Ribeira

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Ribeira.

Ribeira

Localización
42°33′23″N 8°59′32″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital de	Barbanza
Capital	Santa Uxía de Ribeira
Contén a división administrativa	Aguiño Artes Carreira Castiñeiras Corrubedo Oleiros Olveira Palmeira Ribeira
Poboación
Poboación	27.030 (2023) (391,74 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Ría de Arousa Zona Norte Barbanza
Superficie	69 km²
Altitude	0 m
Organización política
• Alcalde	Luís Pérez Barral (2023–)
Eleccións municipais en Ribeira
Identificador descritivo
Código postal	15960
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15073
Outro
Irmandado con	Adeje Newark
Sitio web	ribeira.gal

Ribeira é un concello da provincia da Coruña, pertencente á comarca da Barbanza. Segundo o IGE en 2020 tiña 26.848 habitantes (27.778 no 2012, 27.699 no 2011, 27.504 no 2010). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «ribeirense».

Xeografía

Situación

O concello de Ribeira ocupa o extremo da península do Barbanza, asomándose ás rías de Arousa e de Muros-Noia.

Orografía e hidrografía

A maior parte do territorio ocúpano os contrafortes da serra do Barbanza, de cuxos 200 m. de alto baixan numerosos regatos encaixados en vales estreitos, como o de Artes.

Merece especial consideración o conxunto formado polo Complexo Dunar de Corrubedo e a Lagoa de Carregal e Vixán, declarado parque natural, e a illa de Sálvora, pertencente á parroquia de Aguiño e ó Parque nacional das Illas Atlánticas, en fronte da península do Grove (na península do Salnés).

Demografía

Censo total (habitantes)	26.848 (2020)
Menos de 16 anos	3.810 (14,19 %)
Entre 16 e 64 anos	17.377 (64,72 %)
Máis de 64 anos	5.661 (21,09 %)

Evolución da poboación de Ribeira   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
12.218	16.870	18.280	24.542	26.623	27.518	27.699	27.778	27.811	27.565	27.372	27.249	27.159	27.067	26.886	26.848
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Historia

Como en toda A Barbanza, abundan os restos megalíticos, entre os que cabe mencionar o dolmen de Axeitos. Da idade de bronce é a Pedra das Cabras, petróglifo situado na parroquia de Palmeira.

Da época castrexa destacan dous poboados: o castro do Monte da Cidá e mailo castro de Artes.

Os fomentadores cataláns que chegaron no século XVIII construíron fábricas de salgadura. No século XIX introducíronse as novas técnicas de conservación e envasado en folla de lata, co que as fábricas se reconverteron e deron lugar ás conserveiras actuais.

Cultura

Toponimia

Ribeira é palabra galega procedente do latín RIPARIA, 'franxa de terra que está ao lado dun río, dun lago ou do mar'. Esta forma documentase por vez primeira nun testamento dado en 1387: Item mando a Sta. Ougea de Ribeira hua libra de cera en huun frolal et outra libra de azeite. As formas escritas con b son xerais para este topónimo até 1607, cando se documenta a grafía Santa Eugenia de Riveira. Desde ese momento, nas mencións (en castelán) a este porto e freguesía, altérnanse formas escritas con b, como no Diccionario Madoz, e con v.

Santa Uxía fai referencia á santa patroa da parroquia, Santa Uxía de Alexandría. Por outra banda, Uxía é a evolución do galego antigo Ougia, á súa vez evolución do nome greco-latino Eugenia. A igrexa parroquial é citada por primeira vez en 1200, na forma Sancte Eugenie de Carraria: "de tota nostra hereditate quantam habemus in villa que uocatur Dayam in concurrencia Sancte Eugenie de Carraria que est in terra Pistomarchos".

O pleno do concello aprobou o 11 de novembro de 1984 unha moción para denominar o concello "Santa Uxía de Riveira", con v, previo informe do cronista oficial Carlos García Bayón. O concello basea nese acto a súa utilización da forma Riveira malia que a única forma oficial é Ribeira, tal como aprobou a Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia.

O 3 de marzo de 2020 o concello aceptou o topónimo oficial nun acto institucional coa participación do alcalde, Manuel Ruiz, de representantes dos diferentes grupos políticos do concello, do presidente da Real Academia Galega, Víctor F. Freixanes, do secretario xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia, Valentín García, e do director da Comisión de Onomástica e Toponimia da RAG, Antón Santamarina.

