Hond
| Honde | |
|---|---|
| |
Gedomestikeerd
| |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Klas: | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | |
| Subspesie: | |
| Trinomiale naam | |
| Canis lupus familiaris en Canis lupus dingo[1][2] | |
| Sinonieme | |
| |
Honde (Canis lupus familiaris) is vierpotige soogdiere, naverwant aan wolwe. Verskeie rasse is geteel vir 'n verskeidenheid eienskappe; aanvanklik veral vir jagdoeleindes.
Honde is die diere in die mensgeskiedenis wat die vroegste makgemaak is. Hulle is die mees gebruikte troeteldier, jagter en werkdier in die wêreld. In 2001 was daar ongeveer 400 miljoen honde in die wêreld.[3]
Die meeste honderasse is nie veel ouer as 'n honderd jaar nie, aangesien hulle kunsmatig geteel word vir spesifieke biologiese eienskappe en gedrag. As gevolg van kunsmatige en selektiewe teling, is daar vandag honderde verskillende tipes honderasse, wat meer diverse biologiese- en gedragseienskappe vertoon as enige ander soogdier op aarde.[4]
Die hond (familie Canidae) is waarskynlik die oudste huisdier, maar is ook 'n roofdier (orde Carnivora). Die mens is besonder geheg aan die hond vanweë die voortreflike eienskappe wat hy van sy voorouer, die wolf, geërf het. Talryke rasse het deur die eeue deur selektiewe teling en kunsmatige seleksie ontstaan.
Elke ras word vir sy besondere eienskappe gewaardeer. Honde is meer afhanklik as katte en gehoorsaam hul eienaars gewoonlik blindelings. In baie Asiatiese lande en in Meksiko word hondevleis as 'n lekkerny beskou en word honde sedert die vroegste tye ook as slagdiere aangehou. In China word die Chinese keeshond spesiaal vir dié doel vetgevoer.
Herkoms
[wysig | wysig bron]Daar bestaan vandag feitlik geen twyfel meer daaroor dat die hond (Canis familiaris, uit die familie Canidae) van die wolf afstam nie. 'n Vroeëre siening dat die jakkals ook 'n voorouer van die hond was kon nog nooit bevestig word nie. In die natuur is ook nog nooit kruisings tussen die jakkals en die huishond waargeneem nie, en die gedrag en lewensgewoontes van die jakkals en die wolf verskil in so 'n groot mate dat die diere mekaar vyandiggesind is.
Daar word algemeen aanvaar dat die wolf die enigste stamouer van die hond is. Bewyse hiervoor is die groot verskeidenheid in tekstuur van die hare, kleur, grootte en gebit by die verskillende subspesies van die wolf. Daar kan ook maklik deur kruisteling nuwe vorme uit die wolf ontwikkel word. Huishonde is reeds sedert die Steentydperk bekend. Dit is nie bekend of mak wolwe aanvanklik as slagdiere aangehou is en of hulle vir jagdoeleiendes gebruik is nie.
Gedrag
[wysig | wysig bron]Die hond het 'n sterk sosiale instink waarmee hy 'n hegte band vorm met die mense saam met wie hy woon. Hy sal sy baas nie net gehoorsaam nie, maar hom ook verdedig. Dié eienskappe het hy van die wolf, 'n baie sosiale dier, geërf. Wolwe jag in groepe en vir so ʼn bestaan is samewerking tussen lede van die groep, asook gehoorsaamheid aan die tropleier, baie belangrik.
Gedragsnavorsing het getoon dat die hond die mens as rasgenoot beskou. Gevolglik vertoon hy gedragspatrone teenoor sy baas wat onderling tussen honde of wolwe voorkom. So is die vreugdeplassie wat 'n jong hond maak, by die tuiskoms van sy baas, 'n normale gedragspatroon wat hy openbaar wanneer hy sy ouers groet. Die meeste honde, selfs wanneer hulle volwasse is, gedra hulle teenoor hul eienaars soos 'n jong hond hom teenoor sy ouers sou gedra. Hul gedrag berus op instinkte en ervarings, en binne dié perke kan 'n eienaar sy hond sekere dinge leer.
