Indiane

Indiane
Totale bevolking:	ca. 60,5 miljoen
Belangrike bevolkings  in:	Meksiko 25,7 miljoen  Peru 13,8 miljoen  Verenigde State 9,7 miljoen  Bolivië 6,0 miljoen  Guatemala 5,8 miljoen  Ecuador 3,4 miljoen  Chili 1,8 miljoen  Kanada 1,4 miljoen  Colombia 1,4 miljoen  Argentinië 955 032  Brasilië 817 963  Venezuela 524 000  Honduras 520 000  Nicaragua 443 847  Panama 204 000  Costa Rica ~114 000  Paraguay 95 235  El Salvador ~70 000  Guyana ~60 000  Groenland ~51 000  Belize ~24 501 (Maja)  Frans-Guyana ~19 000  Suriname ~12 000–24 000
Taal:	Inheemse tale van die Amerikas, Engels, Spaans, Portugees, Frans, Deens, Nederlands
Geloofsoortuiging:	Inheemse Amerikaanse godsdienste, Christendom
Verwante etniese groepe:	Etniese groepe soos Apiacá, Arapaho, Awá, Asteke, Aymara, Cahokia, Cherokee, Cheyenne, Choctaw, Comanche, Cree, Guaraní, Inka, Korubo, Maja, Mapuche, Mixteke, Nahua, Navajo, Olmeke, Quechua, Tlaxcalteke, Tolteke en Zapoteke

Die Indiane vorm die inheemse bevolking van die Amerikas, met uitsondering van die Inuïete en die Aleoete, wat voor Christophorus Columbus se ontdekking van die Amerikas die vasteland bevolk het. Die stamvaders het die Amerikas in die vroeë geskiedenis deur die Beringlandbrug vanaf Asië bereik en daar gevestig; gevolg deur 'n verskeidenheid aan kulture en tale.

Noord-Amerikaanse kulturele streke

Suid-Amerikaanse kulturele streke

Omdat die benaming Indiane deur die Europese koloniste ingevoer is, word dit nie deur die inheemse mense van die Amerikas gebruik nie en hulle het ook nie 'n eie versamelnaam nie. Die inheemse volke in Kanada word Eerste Nasies (Engels: First Nations, Frans: Premières nations) genoem en in die Verenigde State Inheemse Amerikansers (Native Americans). Soortgelyke terme is ook in die Portugees- en Spaanstalige lande van Latyns-Amerika gebruiklik.

Indiane vorm geen eenvormige etniese groep nie; die term sluit in nomadiese jagter-versamelaars soos die Prairie-Indiane, sedentêre landbouers en ook ryksstigtende volke soos Asteke, Inka en Maja.

Algemeen

Daar word teenswoordig algemeen aanvaar dat die voorouers van die Amerikaanse inboorlinge omstreeks 30 000 jaar v.C. die kontinent vanuit Siberië binnegekom het. Die Amerikas en Asië was destyds waarskynlik nog nie deur die Beringstraat van mekaar geskei nie. Verskeie groepe het tot in Suid-Amerika getrek.

Geskiedenis

Skematiese illustrasie van moederlike (mtDNA) geenvloei in en uit Beringië, vanaf 25 000 jaar gelede tot op hede

Bolivië en Peru beskik oor 'n Indiaanse meerderheidsbevolking, insluitende mestizos

Die eerste mense het die Amerikas sowat 18 000 jaar gelede oor die Beringlandbrug tussen Siberië en Alaska bereik en langs die kus tot die suide uitgebrei. Volgens 'n ander teorie het mense die Amerikas vanaf Oseanië bereik en langs die weskus versprei.

Aan die begin het hulle hul jagter-versamelaar-leefwyse behou en later landbou uitgeoefen. Belangrike voedsels sluit in aartappels en mielies. Omtrent 3000 v.C. het eerste beskawings ontstaan, soos die Maja in Meso-Amerika. Latere beskawings sluit in Caral in Peru (2627 v.C.), die Olmeke in Meso-Amerika (1500–400 v.C.), die Inka in die Andes (13de tot 16de eeu) en die Asteke in Meso-Amerika (14de tot 16de eeu).

Die term "Indiane" het ontstaan toe Christophorus Columbus gedink het dat hy Oos-Indië bereik het. Die Amerikas het uiteindelik as Wes-Indië bekend geword, 'n naam wat nog steeds gebruik word om na die eilande van die Karibiese See te verwys.

Die inheemse bevolking van die Karibiese gebied het die eerste slagoffers van die Europeërs en hul siektes geword. Nadat Columbus die Amerikas vir Spanje in besit geneem het, het die Spaanse Ryk in 1517 met die verowering van Yucatan, in 1519 met die verowering van die Asteekse Ryk en in 1532 met die verowering van die Inka-ryk begin en aansluitend groot dele van die vasteland onderwerp. Aansluitend is kolonies soos Nieu-Spanje in 1519 gestig, in 1534 het Nieu-Frankryk gevolg en in 1620 Nieu-Engeland.

Die Europese koloniste het hul godsdiens, hul kultuur en hul tale na die Amerikas gebring en die Indiane gedwing om hul leefwyse aan te neem.

Die Indiane het begin om met die Europeërs en die slawe uit Afrika te vermeng. Nadat die meeste Amerikaanse lande aan die begin van die 19de eeu hul onafhanklikheid bereik het, het die lande voortgegaan met die assimilasiebeleid.

Lande soos Chili, Meksiko en die Verenigde State het oorloë teen die inheemse bevolking gevoer en die Indiane is gedwing om in reservate te leef, veral in lande soos Brasilië, Colombia, Kanada, Panama, Paraguay, Venezuela en die Verenigde State. Die alledaagse lewe in hierdie reservate is gekenmerk deur armoede en werkloosheid.

Vandag vorm Mestizo's die bevolkingsmeerderheid in verskeie lande van die Amerikas, veral in die Sentraal-Amerikaanse lande van Belize, Costa Rica, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nicaragua en Panama. Tot vandag toe vorm Indiane groot dele van die bevolking in lande soos Bolivië, Chili, Colombia, Ecuador, Groenland, Guatemala, Meksiko en Peru.

Ten minste 'n duisend verskillende inheemse tale word in die Amerikas gepraat. Sommige, soos Quechua, Guaraní, Aymara en Nahuatl, word deur miljoene se mense gepraat. Ander belangrike tale sluit in Mayathan en Mapudungun.

Prehistoriese kulture

Die Peruaanse Caral is van die oudste Indiaanse beskawings in die Amerikas

Monk's Mound is die grootste aardpiramide noord van Meksiko en deur die Moundbuilders-kultuur opgerig

In omstreeks 20 000 v.C. het die sogenaamde Folsomkultuur in die suidweste van die Verenigde State ontstaan. Die Indianevolk wat hiertoe behoort het, was jagters wat van spiese met punte van steen gebruik gemaak het en onbekend was met die pyl en boog. In omstreeks 1000 v.C. het die Cochisekultuur in Arizona en Nieu-Meksiko ontstaan, wat op die versamel van veldkos berus maar ook 'n beskeie begin met akkerbou (mielies) gemaak het.

