Mañaria

Mañaria
Bizkaia, Euskal Herria
Mañariko Arrueta auzoa; atzean, Mugarra mendia.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Durangaldea
Izen ofiziala	Mañaria
Alkatea	Ainara Otxotorena Iriarte (EH Bildu)
Posta kodea	48212
INE kodea	48059
Herritarra	mañariar
Kokapena
Koordenatuak	43°08′21″N 2°39′35″W
Azalera	17,73 km²
Garaiera	188 metro
Distantzia	34 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	533 (2023) 3 (2022)
252 (%47,3)   (%49,3) 263
Dentsitatea	0,3 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 14,13
Zahartze tasa	% 16,85
Ugalkortasun tasa	‰ 66,67
Ekonomia
Jarduera tasa	% 80,6 (2011)
Genero desoreka	% 3,14 (2011)
Langabezia erregistratua	% 6,47 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 86,24 (2010)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 66.81 (2016)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.manaria.org

Mañaria Bizkaiko hegoaldean dagoen udalerria da, Durangaldea eskualdean kokatuta dagoena, itsas mailatik 188 metroan. 518 biztanle zituen 2016. urtean.

Inguruko herriak Abadiño eki- eta hegoaldean, Izurtza iparraldean eta Dima mendebaldean ditu. Urkiola Parke Naturalean kokatuta dago, izen bereko mendatearen oinean, Durango eta Gasteiz lotzen dituen errepidean.

Geografia

Inguru naturala

Udalerriaren mendebaldean Arrietabaso (1.018 m), Leungane (1.009 m) eta Mugarra (964 m) mendiak daude; Untzillatx (934 m) mendia, berriz, ekialdean.

Mañarierreka, Ibaizabalen ibaiadarra, bertan dagoen Eskuagatxeko mendilerroan sortzen da.

Urkiolako Natura Parkea

Urkiola Bizkaiko hegoaldeko eta Arabako iparraldeko natura parke bat da, Durangaldean eta Gorbeialdean kokatua. 1989ko abenduaren 29an izendatu zuten natura parke; eta 2016. urtetik babes bereziko eremua da, Europar Batasunean aurrera eramaten ari den Natura 2000 sarearen barnean. Ingurune hori balio handikoa da, natura, kultura eta ikuspegien aldetik, eta Euskal Herriko ekosistemarik bereizgarrienetarikotzat har daiteke.

5.958,3 hektarea ditu, eta bere barnean hartzen ditu Bizkaiko Abadiño, Amorebieta-Etxano, Atxondo, Dima, Durango, Mañaria eta Izurtza udalerriko zenbait lur, eta Arabako Aramaio udalerriko batzuk ere. Azaleraren % 72,75 Mañariaren menpe dagoelarik.

Auzo guneak

Herrigunearen mendebaldean Urakin auzunea, eta hegoaldean Larrea, Solaguren, Iturburu eta Pagabe ditu. Hegoaldeen dagoena Urkuleta da.

Historia

Historiaurrea

Elizate guztietan bezala, bere jatorria denboran zehar galtzen da. Historiaurreko aztarnak daude Magdaleniar eta Neolitikoko aztarnategietan, hala nola Silibranka, Kobazar edo Atxuriko kobazuloetan. San Martin haitzuloan, bisonteen bi labar-pintura aurkitu dira. Gainera, Azko haitzuloak daude, lauz osatuak, eta batean silex zati bat, harri bat, hezurrak eta zeramika oso zaharra aurkitu ziren. Uste denez, gizaki primitiboa estalaktitaz betetako San Lorentzo kobazuloetan ere bizi izan zen; Kobazar eta Eskumendin, baina ez da giza aztarnarik aurkitu.

Antzinaroa

VI. mendeko brontzezko pitxer liturgiko bisigodo bat ere aurkitu da Mañariko kobazuloetan. Gaur egun Bizkaiko Arkeologia eta Etnografia Museoan dago.

Erdi Aroa

Erdi Aroko instituzionalizazio-prozesuan elizate bihurtu zen. Behe Erdi Aroan Bizkaiko lurralde osoan zehar izandako bandokideen arteko borrokak jasan zituen, Lur Lauan eta hiribilduetan bezalaxe.

