Edukira joan

Arteaga

Koordenatuak: 43°08′00″N 2°47′03″W / 43.1334°N 2.7843°W / 43.1334; -2.7843
Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau Bizkaiko Arratiako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Artea (argipena)».
Arteaga
 Bizkaia, Euskal Herria
Artea herria
Arteako bandera

Arteako armarria

Administrazioa
EstatuaEspainia
ErkidegoaEuskal Autonomia Erkidegoa
LurraldeaBizkaia
EskualdeaArratia
Izen ofiziala Artea
AlkateaAlberto Intxaurraga Goti (EAJ-PNV)
Posta kodea48142
INE kodea48023
Herritarraarteaztar, arteaztar[1]
Kokapena
Koordenatuak43°08′00″N 2°47′03″W / 43.1334°N 2.7843°W / 43.1334; -2.7843
Map
Azalera12,4 km²
Garaiera130 metro
Distantzia25 km Bilbora
Demografia
Biztanleria748 (2024)
−6 (2023)
alt_left 370 (%49,5) (%48,9) 366 alt_right
Dentsitatea6,03 bizt/km²
Hazkundea
(2003-2013)[2]		% 15,68
Zahartze tasa[2]% 13,89
Ugalkortasun tasa[2]‰ 54,88
Ekonomia
Jarduera tasa[2]% 70,19 (2011)
Genero desoreka[2]% 2,22 (2011)
Langabezia erregistratua[2]% 8,84 (2013)
Euskara
Euskaldunak [3]% 75.24 + % 12.17 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [4]%  (2021)
Etxeko erabilera [5]% 60.98 (2021)
Datu gehigarriak
Webguneahttp://www.artea-udala.org

Arteaga[1] (izen ofiziala: Artea; izen historikoa: Gaztelu-Elexabeitia) Bizkaiko hegoaldeko udalerri bat da, Arratia eskualdekoa. Herriaren historia eta arkitektura zaharra direla eta, ondasun interesgarriak ditu. biztanle zituen 2016. urtean.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki bi elizatek osatzen zuten udalerri hau, Gazteluk eta Elexabeitiak, parrokia banarekin. Done Mikelen izenekoa zen Elexabeitiakoa baina Gaztelukoa sute batean erre zen, eta udalerria osatzeko unean, beste parrokia bat egin behar zela erabaki omen zen, eta Arteaga izeneko parajea erabaki zen horretarako, hortik udalerriaren izena[6].

Ahoskeraren aldetik, Artea forma zabaldu zen herria izendatzeko, eta 20. mendeko azken laurdenean forma hori erabaki zuen ofizialtzat Udalak.

Zenbait urtez Euskal Abertzaletasunaren Museoa herrian kokatuta egon zelarik, Museo honi estuki lotutako Euzko Alderdi Jeltzaleak eta Sabino Arana Fundazioak ere Artea eta Artea-Arratia formak erabili izan zituzten, eta horrek Artea forma indartu zuen[7]. Hala ere, Sabin Arana Goirik idatziriko Lecciones de ortografía del euskera bizkaíno liburuan[8] Artea esan arren Arteaga idatzi behar zela zehaztu zuen[6].

Izenik ez nahasteko, kontuan hartu behar da Gautegiz Arteaga izeneko beste udalerri bat dela Bizkaian, Busturialdean; eta Busturialdeko Arteaga horretan dagoela Arteagako Gaztelua, ez duela eraikin horrekin zerikusirik Arratiako Arteako Gaztelu elizatearekin.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerri mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arteak udalerri hauek ditu mugakide:

Auzoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datu estatistikoak jasotzeko orduan, Arteagan honako auzoak ditu:

Horrez gain, beste auzo hauek ere baditu:

Ingurune naturala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artea, Arratia ibaiaren haranean kokatzen den beste bizkaitar udalerrietako bat da. Nerbioiaren ibaiadarra den Arratiak udalerria zeharkatu egiten du eta bertaraino heltzen dira Errekagaigerra eta Laurreta errekak. herri honetako bizimodu ekonomikoak 2 oinarri zituen: bata, pasabideen zaingoa eta bestea, ibaiaren ustiapena. Horretaz gain, nekazal eta abel iharduerak ere berebiziko garrantzia zuen.

Arratia ibaiaren arroan kokatutako herri honek mendi ugari ditu, Murga (608 metro) eta Bikotzgane (614 metro) besteak beste.

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Arteagako biztanleria

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2023eko maiatzaren 28ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Alberto Intxaurraga Goti (EAJ-PNV) da Arteako alkatea.