Dit het die grondslag gelê vir die groot suidwestelike landboukulture wat bekend staan as Mogollon-Mimbres, Pueblo en Hohokam. Talle stamme uit die gebied was ook bedrewe mandjievlegters, wat meegebring het dat hulle ook soms die mandjie-makervolk genoem word. Sowat 1000 jaar n.C. het 'n nuwe kultuur in die suidweste ontstaan, naamlik die van die rotsbewoners (Cliffdwellers-kultuur). Dit is waarskynlik veroorsaak deurdat aggressiewe stamme uit die noorde (vermoedelik die voorouers van die Apache en die Navajo) die gebied binnegeval en baie stamme gevolglik hulle toevlug tot die splete in groot rotsmassas geneem het, waar hulle wonings, torings en skanse gebou het.

'n Ander belangrike prehistoriese kultuurgebied het van die suidooste al langs die Mississippirivier op tot by die Groot Mere langs die Kanadese grens gestrek. Dit was die gebied van die sogenaamde heuwelbouers (Moundbuilders-kultuur).

Voorwerpe wat in talle kunsmatige heuwels gevind is, toon duidelike ooreenkomste met die van Indiaanse beskawings in Sentraal-Amerika. Die Natchez-stamme was die laaste verteenwoordigers van hierdie kultuur, wat reeds eeue voor die koms van die blankes deur primitiewer stamme vernietig is.

Die koms van die blankes

Territoriale ontwikkeling van Noord-Amerika sedert 1750

Territoriale ontwikkeling van Suid-Amerika sedert 1700

Toe die ontdekkingsreise van Christophorus Columbus ’n nuwe fase vir die Noord-Amerikaanse kontinent ingelui het, was die gebied deur sowat een miljoen mense bewoon. Buite die suidwestelike en suidoostelike kultuurgebiede het ook nog 'n aantal ander Indianestamme voorgekom wat van veldkos, visvangs, jag en in sommige gevalle van akkerbou geleef het.

Die Indiane het tot 'n groot aantal verskillende taalgroepe behoort en dit het dikwels gebeur dat stamme van dieselfde taalgroep ver van mekaar gewoon en niks van mekaar geweet het nie. Die godsdienstige opvattinge en die ekonomiese, politieke en sosiale strukture was by die koms van die blankes meer uiteenlopend en ongelyk ontwikkel as wat dit destyds in Europa die geval was.

Baie Indiaanse kulture het reeds in die aanvangstydperk van die blanke kolonisasie verdwyn, maar in sommige gevalle het die kontak met blankes ook tot nuwe vorme van kulturele bloei gelei. Die bekendstelling van perde en vuurwapens het byvoorbeeld die beroemde prêriekultuur tot gevolg gehad, terwyl die gebruik van moderne metaalwerktuie die houtsnykuns in die noordweste tot groot hoogtes gevoer het.

Noordweskus

Tlingittotem in Ketchikan, Alaska

Die Indianekultuur langs die Amerikaanse noordweskus was vroeër hoogs ontwikkel. Die belangrikste stamme in die gebied was die Tlingit van Alaska en die Haida, Tsimshian en Kwakiutl van Kanada. Eersgenoemde twee stamme het tot die Athapaskiese taalgroep behoort, terwyl die Tsimshian deel was van die Penutian-taalgroep en die Kwakiutl van die Mosan-taalgroep. Hoewel hierdie stamme en die talle ander van die gebied in baie opsigte van mekaar verskil het, het hulle tog 'n taamlik eiesoortige kultuur verteenwoordig.

Leefwyse

Die Indiane van die noordweskus het hoofsaaklik van visvangs geleef aangesien die riviere en die see ryk was aan kabeljou, haring, heilbot en salm. Hulle het ook robbe, seeleeus, walrusse en walvisse en landdiere soos elande, kariboes en bere gejag. Die vroue het vrugte, bessies en eetbare wortels versamel. Die wonings, wat dikwels baie ruim was, is van sederhout gebou. Die kleredrag was baie beperk.

Wanneer die weer dit toegelaat het, het die mans kaal geloop, terwyl die vroue net 'n voorskoot van sederboombas gedra het. In die reënseisoen is skouermantels van bas gedra, terwyl die winterklere uit ’n verskeidenheid huide en pelse vervaardig is. Die komberse wat by feestelike geleenthede gedra is, was ook van sederboombas. Die geel komberse van die Tlingit was besonder opvallend, aangesien dit met motiewe beskilder is wat in ’n ritmiese patroon herhaal is.

Sosiale struktuur

Die Noordweskus-Indiane het in dorpe gewoon wat politieke eenhede gevorm het. Onderlinge bondgenootskappe tussen dorpe is selde aangegaan, maar bloedige gevegte was algemeen, soms selfs tussen dorpe wat tot dieselfde stam behoort het. Die samelewing was streng hiërargies georden. Elke stam het uit 'n aantal sibbes bestaan wat tot dieselfde totem behoort het.

Dit was 'n mitiese voorouer wat dikwels in die vorm van 'n dier (byvoorbeeld ’n walvis, beer, arend of bewer) voorgestel is. Die sibbes was weer onderverdeel in statusgroepe waarvan die lede verskillende range en oorerflike titels gehad het. Die slawe, wat deurgaans krygsgevangenes of ontvoerde Indiane van ander stamme was, is van die sosiale organisasie uitgesluit.

Die uitleg van 'n dorp is bepaal deur die onderlinge verhoudinge wat die sibbes gehandhaaf het. ’n Enkele woning het soms tot 20 gesinne van verskillende sibbes gehuisves wat mekaar goedgesind was. Voor die huise het die totempale gestaan waarop die totemsimbole van die inwoners uitgekerf was. So 'n paal kon meer as 30 m hoog wees. Kenmerkend vir die kultuurgebied langs die noordweskus was die dra van maskers. Dit was 'n verdere aanduiding van die sibbe en rang waartoe iemand behoort het.

Maskers is ook deur lede van die verskeie magtige "geheime genootskappe" gedra wat binne die hoogste stande gevorm is en wat ’n groot invloed op die sosiale lewe van 'n stam uitgeoefen het. Die lidmaatskap van 'n sibbe, statusgroep of rang het onder meer bepaal aan watter rituele, danse en liedere 'n individu mag deelneem. Sommige van hierdie voorregte kon aan ander oorgedra word, maar die skenker kon dit dan self nie meer benut nie.

Potlatch

Waterverf deur James G. Swan wat die Klallam-mense onder die leier Chetzemoka by Port Townsend uitbeeld, met een van Chetzemoka se vroue wat potlatch versprei

Edward Curtis se foto van 'n Kwakwaka'wakw-potlatch met dansers en sangers

Wawadit'la-potlatch in Thunderbird Park, Victoria, Brits-Columbië, Kanada, 'n groot hut wat deur Mungo Martin in 1953 opgerig is

Om besittings, hetsy materieel al dan nie, weg te gee, was 'n algemene gebruik onder die Indiane van die noordweskus en het verband gehou met hul sterk drang na aansien. Hierdie strewe het veral uiting gevind in die sogenaamde potlatch (afgelei van die woord patshatl = “om te gee"), wat ’n feestelike byeenkoms was waarby die gasheer sy gaste met geskenke oorlaai en dikwels van sy eiendom vernietig en slawe vermoor het.