Aro modernoa

1624ko apirilaren 17an, Bizkaiko Jaurerriko Batzar Nagusiak, Holandako ontziek eraso zezaketela ikusita, portuak eta kostaldeak gotortzea erabaki zuen, eta Jaurerriko hiribildu eta elizate guztietan kapitainak eta ofizialak izendatzea. Mañariko, Izurtzako eta Abadiñoko kapitain izendatu zuten Pedro de Echaburu. Hiribilduek auzia jarri zuten Jaurerriarekin izendapen horien ondorioz, ordura arte hiribilduetako kapitain izan baitziren bertako alkateak, eta, ondorioz, Felipe IV.a erregeak izendapenak errebokatu zituen urte horretako azaroan.

Jakina da eliza zabaldu egin zela XVI. mendean, eta ordurako antzinako ospea zuela.

Durangoko merindadeko kide izan zen eta Gerendiagako Batzarretan 4. eserlekua eta botoa zuen. XVIII. mendean, Gasteiz eta Bizkaiko kostaldea lotzen dituen Errege Bidearen eraikuntzak herria berrantolatzea eragin zuen, udalerriaren ardatz bihurtuz. XVIII. mendearen erdialdetik aurrera eta XIX. mende osoan zehar, Mañariak bere harrobien ustiapena dela eta, bikaintasun preiodo bat ezagutzen du. Eliza zabaltzen da, udaletxea, eskolak, frontoia, erloju-dorrea eta hilerria eraikitzen dira. Armarridun etxeak ditu, bere presentzia historikoaren lekuko. Bere harrobietatik 1751n Madrilgo Errege Jauregiko kaperarako marmolezko 22 zutabe atera ziren, oraindik ikus daitezkeenak.

Mañariaren kokapen bereizgarria dela eta, biztanleria egonkor mantendu da denboran zehar. Gertu dagoen eskualde-bururako emigrazioak eta hirietatik gertu dauden landa-inguruneen bila dabilen erromantikoren baten immigrazioak 400 arimaren inguruan mantendu dute.

Karlistaldiak

Bigarren karlistaldia hasi bezain laster (1872-1876), Serranoren indarrak Durangoko bailaran sartu ziren, Gipuzkoatik zetozenak, La Torreko dukeak aginduta. Karlistek 1872ko maiatzaren 14an Mañariko Haitzetan aurre egitea erabaki zuten, Beranzar mendian kokatuz, Gipuzkoa, Durango eta Enkarterriko batailoiak. Lurraldearen baldintzak karlisten aldekoak baziren ere, liberalak gehiago ziren kopuruz, armamentuz eta diziplinaz. Une kritikoan muniziorik ez zegoenez, karlistek erretiratzeari ekin behar izan zioten, eta galera handiak izan zituzten; besteak beste, Agastuy, Gipuzkoako batailoiaren zuzendaria, eta Manuel Altube jauna. Liberalak, tartean Gipuzkoako mikeleteak edo txapelgorriak, egoeraren jabe bihurtu ziren.

Gerra Zibila (1936-1939)

Gerra Zibilean, euskal indarrek Mañaria mendigunea galdu zuten 1937ko maiatzaren hirugarren hamarraldian. Francoren tropen maniobra O eta NO taldeek IV eta II. Brigaden ekintza konbinatuaren bidez inguratzea izan zen, maiatzaren 23an Mañariko herria eta haitzak bereganatzea lortuz. Operazioaren garrantzia, batez ere, Gasteiz-Durango errepidearen kontrolean zegoen, Mañariko haitzak edukitzeak zekarrelako.

Demografia

Mañariko biztanleria

Politika

2019ko udal hauteskundeak

2019ko maiatzaren 26ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz Mañariko alkatea Bilduko Ainara Otxotorena da.

Mañariako udalbatza
Alderdia		2019ko maiatzaren 26
		Zinegotziak	Boto kopurua
	Bildu	4 / 7	189 (% 53,54)
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	3 / 7	163 (% 46,18)
Datuen iturria: https://www.lavanguardia.com/elecciones/elecciones-municipales-2019/pais-vasco/vizcaya/manaria

Garraioa

Araba Bus sareko  lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 18 Gasteiz (unibertsitatea) Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (geltokia) • Gasteiz (Alas/Boulebard) • Dura • Luku • Urbina • Goiain • Legutio • Otxandio (ospitalea) • Otxandio (Anteparaluzeta) • Abadiño (Amaitermin) • Urkiola (santutegia) • Urkiola (Santi Gaztelu) • Mañaria • Mañaria (Aldabarrena) • Izurtza (Ortuzar) • Izurtza (Eleizalde) • Iurreta (Maspe) Durango (Landako)

Euskara

Mañariko Petra Goiti hiztunaren pasartea. Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

1869an, L. L. Bonapartek Mañarian hitzegindako euskara mendebaldeko azpieuskalkian (bizkaiera) eta Gernikako barietatean sailkatu zuen. XIX. mendeko lehen herenean, Añibarrok, predikazioaren ondorioetarako, euskal hiztun itxien zerrenda batean sartu zuen.