1979tik aurrera egon diren alkateak
Periodo Nombre Partido
2019-act. Alberto Intxaurraga Goti Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
2015-2019 Igor Etxaniz Urrutia Euskal Herria Bildu (EH Bildu)
2007-2015 Alberto Etxebarria Gurtubay Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
1991-2007 Javier Beitia Zuluaga Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
1987-1991 Josu Uriarte Yurrebaso Eusko Alkartasuna (EA)
1983-1987 Josu Uriarte Yurrebaso Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
1979-1983 Ignacio Urigoitia Duñabeitia Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
1979 Juan Espinosa Sagarduy Euzko Alderdi Jeltzalea-Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV)
Partido político 2023 2019 2015 2011 2007 2003 1999 1995 1991 1987 1983 1979
Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak Botoak % Zinegotziak
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ-PNV) 56,48% 4 48,68% 4 46,05% 3 36,85% 3 40,07% 3 57,18% 5 42,55% 4 51,44% 4 46,65% 4 33,41% 2 72,99% 5 65,41% 5
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) 39,34% 3 32,18% 2 27,63% 2 29,94% 2 - - - - - - - - - - - - - - - -
Aldatuz Herri Plataforma(AHP) - - 15,68% 1 25,21% 2 29,56% 2 31,88% 2 - - - - - - - - - - - - - -
Eusko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE) 0,88% 0 0,20% 0 0,44% 0 1,73% 0 - - 0,27% 0 - - - - - - - - - - - -
Partido Popular (PP) 0,66% 0 0,61% 0 - - 1,34% 0 2,79% 0 9,31% 0 7,02% 0 - - - - - - - - - -
Eusko Alkartasuna (EA) - - - - - - - - 23,49% 2 30,59% 2 18,94% 1 19,73% 1 28,87% 2 38,15% 3 - - - -
Euskal Herritarrok (EH) - - - - - - - - - - - - 30,21% 2 - - - - - - - - - -
Herri Batasuna (HB) - - - - - - - - - - - - - - 25,28% 2 21,76% 1 25,28% 2 27,01% 2 34,59% 2

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Arteagako Luziano Artetxe[9] (Ahotsak[10] proiekturako)

UEMAko kidea da herria[11], biztanleen % 84,4 baitira euskaldunak.

Mendebaleko euskararen aldaera bat dute tokiko euskalkia: Arratiako hizkera[11], hain zuzen ere.

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Herriko jaiak irailaren 9an ospatzen dira.
  • Migel deuna, irailaren 29an.
  • Janarien eta Eskulanen Euskal Azoka, iraileko hirugarren larunbatean.

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Arteagako eliza.
Baserriaren Euskal Ekomuseoa.
San Migel Txiki baseliza
  • San Migel eliza, XVI.mendekoa, oso eraikin ikusgarria da, bai kanpoaldean duen herri arkitekturaren kalitateagatik, bai osatzen duten eraikinen bolumen mailakatuagatik; baina harrigarriena zurgintzaren arteak lortzen du (elizaren kanpoaldea zurez egina baitago). Oin errektangeluarra du, bolumen mailakatua. Zurezko XVI.mendeko eskulturak ditu atarian eta hainbat elementu interesgarri. 1990ean izan zen berritua.
  • Santiago ermita. Done Jakue Apostoluari eskainia, oinplano errektangeluarra eta atsedenleku bat ditu.
  • Galiano dorretxea Artea eta Zeberio arteko bidean dago, eta XVI. mendekoa omen da.
  • Torrea dorretxea gurutzearen gaineko gailurrean kokatuta dagoena, Andra Mari elizarekin eta Errotazaharrako errota burdinolarekin bat egiten zuen. Gaur egun, eliza zegoen tokian hilerria dago.
  • Ugarte dorretxeak, aurrekoaren antzeko ezaugarriak dituen arren, kutsu errenazentista nabarmenagoa du, eta eragin militarrak ez ditu hain nabarmen.
  • Euskal Baserriaren Ekomuseoa.
  • Euskal Abertzaletasunaren Museoa.

Artear ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiri senidetuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b «Udalerri osoa hartzen duen izena Arteaga da: Arteagako plaza, Artea doa... Izen historikoak agertzea beharrezkoa denean, soilik: Gaztelu-Elexabeitia edo gaur egungo izenaren atzean jarrita erabil daitezke: Artea (Gaztelu-Elexabeitia), historia alorreko testu, heraldika eta antzekoetan. Halaber, gomendatzen da antzinako elizateen izenak: Gaztelu eta Elexabeitia (-a), eremu horiek izendatzeko gordetzea eta erabiltzea: Elexabeitiko eliza; hilerria Gaztelun dago.»
    Iturria: Euskaltzaindia, 145. araua: Bizkaiko herri izendegia
  2. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  3. ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
  4. ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  5. ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
  6. ↑ a b Gorrotxategi, Mikel. Elexabeitia eta Gaztelu artean dago Artea(ga). Deia.
  7. ↑ EAJ-PNV. «EAJ-PNV - Sabino Arana Fundazioak XX. urteurrena ospatu du eta Artean esku-hartzaile historiko guztiak bildu dira» Euzkadi Buru Batzarra (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  8. ↑ «Lecciones de ortografía del euskera bizkaino / por Arana eta Goiri'tar Sabin» www.europeana.eu (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  9. ↑ «Artetxe Amuriza, Luziano - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-11).
  10. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-11).
  11. ↑ a b «Artea - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-11-08).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Euskal Herriko Wikiatlasa
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Arteaga&oldid=10208098"(e)tik eskuratuta