Omdat die hond 'n tropdier is aanvaar hy sy baas as sy leier en gehoorsaam hy hom. Hy toon sy toegeneëndheid teenoor die mens deur hom te lek. Hoewel dit onhigiënies is behoort 'n hond wat sy gehegtheid op die manier toon, nooit verstoot te word nie. Takties sal dit beter wees om die dier te leer om sy vriendskap op 'n ander manier te betoon. Oor die duisende jare wat die hond getem is het hy nie net uiterlik verander nie, maar het gedragsafwykings ook voorgekom. Die neiging om in troppe te leef, het byvoorbeeld verdwyn en plek gemaak vir die drang om hom by een mens of 'n groep mense aan te sluit.
Oor die algemeen vind hewige gevegte om die sosiale rangorde te bepaal, soos by wildehondagtiges, nie meer plaas nie. Mannetjies en wyfies baklei selde met mekaar, maar oor die algemeen is tewe die aggressiefste.
Voortplanting
[wysig | wysig bron]Die teef kom gewoonlik twee maal per jaar op hitte, meestal in Augustus en in Desember en Januarie. Terwyl sy hitsig is word die band met haar eienaar losser en begin sy rondloop. Die reun is in elk geval minder huisvas as die teef. Die neiging word verskerp wanneer daar 'n bronstige teef in die omgewing is. Die tewe toon 'n duidelike voorkeur vir bepaalde reuns en spesifiek vir groot diere. Rasegte tewe kan 'n stewige basterhond bo 'n skraal opregte rasgenoot verkies.
Na die gebruiklike rituele vind paring plaas. Die werpsel, wat meestal wissel tussen 3 en 10, word na sowat 63 dae gebore. Hulle is blind en het donserige hare wat eers later deur ʼn permanente pels vervang word. Die teef versorg haar kleintjies besonder goed. Haar moederinstink is so sterk dat sy kleintjies van ander honde of selfs van ander diersoorte sal aanneem. Die jong honde word na ses weke gespeen. Honde is op die ouderdom van ongeveer 10 maande geslagsryp en word oor die algemeen nie ouer as 12 tot 14 jaar nie, maar daar is tog uitsonderings.
Na hul twaalfde jaar toon honde dikwels allerhande ouderdomskwale wat die dier baie ergenis kan besorg en dit is dikwels mensliker om so 'n dier van sy lyding te verlos. Jong hondjies is meer vatbaar vir die sogenaamde hondesiekte of siekte van Carré. Dit is 'n ontstekingsiekte waartydens die dier feitlik niks eet nie en 'n hoë koors ontwikkel. Soms word die ontlasting vertraag en kom diarree voor. Die slymvliese van die neus en oë word ontsteek en 'n veluitslag kom dikwels op die maag voor.
Die beste tyd om 'n dier teen hondesiekte in te ent is op die ouderdom van 'n maand. Besmetting deur wurms (onder meer lintwurms), miet, bosluise en vlooie kom ook voer. 'n Besonder gevaarlike siekte is hondsdolheid. Dit is 'n aansteeklike virussiekte wat oorgedra word wanneer 'n besmette dier 'n ander een byt. Hondsdolheid word veral deur wilde jakkalse oorgedra. Volgens wet moet honde wat aan hondsdolheid ly van kant gemaak word omdat die siekte ʼn gevaar vir die samelewing is. Daarom word die meeste honde teen die siekte ingeënt. In baie lande is inenting teen hondsdolheid vir honde sowel as mense verpligtend.
Rasse
[wysig | wysig bron]Daar het reeds in prehistoriese lye verskillende honderasse bestaan. Die ongeveer 400 bestaande rasse, wat as gevolg van selektiewe teling ontstaan hel, kan in 'n aantal groepe verdeel word. Kenners meen dat die hond uit 4 basiese wolfsoorte (die Noord-Amerikaanse, die Chinese, die Indiese en die Europese wolf) ontwikkel het. Die indelings van honderasse is egter geen uitgemaakte saak nie omdat die verwantskap en afstamming van baie rasse nie met sekerheid vasgestel kan word nie.
Die oudste honde is die sogenaamde turfhonde; hulle oorblyfsels is saam met die reste van menslike nedersettings van die paalwoningbouers uit die Steentydperk van Europa in turflae ontdek. Van die turfkese of paalwoningspitshonde stam alle keeshonde, schnauzers, pinschers en terriërs af. Honde soos die laika, die sleehond (huskie), die Laphond en die Eskimohond is almal sleehonde. Die honde, wat uit die Bronstydperk stam, is waarskynlik die stamouers van die herders- en skaaphonde.