Hoe meer hy kon weggee en vernietig, hoe groter was sy aansien onder sy gaste. Potlatch-feeste is egter so dikwels oor en weer gehou dat baie van die geskenke terugontvang is. In wese was dit dus niks anders as verbloemde ruilhandel nie, maar dit het bygedra tot die indrukwekkende kulturele bloei van die noordwestelike beskawing: Om sy gaste te beïndruk, het die gasheer moeite gedoen om met die mooiste en kleurrykste goedere vorendag te kom.

Godsdiens

Die geloof in mitiese voorvaders het die grondslag van die godsdiens gevorm. Afbeeldings van totems het die hele kultuur oorheers. Dit was nie net op die totem pale aangebring nie, maar ook op die huisgewels, die boeë van hul bote, op seremoniële ratels, maskers, dose, lepels en komberse.

Die voorvaderlike geeste is vereer en gevrees enter wille van beskerming aanbid. Toordokters het 'n belangrike rol in die godsdiens gespeel aangesien hulle in 'n toestand van beswyming met die bonatuurlike wêreld in aanraking sou kon kom. Hulle het ook as genesers opgetree.

Moderne tyd

Sedert die koms van die blankes het die leefwyse van die Indiane langs die noordweskus baie verander. Hul vrye toegang tot die viswaters is algaande aan bande gelê, terwyl pogings om van hulle akkerbouers te maak, nie geslaag het nie. Die veldtog van sendelinge en die owerheid teen die "heidense" potlatch het die tradisionele kultuur 'n ernstige knou gegee.

As gevolg van die onlangse toename in die Indianebevolking, word al hoe meer van hulle gedwing om die klein reservate te verlaat. Talle probeer om in die bosboubedryf 'n bestaan te maak, terwyl daar ook 'n oplewing in die kunsnywerheid is. Laasgenoemde is gedeeltelik 'n poging om die tradisionele kultuur te laat herleef.

Woudgebiede

Die ooste van die Verenigde State en Kanada was die bakermat van 'n aantal Indianebeskawings wat veral in die groot woude gevestig was. Hierdie kulture het onderling baie verskil.

Suidooste

Kaart van Hernando de Soto se ontdekkingsreise, 1539–1542

Die suidooste was die eerste streek in Noord-Amerika waar Indiane met blankes in aanraking gekom het en dit was ook die plek waar die eerste oorloë tussen hulle plaasgevind het. Van talle stamme het nog net die naam oorgebly, maar enkeles het die stryd teen die deportasie na die sogenaamde Indian Territory in Oklahoma oorleef.

Hul getalle het egter drasties afgeneem. In die binneland van Florida leef steeds 'n aantal Seminole (Golf-taalgroep) in klein dorpe wat selfs nou nog dikwels bestaan uit die sogenaamde chickees, huise sonder mure wat op pale gebou is en wat baie geskik is vir die moerasagtige gebied vol slange. Hulle deurkruis die netwerk van riviere, mere en moerasse met bote wat uit boomstamme gesny word.

Die sosiale organisasie van die Seminole het vroeër op matrilineêre sibbes berus, dit wil se die afstamming is van moederskant af bereken. Teenswoordig het die stelsel in onbruik geraak. Die suidooste was ook die woongebied van onder andere die Creek, die Choctaw (albei van die Golf-taalgroep) en die Cherokee (Irokese taalgroep).

Teenswoordig bestaan daar nog net enkele Choctaw-families en sowat 5 000 Cherokee-families. Die meeste van hierdie stamme is reeds in die eerste helfte van die 19de eeu na Oklahoma verdryf. In Oklahoma is daar teenswoordig sowat 50 000 Cherokees, wat hulle in groot mate by die blankes se leefwyse aangepas het.

Ooste

Die oorgrote meerderheid van die Indianestamme wat vroeër in die oostelike woude gewoon het, het Algonkwynse tale gepraat. Die belangrikste stamme was die Delaware en die Mohegan (Mohikane). Hulle het van jag, visvangs in die riviere en ruilhandel geleef. In hul stryd teen die blankes het hulle gedugte militêre konfederasies gevorm, soos byvoorbeeld die Powhatan-konfederasie aan die begin van die 17de eeu, waartoe sowat 30 stamme behoort het. Die hewige verset is egter gebreek en die stamme is oor ander dele van die Verenigde State versprei. Die klein groepe wat in die ooste oorgebly het, is heeltemal van die tradisionele woudkultuur vervreem.

Noordooste

Die noordooste is van oudsher die woongebied van die Irokeessprekende stamme. Tussen die 15de en die 18de eeu het 'n aantal stamme soos die Mohawk en die Seneca die beroemde Irokese Liga gevorm. Dit was 'n liggaam wat met inagneming van die outonomiteit van elke stam besluite kon neem wat vir almal gegeld het.

Deels as gevolg hiervan het die Irokese 'n groot polities-militêre mag gevorm wat hulle daartoe in staat gestel het om die druk van die blankes te weerstaan. Hulle is nooit na ander gebiede gedeporteer nie en leef steeds in reservate in die grensgebied tussen die Verenigde State en Kanada.

Die politieke stelsel van die Liga funksioneer nog in sommige opsigte. Net soos die Seminole was die Irokese matrilineêr georganiseer. Die bestuurslede van die Liga is gekies deur sibbes waarvan vroue aan die hoof gestaan het. Die vrou speel vandag nog 'n taamlik belangrike rol in die sosiale lewe. Hoewel die Irokese se tradisionele leefwyse in die reservate verdwyn het, vind baie nog 'n mate van sekuriteit in die sogenaamde Long House-godsdiens.

Dit word sedert die begin van die vorige eeu gepredik en is 'n vermenging van tradisionele en Christelike opvattinge en gebruike. Dit berus op ’n honderdtal etiese gedragsreëls wat eerbied vir die natuur en verwerping van die blankes se leefwyse (insluitende alkoholverbruik) vereis. Die seremoniële gebruik van tabak is een van die belangrikste elemente van die godsdienstige rituele.

'n Kenmerkende instelling van die Irokese is die geheime genootskap wat deur die blankes die False Face Society genoem word en wat steeds bestaan. Die lede van die genootskap dra houtmaskers wat beskilder en met perdesterthare versier is. Daar word geglo dat die maskers by bepaalde rituele siektes kan uitdryf en geestelike krag kan gee.

Groot Mere

Rondom die Groot Mere in die grensgebied van die Verenigde State en Kanada het 'n aantal Algonkwynsprekende stamme vroeër gewoon. Sommige soos die Outoua, het grootliks verdwyn. Die Winnebago (Sioux-taalgroep) word ook tot hierdie kultuurgebied gereken. Hierdie Indiane het nie net uit jag en visvangs 'n bestaan gemaak nie, maar ook uit die verbouing van wilde rys en graan.