Festas e celebracións

Na cidade de Ribeira cobran especial importancia a festa da dorna e as festas do verán. A festa da Dorna ten lugar entre o 18 e o 24 de xullo. Nese tempo a xente agrúpase en peñas e levan a cabo todo tipo de actividades, como o "Voo sen motor", a "Regata de embarcacións feitas a machada" ou o "Gran prix de carrilanas". A festa conta cun "idioma propio".

Ribeira na literatura popular

Na capela de Santo Alberte realízase un rito adiviñatorio co que as mozas intentan saber cando van casar. Para iso lanzan tres anacos de tella e intentan que queden na soleira dunha pequena xanela na ábsida. O casamento queda garantido se o conseguen.

Na mesma capela celébrase a romería de Santo Alberto, na que as esposas dos mariñeiros intentan garantir a pronta volta dos seus homes mediante o rito do "cambio de tella". Consiste en mover unha das tellas desde un dos puntos cardinais ó contrario. Buscan así que os ventos teñan unha dirección favorable.

Refraneiro

• Os de Palmeira beben a caña pola cuncha da vieira.
• Ronca Corrubedo, mariñeiro ponte quedo.

Cantigueiro

• A criada do cura/ de Corrubedo,/ ao picar a verdura/ picou un dedo.
• As rapazas de Ribeira/ cando se van a bañar/ o primeiriño que lavan/ é o pecado mortal.
• ¡Canto limón pola tina,/ canto limón pola eira!/ Cantas fillas de María/ ten o cura de Palmeira.
• Este ano hai moito millo,/ tamén hai moitos carozos./ As rapazas de Palmeira/ arrabean polos mozos.
• Maio vaia quen che puxo/ Santa Uxía de Ribeira/ que che había de poñer/ acabador de Palmeira.
• Marroguentos de Palmeira,/ pelados de Santa Euxía,/ para cantar e beilar/ vivan os da nosa Ría.
• Marroguentos de Palmeira,/ pelados son os da Vila,/ para cantar e beilar/ vivan os de Santa Uxía.
• Meu amor está en Palmeira,/ meu esprito en Santa Uxía/, meu corazón en Carreira,/ meu todo en Vilagarcía.
• Os de Palmeira son tolos/ que o dixeron os da Puebla,/ repinican as campanas/ para matar a colebra.
• Os do Maño son sapiños,/ os de Palmeira forzudos,/ os de Santa Uxía tolos/ e os de Carreira son mulos.
• Ribeiriña, ribeiresa,/ anque che son de Ribeira,/ anque che son non me pesa.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Ribeira.

• 
  Imaxes varias do concello.
• 
  Vista de Ribeira dende o monte de San Alberte
• 
  Vista de Ribeira dende San Roque (monte periurbano)
• 
  Vista da cidade desde a entrada do porto
• 
  Porto
• 
  Serra do Barbanza desde Ribeira
• 
  Praia do Vilar, na parroquia de Carreira
• 
  Lagoa de Vixán, na parroquia de Carreira

Lugares de Ribeira

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Ribeira vexa: Lugares de Ribeira.

Véxase tamén

Bibliografía

• BOUZA BREY, Fermín: "Cantigas populares da Arousa", en Arquivos do Seminario de Estudos Galegos III, 1929, 153-204 [en facsímile II].
• Fermín Bouza-Brey (colector): "Literatura popular da parroquia de Paradela, concello da Estrada, na terra da Ulla", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós.
• CASAS, Álvaro das (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 1931.
• GONZÁLEZ PÉREZ, Clodio: “O refraneiro do mar”, en Coloquio de etnografía marítima, cap. 12. Museo do Pobo Galego 1988, 137-147.
• LEMA BOUZAS, Lino (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993.
• VAQUEIRO, Vítor: Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres, ed. Galaxia, Vigo 2011, s. v. penas dos namorados.

Outros artigos

• Eleccións municipais en Ribeira
• Lugares de Ribeira
• Cidade de Ribeira CF
• Ribeira en OpenStreetMap.

---

Este artigo sobre concellos de Galicia é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

---