Groot, swaargeboude honde is vir beskerming deur die Romeine in leërkampe aangehou. Rasse soos die bulhond en die herdershond stam van die leerkamphonde af. Oorblyfsels van honde wal waarskynlik die stamouers van die meeste jaghonde was (patryshonde, spanjoele en poedels), is in die reste van nedersettings uit die Bronstydperk in Boheme gevind. Die groep word ashonde genoem. Nog ʼn groep wat onderskei word, is die sogenaamde langskedelhonde, waarvan alle windhonde afstam.
Honde kan ruweg in die volgende families verdeel word: die skaaphond- familie (bv. wolfhonde, Oud-Engelse skaaphonde en die kollie); die dwerghonde (bv. die Malteser, die Pekinees en die Skye-terriër): die jaghond-familie (bv. die patryshond, jaghonde [" setters"] en sniphonde ("cocker spaniels"]); die windhond-familie (bv. die Engelse windhond, die Afgaanse hond en die Italiaanse windhond): die worshond; die spitshonde (bv .poedels, die Eskimohond en die skootspitshond): die terriërs (bv. Airedale-terriërs, die steekbaardfoksterriër en die gladdehaar-foksterriër) en die bulhond-familie (bv. die Deense hond, die bokser en die Sint Bernard).
Op tentoonstellings word die indeling dikwels verskillend benader; die honde word dan volgens hulle funksies ingedeel.
Stamboom
[wysig | wysig bron]'n Rasegte hond is ʼn hond wat rassuiwer geteel is en ʼn stamboom het. 'n Rasegte hond het bepaalde kenmerke wat sy uiterlike en karakter betref en wat tiperend is vir die ras waartoe hy behoort. Die besondere eienskappe het vanweë seleksie ontstaan en word deur kunsmatige seleksie verder ingeteel en veredel. Die stamboom gee ʼn oorsig van die lyn waarlangs die teling plaasgevind het. Die beskrywing "raseg" is egter geen aanduiding van die dier se voorkoms of geaardheid nie.
AI waarvan 'n mens seker kan wees met die aankoop van byvoorbeeld 'n rassuiwer Afgaanse windhond, is dal hy heeltemal 'n ander karakter as ʼn herdershond of Deense bulhond het. Daar is baie literatuur beskikbaar waaruit vasgestel kan word watter tipe hond by 'n bepaalde gesin sal inpas. Die sogenaamde straathond kan net so getrou en liefdevol soos 'n rasegte hand wees. Uiterlik kan die straathond dikwels ook baie soos 'n rasegte hond lyk. Anders as by rasegte honde kan 'n mens egter nie voorspel hoe 'n jong hond wat uit 'n "toevallige kruising" gebore is, sal ontwikkel nie. Wat versorging betref, stel straathonde dieselfde eise as rasegte honde. 'n Mens kan nie altyd sonder meer sien of 'n dier rassuiwer is nie. Die beste manier waarop dit vasgestel kan word, is om 'n erkende liggaam te nader vir inligting oor rasegte diere.
Versorging van die hond as troeteldier
[wysig | wysig bron]Honde word op ses weke gespeen en moet nie voor die tyd van hul moeders weggeneem word nie. Jong honde van ses weke kan reeds vaste kos inneem, maar moet steeds versigtig gevoed word. Hulle het 4 maaltye per dag nodig. Melk en pap, brood wat in melk of vleissous geweek is, is voldoende. Tot op 3 maande is een porsie gekookte vis per week en twee klein porsies gemaalde vleis twee maal per week saam met die pap of brood 'n goeie gebalanseerde dieet.
Van 3 maande af sal die hondjie gereed wees om al om die ander dag 'n porsie gekookte vleis te eet. Jong honde behoort elke dag een teelepel lewertraan oor hulle kos te kry. Brouersgis of Vitamiene B is ook noodsaaklik om die hondjie gesond te hou. Eers van 4 maande af kan die kos droër en die maaltye na 3 per dag verminder word. Die hondjie kan nou gedroogde koskorrels begin eet, maar van 5 maande af het die hond elke dag 'n porsie vis of vleis nodig.