Byna al die stamme is sedert die koms van die perd in meerdere of mindere mate deur die westelike prêriekultuur beïnvloed. Die belangrikste stamme wat oorgebly het, is die Cree (in Kanada) en die Ojibwa of Chippewa (in Kanada en die Verenigde State). Laasgenoemde is veral bekend vir hulle kleredrag, wat ryklik met krale versier is.

Die ontwerp is beïnvloed deur die Franse met wie hulle handel gedryf het. Die wapens wat hulle in ruil vir pelse gekry het, het hulle gebruik om onder meer die Sioux-sprekende stamme weswaarts te verdryf. Onder die Ojibwa word steeds die sogenaamde Midéwiwin aangetref, ’n geheime vereniging met 'n godsdienstigeins lag wat deur die blankes ook die Grand Medicine Society genoem word.

Weskus

Pueblo-kultuur

Taos van die Pueblo-kultuur

Die beroemde Pueblo-kultuur het in die suidweste van die Verenigde State in die deelstate Nieu-Meksiko en Arizona ontstaan. Die Indiane uit die gebied is van oudsher mielieboere en woon in baie kenmerkende dorpe (pueblo is die Spaanse woord vir dorp). Die huise bestaan uit meer as een verdieping en is so ontwerp dat die dak van elke verdieping ook as stoep vir die volgende een gebruik kan word.

Die Pueblo-Indiane, wat tradisioneel 'n baie vreedsame volk is, het 'n besonder ryk kultuur ontwikkel. Hul versierde erdewerk en die sogenaamde katsynas is baie bekend. Laasgenoemde is klein, gemaskerde mensfigure van hout wat allerlei bonatuurlike magte verpersoonlik. Belangrike Pueblo-stamme is die Hopi (Uto-Asteekse taalgroep) en die Zuni (Zuni-taalgroep). Die meeste stamme is na die koms van die Spaanse koloniste tot die Rooms-Katolieke geloof bekeer en het ook eers Spaans en later Engels as voertaal aangeneem.

Nogtans het baie van hulle oorspronklike tradisies bewaar gebly. Dit geld veral vir die Hopi, wie se slangdans, 'n vrugbaarheidsritueel waarin priesters met ratelslange tussen die tande dans om die reën te besweer, steeds uitgevoer word. Onder die Pueblo-Indiane word naas Rooms-Katolieke kerke ook nog die sogenaamde kivas aangetref. Dit is vertrekke wat net deur 'n opening in die dak betree kan word en waar groot katsynas en ander voorwerpe van die katsyna-kultus bewaar word.

Die feit dat die Pueblo-Indiane hulle taamlik vinnig by die Europese kultuur aangepas het, het onder meer daartoe gelei dat die blankes hulle meestal met rus gelaat het en dat hulle gou 'n groot mate van selfbeskikking geniet het. Hulle is steeds hoofsaaklik akkerbouers, maar hul landboumetodes is baie modern.

Navajo

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Navajo.

'n Navajo-man te perd in Monument Valley, Arizona, Verenigde State

Die Navajo (Athapaskiese taalgroep) is met 'n bevolkingstal van meer as 167 000 teenswoordig die grootste Indianevolk in Noord-Amerika. Meer as 100 000 leef in ’n groot reservaat van 75 000 km², waar hulle met veral skape boer. Vroeër het die Navajo van jag, roof en ruilhandel geleef. Die blankes het hulle as gevaarlik beskou en die onderwerping van die stamme het met baie bloedvergieting gepaard gegaan.

Die tradisionele woning van die Navajo is die hogan, 'n blokhut wat gedeeltelik onder die grond gebou en ook met grond bedek word. Sedert die omskakeling na skaapboerdery het die kunsnywerheid onder hulle sterk ontwikkel. Hul wolkomberse, wat deurgaans helderrooi gekleur is, word tot die waardevolste kunsskeppings van Indiane gereken. Die Navajo se familie is matrilineêr georganiseer en familiesake word hoofsaaklik deur die vroue gereël.

Die magiese genesing van siektes is 'n belangrike onderdeel van hul godsdiens. Teenswoordig het die Navajo met 'n vinnige bevolkingsgroei te kampe, wat die moontlikhede van suksesvolle skaapboerdery in die reservaat al hoe meer beperk. Talle verlaat dan ook die reservaat om as ongeskoolde arbeiders te gaan werk.

Apache

'n Groep Apache-Indiane

Net soos die Navajo is die Apache ook uit die noorde afkomstig en behoort hulle ook tot die Athapaskiese taalgroep. Die volk bestaan uit verskillende stamgroepe wat oor Nieu-Meksiko, Arizona en Colorado versprei is. Terwyl die Navajo mettertyd baie elemente van die Pueblo-kultuur oorgeneem het, was dit met die Apache geensins die geval nie. Sommige stamme het hul eerder deur die prêriekultuur laat beïnvloed.

Kenmerkend vir die Apache is hul koepelvormige hutte en die gevlegte mandjies wat met mens- en diermotiewe versier is. 'n Belangrike deel van hul tradisies is die ingewikkelde puberteitsrituele vir meisies. Die feit dat die Christendom geen ingang onder die Apache gevind het nie, spruit uit die volk se tradisionele vyandigheid teenoor vreemdes.

Ook naburige Indianestamme het vroeër baie las van die Apache se rooftogte ondervind. Selfs in die reservate waarin hulle nou woon, is hulle nog hardnekkige teenstanders van blanke gesag en meng hulle ook nie met ander Indiane nie. Baie van hulle is suksesvolle veeboere.

Rancheria- en Kaliforniese stamme

Kaart van reservate van Indiaanse stamme soos die Navajo, Mohave, Pima en Yuma

In die suidweste van Arizona woon die sogenaamde Rancheriastamme, soos die Pima, Papago en Yuma. Eersgenoemde twee behoort tot die Uto-Asteekse taalgroep en laasgenoemde tot die Hokan-taalgroep. Hoewel die Pima nasate van die prehistoriese Hohokam is, het die kultuurvlak van hul voorouers nie behoue gebly nie.

Aangesien hulle reeds vroeg tot die Christendom bekeer is, het daar ook niks van hul eie politieke en sosiale struktuur oorgebly nie. Dieselfde geld vir die Papago, wie se getalle vinnig toeneem. Die suidelike deel van Kalifornië was vroeër die woongebied van ’n groot aantal stamme. Hulle het hoofsaaklik van veldkos, visvangs en konynjag geleef. Hulle het ook feitlik geen klere gedra nie en in hutte gewoon.

Spaanse sendelinge het hulle al baie vroeg tot die Christendom bekeer en hulle in die sendingstasies se vrugtetuine laat werk. Dit het die grondslag gelê vir die Kaliforniese vrugtekwekerye. Tydens die goudstormloop van 1849 is baie van hierdie stamme deur die blankes uitgewis. In Noord-Kalifornië het stamme soos die Hupa (Athapaskiese taalgroep), die Yurok (Ritwantaalgroep) en die Yokut (Penutiantaalgroep) hulle beter gehandhaaf. Hulle praat nog hul eie tale en onderhou nog bepaalde tradisionele rituele.