1970ean, 580 euskaldun zenbatu ziren, biztanleria osoaren % 85 ordezkatuz: populazio multzokatuaren % 75 eta barreiatuaren % 95. 1981eko erroldaren arabera, hiztunen banaketa hurrengoa zen: Erdaldunak: 46. Euskaldunak: Alfabetatuak: 172; Zertxobait alfabetatuak: 200; Alfabetatu gabeak: 91. Ia euskaldunak: alfabetatuak: 9; alfabetatu gabeak: 8; pasiboak: 25.

Egungo sailkapenaren arabera, Mañarian euskara sortaldekoaren barnean kokatzen den Durangaldeko euskara da. Euskaldunak %86.6 dira herrian, eta euskararen erabilera %68.1ekoa da.

Kultura

Andra Mari eliza

Andre Mariaren eliza edo Jasokundeko Andre Mariaren eliza parrokia ez dakigu noiz sortu zen. Badakigu 1551ean handitze lanak jasan zituela.

Jasokundeko Andre Mariaren parrokia, Durangoko artzapeza, Bilboko elizbarrutia, Burgosko artxidiozesia. XVIII. mendearen hasieran, Durangoko bikariotza zen, Calahorrako apezpiku-egoitzaren jurisdikziopean zegoena. 1715ean, Francisco Idiáquez Butrón Múgica y Borja San Damián markes eta Ciudad Realeko dukearen heriotzagatik, Erregeak Francisco Antonio de Aguirre y Salcedo Isunza Salcedori eman zion parrokiaren patronatua, erreginaren maiordomoa eta San Adriango gotorlekuko betiko alkatea zena, jatorrizko bizkaiera ikertu ondoren. 1778an On Jose Maria Agirre Hermosoko markesa zen zaindaria, San Adriango gazteluko eta portuko gotorlekuko betiko alkaidea, Quitapechos jauregiko jauna, Biguriakoa (Nafarroa), errege armadetako brigadierra eta erreginaren zalditeriako errejimenduko koronela. Patronatu hau 1774ko urtarrilaren 16tik gauzatzen zuen.

1859 eta 1862 bitartean Lorenzo Francisco de Moñiz arkitektoak berreraiki zuela.

Hontza museoa

Hontza Natur Zientzien Museoa eta irabazi-asmorik gabeko erakundea da, natura-zientzien arlo guztietako 21 talderen 2.000 aleko erakusketa iraunkorra du: Botanika, Fungi, Geologia, Paleontologia eta Zoologia, Ornogabeak eta Ornodunak. Erakusketa hau aldizka berritzen da museoaren funtseko aleekin, identifikatutako 47.000 ale ingururekin.

Hontza Museoa 1962an jaio zen ideia bezala, 1985. eta 1990. urteen artean zabalik egon zen, eta 2014ko azaroan, erronkez beteriko 30 urteko lan gogorraren ostean, museoak berriro ere zabaldu zituen ateak, Mañarian, eta horrela, jendearentzat zabalik dagoen natur zientzien lehen museoa da Bizkaian. Fundazioak kudeatzen eta zuzentzen du museoaren jarduera, ondoko lagunen bitartez: Enrike Huerta, sortzailea eta presidentea; Leire Huerta, museoko zuzendaria, Igor Notario, diruzaina eta erakusketa-burua; eta beste 2 kide.

Argazki galeria

• 
  Andra Mari eliza.
• 
  Mañariko plaza.
• 
  Hontza museoa.
• 
  Mañaria Untzillatx menditik.

Mañariar ospetsuak

• Ebaristo Bustintza "Kirikiño" (1866-1929), euskal idazlea.
• Errose Bustintza (1899-1953), euskal idazlea.
• Julian Gorospe (1960-), txirrindularia.
• Unai Uribarri (1978-), txirrindularia.
• Mikel Bizkarra (1989-), txirrindularia.

Ikus, gainera

• Bizkaiko udalerrien zerrenda
• Urkiolako Parke Naturala

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• Udalaren webgunea
• Durangaldea
• Herriko albisteak Anboto aldizkarian

• Datuak: Q913283
• Multimedia: Mañaria / Q913283
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Mañaria