэлэн түримхэйлэлые хэжэ эхилһэн. Тэдэ газар дээрэ ганса бэшэ, уһан дээрэ хиналтаа тогтоожо өөрын худалдаанай боомтонуудые байгуулхые зорижо байба. Тэрэ үедэ тархай бутархай, хүгжэлын хубида сул дорой, зэрлиг обог аймагууд ганса бэшэ, эртэнэй хүгжэлтэй Грекшүүд хүрэтэр һайтар зохёон байгуулагдаһан сахилга бататай хүширхэг Римэй армиин үмэнэ газар дээршэ уһан дээршэ эһэргүүсэхэ боломжогүйгээ мэдэн үгэ дуугүй буужа үгшье байлаа. Харин Сиракуз хото боло тэдэниие эсэргүүсэн хотоо хамгаалан тулалдаһан юм. Эндэ алдарта Архимед амидарша байлаа. Тэрэ асар олон ониһон техник, дайнай зорюулалтатай түхөөрэмжүүдэдээ найдажа байһан юм. Тэрэ шатааха толи, шулуун дүүгүүр, модон һабар зэргэ бусад олон дайһанай хүлэг онгосуудад хохирол учруулахуйс хүшэтэй техник түхөөрэмжые зохёон бүтээһэн.

тэрэнэй шатааха толинь нарны сасрагуудые бусаан ойлгохдоо нэгэ сэг дээрэ суглуулаха томо диаметр бүхы хүнхэр толи байба. тус толиной тусламжтай үдэрэй сагта дайһанай хүлэг онгосые шатаадаг байнхэй. Энэ толи хэрэм рүү добтлохоор ерэһэн дайһанай онгосые нэн даруй үнһэ болгожо шадана. Энэ байдалаар Римэй хүширхэг армиин эрэлхэг жанжин Марселлиюс наһатай үбгэнэй физикиин хуулие ашиглан хэһэн түхөөрэмжые ялажа шадахгүй байлаа. тус тулалдаанаар "Мэдлэг бол хүч" гэһэн гайхамшигтэ афоризмые баталһан юм. Харин шүнын сагта добтолбол уһан дооро байрлуулһан шулуун дүүгүүрээр онгосые хэмхэ сохижо, уһан дооро байрлуулһан ониһон дэгээгээр дээгүүр ябажа үнгэрһэн онгосые дэгээдэн уһанда жибүүлжэ байһан.

1900 ондо Грекын Антикериэгын эрэг оршомһоо нэгэн жэбһэн хүлэг онгосые илрүүлһэн. Тус хүлэг онгосо МЭҮ 1-р зуунда Грекын Роадус аралһаа гарһан байнхэй. Энэ ашаа тээбэрлэлтын хүлэг онгосон дотор набшин тамхинай хэмжээтэй маша нариин ониһон хүрдэнэй систем байһан. тус багажые Реалийн их сургуулийн эрдэмтэн Дерик Де Солло Праис һудлан үзэж Антикуитагиин механизм гэжэ нэрлэһэн ба энэ багаж нь тэнгэриин эрхэсын байрлалые заадае багаж болохые нотолһон. Дээрэхэ багаж нь оршон үеын механик саг шиг болобосронгуй болоод тэрэ үеын металл механизмуудын дэбшилтэт байдалые харуулһан.

Холбооһон

Энэ хуудаһан Архимед гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.