Prêrie en omliggende gebiede

Die legendariese beeld van die Indiane soos dit in talle avontuurromans of -rolprente (Westerns) geskets word, het betrekking op die indrukwekkende prêriekultuur. Dit het veral op die prêrie self ontstaan, dit wil se op die eens uitgestrekte grasvlaktes tussen die Rotsgebergte (Rocky Mountains) en die Mississippirivier. Die stamme van die meer noordoostelik geleë Plato en die Groot Bekken (Great Basin) suid van die Plato kan egter ook tot die prêriekultuur gereken word.

Prêrie

Illustrasie van Paleo-Indiane wat 'n glyptodont jag

Perd en bison was vir sowat 100 jaar die lewensbestaan van die Prêrie-Indiane

Name soos Sioux, Cheyenne, Comanche, Kiowa, Pawnee en Swartvoete is oorbekend as gevolg van die stamme se heldhaftige verset teen die weswaartse opmars van die blankes. Minder bekend is egter dat die kultuur van die Prêrie-Indiane betreklik jonk is. Tot aan die einde van die 18de eeu het die stamme hoofsaaklik van jag in die omgewing van hul dorpe geleef.

Bisons is te voet gejag deur hulle oor afgronde te dryf sodat hulle hulle te pletter geval het. Die enigste huisdier wat hulle geken het, was die hond, wat as pakdier gebruik is. Sommige stamme soos die Pawnee (Irokese taalgroep) het ook mielies en tabak verbou. Die invoer van perde en vuurwapens deur die Europese koloniste het die vroeëre leefwyse van die prêriebewoners ingrypend verander.

As gevolg van hul instinktiewe begrip vir die natuur en diere het hulle gou geleer hoe om die perd hul belangrikste bondgenoot te maak. Veral die vernuftige ruiterkuns van die Comanche het baie beroemd geword. Aangesien perde en vuurwapens die bisonjag aansienlik vergemaklik het, het baie stamme later feitlik uitsluitlik daarvan geleef en dit het tot 'n meer nomadiese leefwyse gelei. Die nuwe beweeglikheid, waarby die tipi-tent goed ingepas het omdat dit vinnig opgestel en afgebreek kon word, het ook in die Indiane se stryd teen die blankes groot voordele ingehou.

Die bisonjag met primitiewer middels is trouens al duisende jare gelede op die prêrie bedryf. In teenstelling met die blankes het die Indiane daarvoor gesorg dat die bisonstapel altyd op peil gebly het. Ander diere wat gejag is, was onder meer herte, gaffelantilope en bergskape. Deur die ruilhandel met die blankes het die Indiane onder meer krale bekom, waarmee hulle hul kledingstukke, wat hulle uit die huide vervaardig het, versier het.

Elke stam het 'n voorkeur vir bepaalde kleure gehad. Die Sioux, wat ook soms die Dakota genoem is, het byvoorbeeld 'n voorliefde vir rooi, wit en blou krale gehad, terwyl die Cheyenne (Algonkwynse taalgroep) geles verkies het. Besonder indrukwekkend was die groot hooftooisel van arendsvere wat in gevegte gedra is. Dit het by uitstek die simbool van die prêriekultuur geword. Die Indianegemeenskappe van die prêrie was redelik demokraties ingestel.

Elke stam is bestuur deur ’n stamraad waarin verskeie sibbes en mansverenigings verteenwoordig was. Die raad kon individuele stamlede aanwys as kamphoof, aanvoerder van 'n krygstog of jagekspedisie, of as onderhandelaar met ander stamme en blankes. Hierdie ampte was in die meeste gevalle net tydelik en nie oorerflik nie. Die groot verskeidenheid tale, waarvan sommiges net deur enkele duisend Indiane gepraat is, het gelei tot die gebruik van beeldskriftekens op huide.

Die taalverskille is verder deur 'n uitgebreide stelsel van gebaretaal oorbrug. Die Prêrie-Indiane was gedugte krygers wat baie gesteld was op krygsroem. Dit is nie verkry deur 'n vyand op 'n afstand dood te skiet nie, maar eerder deur hom in ’n fisieke geveg te oorwin. Alie vyande is ook nie ewe belangrik geag nie; die Arapahos het byvoorbeeld verkies om teen die Ute en die Pawnee te veg omdat hulle as onderskeidelik die dapperste en die wreedaardigste beskou is.

Die buit was dus selde die vernaamste oorweging vir 'n oorlog. Die gebruik om gesneuwelde en lewendige vyande te skalpeer, het algemeen voorgekom, hoewel dit nie duidelik is of hierdie gewoonte sy oorsprong by die Indiane gehad het nie. By die Prêrie-Indiane het dit egter verband gehou met die geloof dat hare die "setel van die siel" is. Indiane wat lewend geskalpeer is (as sodanig is dit nie noodlottig nie), is ook nie weer in hul gemeenskappe opgeneem nie omdat hulle as "lewende dooies" beskou is.

Godsdiens

Die spookdansritueel van 1889–1891 deur die Oglala Lakota by Pine Ridge. Illustrasie deur die Westerse kunstenaar Frederic Remington, 1890.

Die grondslag van die godsdiens op die prêrie was die geloof in 'n misterieuse mag wat alles en almal beïnvloed het. Die Sioux het dit dan ook die "groot misterie" (Wakantankan) genoem. Hierdie mag is nie net in indrukwekkende natuurverskynsels soos die son, weerlig en donder verpersoonlik nie, maar ook in die meeste ander manifestasies van die natuur (bome, riviere, ensovoorts).

Die blankes het die natuur nie met dieselfde eerbied benader nie en hul vernietigende aktiwiteite, soos die feitlik algehele uitroeiing van die bison, was in die oë van die Indiane heiligskennis. Baie prêriestamme het een keer per jaar 'n sogenaamde sondans gehou waarby 'n aantal mans vier dae lank van sonop tot die middag toe gevas en gedans het. Daarna is allerlei rituele gehou waarin die wilskrag en die uithouvermoë van die deelnemers beproef is deur die toediening van liggaamlike pyn.

Die sondans is as 'n vorm van kommunikasie met die natuur en 'n bron van geestelike krag vir die deelnemers beskou. Daarbenewens het dit die samehorigheidsgevoel van die stamlede simbolies bevestig. Teen die einde van die 19de eeu het die meeste Prêrie-Indiane aanhangers van die sogenaamde spookdansgodsdiens geword, ’n ideologie wat daarop gemik was om die tradisionele leefwyse te herwin wat deur die blankes verstoor is.

Die spookdansritueel sou die gesneuwelde krygers laat herrys en die bisontroppe na die prêrie terugbring. Die hernieude veggees wat die geloof meegebring het, het tot hewige en bloedige gevegte met die blankes gelei, wat eers met die bloedbad in 1890 by Wounded Knee beëindig is. Hoewel die verset van die prêrie-stamme mettertyd heeltemal gebreek is, het die sterkstes onder hulle hervestiging na vreemde gebiede vrygespring. In die reservate ontbreek die geleenthede om die tradisionele leefwyse voort te sit, veral vanweë die verdwyning van die bison. Enkele kultuurelemente het egter in 'n aangepaste vorm bly voortbestaan.