Beentjies moet uit die vleis verwyder word, maar die vleis moet nie te klein gesnipper word nie, anders sal die hond se tande nie goed ontwikkel nie. Op sewe maande is die hond byna volgroei en kan hy twee goeie maaltye per dag kry. Dit kan bestaan uit ʼn kleinerige maaltyd van droë beskuitjies of koskorrels soggens, en 'n groter maaltyd wat vleis bevat saans. Vars water of melk moet voortdurend beskikbaar wees. Voordat rou vleis aan 'n hond gegee word, moet seker gemaak word dat die vleis nie "af" is nie. In so 'n geval moet die vleis eers gekook word. Vars, rou vleis kan af en toe aan die hond gegee word. 'n Jong hond moet nie alleen in ʼn hok buite gelaat word nie.
Hy moet eerder in 'n warm, droë plek in die huis slaap totdat hy volwasse genoeg is om buite te slaap. Indien die hond buite slaap, moet hy ʼn waterdigte en gemaklike hok hê. Vir die eerste paar maande, wanneer die hond binnenshuis gehou word, moet hy higiëniese toiletmaniere geleer word. Indien hy in die huis sou vuilmaak, moet die hand besef dat hy verkeerd gedoen het. Sommige kenners meen egter dat dit nadelig is om sy neus daarin te hond vryf en om hom te slaan. Die hond moet liewer na elke maaltyd (of elke keer nadat hy in die huis vuilgemaak het), buitetoe geneem word en hy sal gou leer wat van hom verwag word. Honde het oefening nodig, maar te veel oefening kan nadelig wees.
Jong honde het baie rus nodig en moet nooit ooreis word nie. Tot op die ouderdom van 3 maande is die spelery en gehardloop in die tuin voldoende oefening. Daarna kan die hond vir 'n kort wandeling geneem word. Volgroeide honde kan ver afstande loop of draf, maar ook hulle het rus nodig na so ʼn uitstappie. Ou honde sal verkies om tuis te bly of om 'n kort entjie te gaan stap. Omdat 'n hond homself nie behoorlik kan skoonmaak nie, moet die eienaar hom gereeld borsel. ʼn Hond moet ook slegs gebad word wanneer dit noodsaaklik is, en moet dan goed afgedroog word. Sterk seep moet nooit gebruik word nie; verskeie soorte veilige hondeseep is verkrygbaar. Daar is ook verskeie seepsoorte en poeiers beskikbaar om die hond vry te hou van vlooie, luise en bosluise. Siek honde moet verkieslik deur 'n veearts behandel word. Siektes soos hondesiekte en bosluiskoors kan noodlottig wees.
Die siektes kan met welslae deur 'n veearts behandel word indien die hond betyds aandag kry. Minder ernstige wonde kan tuis behandel word deur dit skoon te hou. 'n Gesonde hond het helder oë, sy neus is nat en koel, sy tandvleise is skoon en hy is op en wakker. 'n Teef moet toegelaat word om minstens 1 werpsel in haar leeftyd te hê. Indien 'n teef gesteriliseer word voordat sy kleintjies gehad het, kan haar gesondheid later daaronder ly. 'n Teef wat haar kleintjies speen, het 3 goeie maaltye per dag nodig. Hulle is gewoonlik goeie moeders, maar dit is soms nodig om die jong hondjies bykomstige voeding te gee.
Enkele rasse
[wysig | wysig bron]- Australiese herdershond
- Boerboel
- Duitse herdershond
- Foksterriër
- Labrador Retriever
- Malamoet
- Rottweiler
- Skiepertjie
- Skotse terriër
- Shar Pei
- Staffordshire bulterriër (Staffie)
- Yorkshire terriër
Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409524 band
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 "Mammal Species of the World – Browse: lupus" (in Engels). Bucknell.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 April 2013. Besoek op 10 Augustus 2010.
- ↑ 2,0 2,1 "Mammal Species of the World – Browse: dingo" (in Engels). Bucknell.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Desember 2012. Besoek op 10 Augustus 2010.
- ↑ Coppinger, Ray (2001). Dogs: a Startling New Understanding of Canine Origin, Behavior and Evolution. New York: Scribner. p. 352. ISBN 0-684-85530-5.
- ↑ Spady TC, Ostrander EA (Januarie 2008). "Canine Behavioral Genetics: Pointing Out the Phenotypes and Herding up the Genes". American Journal of Human Genetics. 82 (1): 10–8. doi:10.1016/j.ajhg.2007.12.001. ISSN 0002-9297. PMC 2253978. PMID 18179880.
 |
Sien hond in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