↑ ^1,0 ^1,1 (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18785969"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q34753751"></a>
↑ Toomer G. J. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55402145"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 Nationalencyklopedin — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>
↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118503863 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ Энциклопедия Брокгауз
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>
↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1264934"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q429032"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18446"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1789619"></a>
↑ Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q65921422"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3803714"></a>
↑ (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105263158"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639"_data-entity-id="Q18785969">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18785969"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q34753751"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18785969"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q34753751"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q5375741"><i_class="wef_low_priority_links">Toomer&nbsp;G.&nbsp;J.</i>_[http://global.britannica.com/biography/Archimedes_Encyclopædia_Britannica]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a></div>-2] Toomer G. J. Encyclopædia Britannica
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q55402145">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55402145"></a></div>-3] (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55402145"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328_citetype_Q60534428_citetype_Q35127"_data-entity-id="Q1768199">[https://bigenc.ru/_Большая_российская_энциклопедия]<span_class="wef_low_priority_links">_—_<span_title="Москва"_style="border-bottom:_1px_dotted;_cursor:_help;_white-space:_nowrap">М.</span>:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Большая_российская_энциклопедия]],_2004.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q1165538">[[:sv:Nationalencyklopedin|Nationalencyklopedin]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_1999.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a></div>-5] 5,0 ^5,1 Nationalencyklopedin — 1999.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1165538"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_идентификатор_BNF:_اوپن_ڈیٹا_پلیٹ_فارم,_платформа_відкритих_даних,_платформа_открытых_данных,_plateforme_de_données_ouvertes,_piattaforma_di_dati_aperti,_Opendata-Plattform,_otevřená_data_platforma,_åben-data-platform,_տվյալների_բաց_շտեմարան,_platforma_za_odprte_podatke,_plataforma_de_datos_abierta,_plataforma_de_dados_aberta,_платформа_адкрытых_даных,_платформа_на_отворените_данни,_platforma_otwartych_danych,_ашық_деректер_платформасы,_ачык_маалыматтарды_платформа,_açıq_məlumat_platforması,_ochiq_ma'lumotlar_platforma,_açık_verilerin_platformu,_платформа_отвореног_података,_platforma_otvorenih_podataka,_platforma_otvorenog_podataka,_platforma_otvorených_údajov,_πλατφόρμα_ανοικτών_δεδομένων,_platformu_atklātā_datu,_platforma_atvira_duomenų,_platvormi_avatud_andmete,_] Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q17152639_citetype_Q1172284"_data-entity-id="Q36578"><i_class="wef_low_priority_links">[[:de:Deutsche_Nationalbibliothek|Deutsche_Nationalbibliothek]]</i>_[http://d-nb.info/gnd/118503863/_Record_#118503863]_//_Общий_нормативный_контроль_(GND)<span_class="wef_low_priority_links">_—_2012—2016.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a></div>-7] Deutsche Nationalbibliothek Record #118503863 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q13136"_data-entity-id="Q237227">[[:de:s:Brockhaus_Enzyklopädie|Энциклопедия_Брокгауз]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a></div>-8] Энциклопедия Брокгауз
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q2664168">[http://www.enciclopedia.cat/enciclop%C3%A8dies/gran-enciclop%C3%A8dia-catalana/EC-GEC-0005352.xml_Gran_Enciclopèdia_Catalana]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:ca:Grup_Enciclopèdia|Grup_Enciclopèdia]],_1968.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a></div>-9] Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18696256"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2664168"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q47461344"_data-entity-id="Q1789619"><i_class="wef_low_priority_links">[[:hr:Dalibor_Brozović|Brozović&nbsp;D.]],_[[:hr:Tomislav_Ladan|Ladan&nbsp;T.]]</i>_[[:hr:Hrvatska_enciklopedija_(LZMK)|Hrvatska_enciklopedija]]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:hr:Leksikografski_zavod_Miroslav_Krleža|LZMK]],_1999._—_9272&nbsp;с.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1264934"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q429032"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18446"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1789619"></a></div>-10] Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1264934"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q429032"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q18446"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1789619"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q615699"_data-entity-id="Q65921422"><i_class="wef_low_priority_links">[[:it:Istituto_dell'Enciclopedia_Italiana|Istituto_dell'Enciclopedia_Italiana]]</i>_[[:d:Q65921422|Enciclopedia_on_line]]<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q65921422"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3803714"></a></div>-11] Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q65921422"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3803714"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524"_data-entity-id="Q105263158">''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105263158"></a></div>-12] (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q105263158"></a>

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]