Groot Bekken en Plato

Bisonjag met wolfvelmaskers, George Catlin, 1832–33.

Die woestynagtige Groot Bekken was die tuiste van die Shoshone, Ute en Paiute, wat almal tot die Uto-Asteekse taalgroep behoort. Aanvanklik het hulle hoofsaaklik van wilde aartappels, wortels en saad geleef wat hulle met behulp van stokke uit die grond gegrawe het: vandaar dat die blankes hulle soms "diggers" (grawers) genoem het.

Hul wonings was hutte van gras en takke en hulle klere is van boombas, gras en konynvelle gemaak. Nadat hulle perde bekom het, het hulle egter gou met die meer ontwikkelde prêriekultuur in aanraking gekom en van die elemente oorgeneem. Dit was veral met die Ute en die Shoshone die geval. Oor die algemeen het die Indiane van die Groot Bekken min weerstand teen die blankes gebied en teenswoordig leef 'n aantal nog in reservate.

Baie meer stamme het in die Plato, 'n gebied van woude, berge en riviere, gewoon. Ook hulle het vroeër 'n eenvoudige bestaan gevoer wat moontlik gemaak is deur die oorvloed aan vis, wild en vrugte. Later is baie Plato-Indiane ook deur die prêriekultuur beïnvloed. Dit was veral by die Nez Percé (Frans: "deurboorde neus") die geval. Die stam, wat tot die Penutian-taalgroep behoort, het baie gely voordat hy teen die einde van die 19de eeu ’n reservaat in Idaho kon betrek.

Moderne tyd

Sedert die koms van die blankes het die tradisionele kultuur van die Indiane drasties agteruitgegaan. Talle stamme is heeltemal of gedeeltelik uitgewis, terwyl 'n aantal ook in 'n spesiale Indianegebied in Oklahoma hervestig is. Feitlik alle oorblywende stamme is in reservate gehuisves.

Koloniale periode

George Caleb Bingham, Fur Traders Descending the Missouri, ca. 1845

Die eerste groep blanke koloniste het die Indiane wat dikwels baie vreedsaam teenoor hulle opgetree het, as barbare beskou. In die suidooste, waar met die kolonisasie begin is, is baie stamme uitgemoor. In die oostelike woude het die Indiane sterk krygsmagte soos die bekende Irokese Liga tot stand gebring.

Die Engelse, Franse en Nederlandse setlaars het hier 'n baie praktiese beleid gevolg; waar dit voordelig was, het hulle ruilhandel met die Indiane gedryf en ook bondgenootskappe met hulle aangegaan, wat meegebring het dat die Indiane in die onderlinge oorloë van die Europeërs betrokke geraak het. Waar hulle egter as bondgenote en handelsvennote nie nodig was nie, het uitwissingsoorloë gevolg. Met uitsondering van sommige Irokese stamme het feitlik geen betekenisvolle stam in die ooste oorleef nie.

Die Indiaanse gebied

Oklahoma en Indiaanse gebiede, 1890's

Na onafhanklikwording in 1776 het die Verenigde State ’n minder gewelddadige beleid ten opsigte van die Indiane toegepas. In die huidige deelstaat Oklahoma (wat in die Choctaw-taal "land van die rooi manne" beteken) is 'n stuk grond opsygesit vir die hervestiging van Indiane. Die gebied het as die Indian Territory (Indianegebied) bekend gestaan.

Met uitsondering van die Irokese is alle stamme van die suidooste en oostelike woude wat nog nie uitgewis was nie, hierheen gebring. Hierdie beleid is ook in die 19de eeu voortgesit, toe botsings met die Indiane in die weste voorgekom het. In die geval was die hervestiging 'n soort strafmaatreël teen opstandigheid. Die gevolg was dat meer as 90 stamme, wat in talle opsigte baie van mekaar verskil het, hervestig is in een gebied wat dikwels glad nie vir hul onderlinge behoeftes geskik was nie.

Teen die einde van die 19de eeu is die deelstaat Oklahoma geproklameer en die gebied, wat voorheen net vir Indiane gereserveer was, is ook vir blankes oopgestel. Teenswoordig woon daar steeds ’n betreklik groot aantal Indiane wat probeer om wat van hul stamidentiteit oorgebly het, te bewaar.

Reservaatpolitiek

Kaart van Indiaanse reservate in die Verenigde State

Na die eerste helfte van die 19de eeu is hervestigings in die Indianegebied minder dikwels onderneem en is daar eerder Indianereservate gestig in die gebiede waar stamme van oudsher gewoon het. Sommige van die reservate was vir blankes gesluit, maar dit was steeds geen ideale oplossing nie.

Veral die Indiane van die prêrie moes weens hul afhanklikheid van die bisonjag baie beweeglik wees. Aangesien die reservate van die begin af van beperkte omvang was, was dit nie moontlik nie en daarbenewens is die bisons vinnig deur die blankes uitgeroei. Die blankes het ook nie al tyd die grense van die reservate eerbiedig nie en die owerhede het dikwels hul verdrae met die Indiane verbreek. Dit was dus nie verbasend nie dat die Indiane, wat vanweë die ruilhandel met die blankes wapens bekom het, herhaaldelik in opstand gekom het.

Dit was die geval met onder andere die Sioux, Cheyenne, Kiowa, Comanche en Ute. Belangrike gebeurtenisse in die stryd van die Prêrie-Indiane was die uitwissing van Cheyenne-kampe by Sand Creek in 1864 in Colorado, die uitwissing van 'n ruitereenheid deur die Sioux in 1865 (die sogenaamde Fetterman Massacre) en die bloedige slag in 1876 by die Little Bighorn-rivier in Montana, waar ’n groot blanke strydmag onder leiding van genl. George Armstrong Custer (1839–1876), by die Indiane bekend as "die vrouedoder", deur ’n koalisie van Indianestamme geheel en al uitgemoor is.

Die Indiane is aangevoer deur die Sioux-hoofmanne Crazy Horse (Ta-Sunko-Witko, ca. 1842–1877) en Sitting Bull (Tatanka Iyotaka, ca. 1831–1890). Ook in die suidweste het daar nog baie oorloë plaasgevind, onder meer om die Navajo in 'n reservaat te dryf. Die wreedste van alle oorloë was die teen die Apache, waarin beroemde stamhoofde soos Victorio, Cochise en Geronimo (Goyakla, ca. 1829–1908) hulle deur hul uitsonderlike krygsvernuf onderskei het.

Die einde

Bisonskedelbene, sowat 1870

Titelblad van Frank Leslie se Frank Leslie's Illustrated Newspaper van 18 September 1873. Dit toon 'n spotprent oor vredemakers wat "geventileerde" komberse, leë geweerbokse en stinkende vlees aan Indiane bied.

Teen die einde van die 19de eeu was alle gewapende verset van die Indiane verbreek. In die reservate was hulle aan die gesag van die blanke owerhede onderworpe en vir kos, klere en huisvesting van blankes afhanklik. In ruil daarvoor is verwag dat hulle na ’n Westerse leefwyse moes oorskakel en daar is geprobeer om van hulle akkerbouers, veeboere en dagloners te maak.

Uit vertwyfeling het baie stamme, veral die uit die prêrie, hulle toevlug tot die spookdansgodsdiens geneem, aangesien dit die herrysenis van die voorvaders en die herstel van die tradisionele leefwyse verkondig het. Die regering was bekommerd dat hierdie religieuse beweging weer tot 'n opstand sou lei en het besluit om militêr op te tree. Dit het in Desember 1890 op die bloedbad by Wounded Knee in Suid-Dakota uitgeloop, waarin 200 mans, vroue en kinders van die Sioux gesterf het.

Sedert die einde van die 19de eeu is geprobeer om die reservaatstelsel geleidelik op te hef. Baie reservate is opgedeel in afsonderlike plase wat private besit geword het en ook deur blankes besit kon word. Die gevolg was dat die ou idee van gemeenskaplike stambesit ondermyn is, en omdat die afsonderlike plase ook verkoop kon word, het die oppervlakte van reservaatgebiede gou al hoe kleiner begin word. Verder is daar deur middel van aangepaste onderwys geprobeer om die jonger geslag van hul stamtradisies te vervreem.

Tog het daar nie veel van hierdie doelbewuste vervreemdingsbeleid gekom nie, onder meer omdat die geld daarvoor ontbreek het. Die belangstelling in die Indiane het begin afneem en daar is aangeneem dat hulle besig was om uit te sterf. Teen 1900 was daar in die Verenigde State nog net sowat 200 000 Indiane oor. Die Indiane van Kanada is ook in reservate geplaas, maar omdat  die land se ontwikkeling nie so stormagtig verloop het nie en minder Europeërs daarheen getrek het, het dit met minder bloedvergieting gepaard gegaan. Teenswoordig word daar nog Indiane aangetref wat in die ylbevolkte noorde 'n nomadiese bestaan voer.

20ste eeu

In omstreeks 1930 het dit duidelik geword dat die Indianebevolking in sowel die Verenigde State as Kanada weer begin aangroei. Daar het ook 'n groter bewustheid posgevat oor die armoedige bestaan wat die Indiane gevoer het. Die eerste stappe om die situasie te verbeter, is tydens die bewind van president Franklin D. Roosevelt gedoen. Stamrade met beperkte bevoegdhede binne die reservate kon verkies word en meer geld is bewillig om onder meer die veeteelt, bosbou, vissery en akkerbou in die reservate ekonomies lewensvatbaar te maak.

Ook die kunsnywerheid is aangemoedig, al was dit dikwels met die oog op die toeristebedryf, wat die gehalte van die produkte nadelig beïnvloed het. In hierdie vryer atmosfeer het baie Indiane hulle aangesluit by die American Native-Church, 'n kerkgenootskap wat gegrond was op die ou idee van natuurheiliging, die spookdansgodsdiens, die peyote-kultus (waarby onder meer hallusinasies 'n belangrike rol speel) en die Christendom.

Na die Tweede Wêreldoorlog, waartydens 40 000 Indiane in die Amerikaanse leer geveg het, het die stamme die reg verkry om hofsake teen die regering aanhangig te maak oor die nie-nakoming van vroeëre verdrae. Talle daarvan is deur die Indiane gewen. Intussen het die Indianebevolking steeds toegeneem, en om die situasie te hanteer, het die regering op 'n beleid van desentralisasie besluit. Ingevolge hiervan moes geld en opleidingsgeriewe beskikbaar gestel word sodat hulle buite die reservate werk kon soek.

Die beleid was egter 'n groot mislukking; baie Indiane was gou terug in die reservate, onder meer omdat die blankes teen hulle gediskrimineer het en hulle min werk kon vind. Die wat in die stede agtergebly het, het dikwels 'n drankprobleem ontwikkel. Terselfdertyd is daar geprobeer om die reservaatstelsel af te skaf by stamme wat geag is ver genoeg verwesters te wees om in blanke gemeenskappe te leef. Dit het op ’n selfs groter mislukking uitgeloop. Die rampspoedige eksperiment met die Menominee van Wisconsin het so 'n agteruitgang tot gevolg gehad dat hul reservaat in 1973 heringestel is en die opheffingsbeleid beëindig is.

Onlangse ontwikkeling

Vlag van die American Indian Movement

In die vroeë sewentigerjare het die Indianebevolking in die Verenigde State tot meer as 800 000 aangegroei en die aktivisme onder hulle het ook toegeneem. Veral onder die jonger geslag het ’n protesbeweging ontstaan wat daarop gemik was om hul swak posisie te verbeter.

In 1969 is die voormalige eilandgevangenis Alcatraz voor die kus van San Francisco byvoorbeeld beset en in 1972 die Bureau of Indian Affairs in Washington, D.C. In 1973 het ’n gewapende botsing tussen die Sioux en die polisie en leer by Wounded Knee plaasgevind, dieselfde plek van die berugte bloedbad minder as 100 jaar gelede. Slagspreuke wat by sulke geleenthede gehoor word, is onder meer "Red Power" (rooi mag) en Panindianisme, die strewe na ’n kulturele eenheid onder alle Indiane. 'n Grootskaalse massabeweging het tot dusver egter nog nie tot stand gekom nie.

Kuns

Beeldende kuns

Verspreiding van Indiaanse kulturele gebiede voor die koms van die Europeërs. Hierdie kaart toon nie Groenland, wat tot die Arktiese kulturele gebied behoort, nie.

   Arkties

   Noordwes

   Arido-Amerikaans

   Meso-Amerika

   Isthmo-Colombiaans

   Karibies

   Amesone

   Andes

Haidatotem in Thunderbird Park, Victoria, Brits-Columbië, Kanada

Hoe uiteenlopend die kunsuitinge van die stamme ook al is, het die beeldende kuns van die Indiane feitlik deurgaans 'n funksionele karakter, hetsy wêrelds of religieus. Dit is moeilik om 'n onderskeid te maak tussen kuns en vaardigheid of handwerk. Oor die algemeen het die mans die groot kunswerke gemaak, terwyl die vroue hulle meer op die maak en versiering van gebruiksvoorwerpe en klere toegelê het. Sedert die kolonisasie het baie van die Indianekuns egter sy oorspronklike funksie verloor.

Noordweskus

Alle kuns van die Indiane van die noordweskus is ondergeskik aan die vorm van die voorwerp wat versier moet word. Om oop ruimtes op byvoorbeeld die lang, silindriese totem pale te vermy, is die figure uitgerek. Ondanks die omvorming het die figure steeds herkenbaar gebly. Die ledemate is gewoonlik deur duidelike, donker lyne van mekaar geskei, enter wille van simmetrie is die profiele dikwels verdubbel.

Verskeie style kan onderskei word: Die werk van die Haida, Tlingit en Tsimshian is baie verfynd, die van die Kwakiutl en Bellacoola minder verfynd, terwyl die van die Nootka, Chinook en talle Salish-sprekende stamme taamlik ru en minder kleurvol is.

Die motiewe wat die mans gebruik het vir die versiering van hout, klip en been, was dieselfde as die wat die vroue op mandjies en komberse aangebring het. Veral die komberse van die Chilkat, 'n subgroep van die Tlingit, was baie mooi versier.

Woud-Indiane

Die Algonkwynse stamme soos die Cree en Ojibwa het baie gebruiksartikels uit berkebas vervaardig en dit met blommotiewe en silhoeëtte van diere, veral bere en bewers, versier. Die Ojibwa was ook bekend vir hul ryklik versierde klere. In die ou Irokese kultuur het die wampum 'n baie belangrike rol gespeel. Dit was 'n lang, breë lyfband wat vervaardig is wanneer verdrae aangegaan is.

Die bepalings van die verdrag is met krale van skulp daarop uitgebeeld en daar is altyd twee bande gemaak, een vir elke party. Die Seminole uit die suidooste vervaardig teenswoordig baie kunsnywerheidsprodukte vir toeriste. Algemene artikels is mandjies en kledingstukke wat met kleurvolle krale versier is.

Weskus-Indiane

Die Pueblo-Indiane het van ca. 200 tot ca. 1700 'n ononderbroke tradisie in pottebakkery gehandhaaf. Die potte is beskilder met motiewe wat geleidelik van eenvoudige, geometriese patrone ontwikkel het tot gestileerde plant-, dier- en mensfigure. Hulle het egter nie die pottebakkerswiel geken nie.

Die mure van die Pueblo se kivas – heilige vertrekke wat net van bo toeganklik was – is met simboliese voorstellings van reën, wolke en weerlig beskilder. Binne die kivas is die sogenaamde sandskilderye van droë materiaal soos sand, oker en fyngemaalde blom- en plantblare gemaak waarin die gode gesmeek is om 'n sieke te genees. Die pasiënt moes gewoonlik op die sandskildery sit terwyl die toordokter om hom gedans het. Die kunswerke moes altyd voor sonsondergang weer vernietig word.

Besonder bekend was die sandskilderye en die komberse met geometriese patrone van die Navajo. Van ca. 1850 af het hulle hulle ook op die silwersmeekuns toegelê. Die Hopi het hierdie kunsvorm by die Navajo oorgeneem en in 1946, onder leiding van Fred Kabotie, die Hopi Silvercraft Guild gestig. Hulle het hulle veral op masker- en katsynamotiewe toegelê.

Prêriekultuur

By die Prêrie-Indiane soos die Sioux, Shoshone, Cheyenne, Comanche, Pawnee en Swartvoet-Indiane, wat hoofsaaklik van die bisonjag geleef het, is die bisonhuide deur die mans met naturalistiese voorstellings in silhoeët beskilder, terwyl die vroue die huide met veral geometriese motiewe geborduur het. Leer is gebruik vir klere, skilde en parfleches (klein sakkies waarin onder meer gedroogde vleis bewaar is). Die Pomo, Klamath en Paiute is bekend daarvoor dat hulle mandjies vleg wat byna waterdig is en met geometriese motiewe versier is.

Musiek

Apache-viool gemaak deur Chesley Goseyun Wilson (San Carlos Apache)

Aangesien die Indiane wyd oor die Noord-Amerikaanse kontinent versprei was, is hulle musiek uiteenlopend van aard. By nadere bestudering kan egter ook ’n aantal ooreenkomste uitgesonder word. Indianemusiek word sedert die tagtigerjare van die 19de eeu bestudeer en teenswoordig oor die algemeen in ses streekgroepe onderverdeel. Talle kenmerke word by al die groepe aangetref, maar die klem val telkens op 'n ander kenmerk.

Die Westerse kultuur het deurgaans minder invloed op die musiek van die Indiane van Noord-Amerika gehad as wat dit by die Indiane van Latyns-Amerika die geval was. 'n Ander verskil tussen die musiek van die Indiane van Noord-Amerika en die Latyns-Amerikaanse Indiane is dat eersgenoemde 'n beperkter aantal instrumente gebruik het. Hul sang is hoofsaaklik deur fluite, tromme en ratels begelei, en daar bestaan feitlik geen suiwer instrumentale musiek nie. Oor die algemeen was dit die mans wat gesing het, met 'n hoe stem en dikwels op 'n geforseerde wyse aangesien die klem eerder op 'n kragtige styl as op suiwerheid geval het.

Sowel solosang, koorsang en beurtsang tussen groep en leier kom voor, maar geen beroepsangers nie. Die meeste melodieë het 'n dalende aard. 'n Kenmerkende melodievorm is die waarby 'n deel van die lied op 'n hoër toon as die res gesing word. Die melodieë is hoofsaaklik op ’n vyftonige reeks gebaseer (reekse van ses of vier tone kom egter ook voor) en is melodies deurgaans eenvoudig in vergelyking met die ingewikkelde ritmes wat binne 'n eenvoudige, metriese skema optree.

Nuwe liedere sou deur drome ontstaan of deur geeste geïnspireer word. Sommige word as die eiendom van 'n groep of individu beskou. Bykans alle liedere het ’n funksie en hang dikwels saam met godsdienstige plegtighede, maar daar bestaan ook liefdesliedere, kinderliedjies en liedere wat die mans tot die stryd oproep of wat oorloë uit die verlede verhaal. Die peyotisme, 'n religieuse beweging waarby onder meer peyote-plante gekou word wat hallusinasies veroorsaak en wat in die 20e eeu aanhangers van oor die hele kontinent gekry het, het 'n eiesoortige musikale styl in die peyote-danslied ontwikkel.

Dit is 'n mengvorm van elemente uit verskillende gebiede waarin die hoë, gespanne sangstyl wat deur vinnige tromme en ratels begelei word, opval. Ook die spookdanslied, waarin ’n algemene verset teen blankes tot uiting kom, het bekend geword. Die Indiane se gesamentlike strewe na die behoud van 'n eie kultuur het veroorsaak dat die verskillende style teenswoordig steeds meer inmekaarvloei. Die vermenging van Indianekulture en die invloed van toerisme bring mee dat die ou musikale tradisies vinnig verdwyn.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-65-6, volume 24, bl. 114–127

Verdere leesstof

• (en) Hazel W. Hertzberg: The Search for an American Indian Identity. Modern Pan-Indian Movements, Syracuse University Press, 1971.
• (en) Hamilton, Charles (ed) (1950). Cry of the Thunderbird; the American Indian's own story. New York: Macmillan Company
• (es) Gonzalo Fernández de Oviedo: Historia General y Natural de las Indias, Islas y Tierra-firme del Mar Océano, Madrid 1535, Heruitgawe 1851 – gedigitaliseerde by Biblioteca Virtual Miguel D Cervantes

Eksterne skakels

• (en) "Native American". Encyclopædia Britannica. Besoek op 4 Julie 2019.
• (en) The Peopling of the American Continents, Early California History
• (en) America's Stone Age explorers, PBS Nova
• (de) Arndt Reuning: Knochen, Gene, Totempfähle. Wer waren die ersten Siedler in der Neuen Welt?, Deutschlandfunk 31 Mei 2009