Uswisi
| Shirikisho la Uswisi Majina megine 4 rasmi
| |
|---|---|
| Kaulimbiu: "Unus pro omnibus, omnes pro uno" | |
| Wimbo wa taifa: Zaburi ya Uswisi | |
| |
| Miji mikuu | Bern |
| Mji mkubwa | Zurich |
| Lugha rasmi | Kijerumani Kifaransa Kiitalia Kiromanshi |
• Rais | Karin Keller-Sutter |
• Waziri Mkuu | Guy Parmelin |
Historia | |
• Iliundwa | 1 Agosti 1291 |
• Uhuru wa Kujitawala | 24 Oktoba 1648 |
• Mkataba wa Shirikisho | 7 Agosti 1841 |
• Shirikisho | 12 Septemba 1848 |
| Eneo | |
| • Jumla | km2 41,285 km² |
| • Maji (asilimia) | 4.34% |
| Idadi ya watu | |
| • Kadirio la 2025 | 9,060,598 |
| • Msongamano | 4.1/km²/km2 |
| PLT (PPP) | Kadirio la 2024 |
| • Jumla | ▲ $851.136 bilioni |
| • Kwa kila mtu | ▲ $95,836 |
| PLT (Kawaida) | Kadirio la 2024 |
| • Jumla | ▲ $942.265 bilioni (ya 20) |
| • Kwa kila mtu | ▲ $106,097 |
| HDI (2022) | ▲ 0.967 juu sana |
| Gini (2023) | 31.5 |
| Sarafu | Franc ya Uswisi |
| Majira ya saa | UTCUTC+1 (CET) |
| Upande wa magari | Kulia |
| Msimbo wa simu | +41 |
| Jina la kikoa | .ch, .swiss |
Uswisi, rasmi kama Shirikisho la Uswisi, ni nchi isiyo na pwani katika Ulaya ya Kati, inapakana na Ujerumani kaskazini, Ufaransa magharibi, Italia kusini, na Austria pamoja na Liechtenstein mashariki. Ina idadi ya watu takriban milioni 8.8, ikiwa ya 99 duniani kwa idadi ya watu. Jiji lake kubwa zaidi ni Zürich, huku mji mkuu ukiwa Bern. Uswisi inajulikana kwa ubora wa juu wa maisha, na miji kama Zürich na Geneva ikiwa miongoni mwa inayoongoza duniani.
Historia
[hariri | hariri chanzo]Kale na Enzi za Waroma
[hariri | hariri chanzo]
Eneo linalojulikana leo kama Uswisi lilikaliwa awali na makabila ya Kikelti, hasa Helvetii. Mnamo mwaka 58 KK, Helvetii walijaribu kuhama kuelekea magharibi lakini walishindwa na majeshi ya Julius Caesar, jambo lililosababisha kuingizwa kwa eneo hili katika Milki ya Kirumi. Utawala wa Kirumi ulileta miji, maendeleo ya miundombinu, na lugha ya Kilatini, ambayo iliathiri mabadiliko ya lugha katika eneo hilo.
Uswisi wa Kati na Shirikisho la Kale la Uswisi
[hariri | hariri chanzo]Baada ya kuanguka kwa Milki ya Kirumi katika karne ya 5 BK, eneo hili lilitawaliwa kwa nyakati tofauti na Waburgundi, Waalemanni, na baadaye Milki ya Kifranki chini ya Charlemagne. Kufuatia mgawanyiko wa Milki ya Karolingia, maeneo ya Uswisi yakawa sehemu ya Milki Takatifu ya Kirumi.
Mnamo mwaka 1291, majimbo matatu ya Alpine—Uri, Schwyz, na Unterwalden—yalifanya mkataba wa ushirikiano kupitia Hati ya Shirikisho, hatua iliyoweka msingi wa Shirikisho la Kale la Uswisi. Ushirikiano huu ulipanuka kupitia ushindi wa kijeshi dhidi ya Wahabsburg na katika Vita vya Burgundi, hali iliyoimarisha uhuru wa Uswisi. Ushindi wa Uswisi katika Vita vya Marignano mnamo 1515 uliipa nchi hii uhuru wa kivitendo, uliothibitishwa rasmi na Mkataba wa Westphalia mwaka 1648.
Enzi ya Napoleon na Shirikisho la Uswisi
[hariri | hariri chanzo]Mnamo 1798, Uswisi ilivamiwa na majeshi ya Mapinduzi ya Ufaransa, na kusababisha kuanzishwa kwa Jamhuri ya Helvetic yenye mfumo wa serikali uliosimamiwa na Ufaransa. Hata hivyo, upinzani dhidi ya utawala wa kigeni ulisababisha mgogoro wa ndani. Mkutano wa Vienna wa 1815 ulirejesha uhuru wa Uswisi, ukiimarisha shirikisho lisiloegemea upande wowote, sera ambayo bado ni msingi wa siasa ya Uswisi.
Mageuzi na Nchi ya Kifederali (Karne ya 19–20)
[hariri | hariri chanzo]Mnamo 1848, baada ya mgogoro mfupi wa wenyewe kwa wenyewe unaojulikana kama Vita vya Sonderbund, Uswisi ilipitisha katiba mpya ya shirikisho, na kuunda serikali ya kati huku ikihifadhi uhuru wa majimbo (kantoni). Kipindi hiki pia kilishuhudia viwanda vikikua, miundombinu ya usafiri ikiboreshwa, na uchumi ukikua kwa kasi.
Wakati wa Vita vya Kwanza na vya Pili vya Dunia, Uswisi iliendelea na sera yake ya kutoegemea upande wowote, ikiendelea kuepuka kushiriki moja kwa moja katika vita huku ikihudumu kama kituo cha diplomasia na juhudi za kibinadamu, hasa kupitia Shirika la Msalaba Mwekundu la Kimataifa.
Uswisi ya Kisasa
[hariri | hariri chanzo]Katika karne ya 20 na 21, Uswisi imeendelea kukua kama kituo kikuu cha kifedha duniani na kiongozi katika uvumbuzi wa kiteknolojia. Licha ya kudumisha kutoegemea upande wowote, Uswisi iliingia Umoja wa Mataifa mwaka 2002 na imekuwa ikijihusisha katika juhudi za kuleta amani na diplomasia kimataifa. Ingawa haiko katika Umoja wa Ulaya, Uswisi ina uhusiano wa karibu wa kiuchumi na kisiasa na mataifa ya EU kupitia makubaliano ya pande mbili.
Historia ya Uswisi inajulikana kwa msimamo wake wa kutoegemea upande wowote, demokrasia ya moja kwa moja, na mfumo wa shirikisho, mambo yaliyoiunda kuwa mojawapo ya mataifa yenye uthabiti na mafanikio makubwa duniani.
Sifa
[hariri | hariri chanzo]Uswisi imepata umaarufu hasa kutokana na sababu zifuatazo:
- ni nchi isiyoshiriki katika vita kwa zaidi ya miaka 300
- ni nchi ambapo watu wenye utamaduni tofauti na nchi jirani wameshirikiana karne nyingi kwa amani
- ni nchi iliyotunza demokrasia tangu karne nyingi bila kuwa na vipindi vya udikteta au utawala wa mabavu, tena demokrasia ya moja kwa moja ambako wananchi wa kawaida wana haki ya kutunga au kubadilisha sheria kwa njia ya kura ya maoni ya watu wote
- ni nchi yenye benki zenye sifa kote duniani
Demografia
[hariri | hariri chanzo]Miji
[hariri | hariri chanzo]Mji mkuu wa shirikisho ni Bern. Mji mkubwa ni Zürich wenye benki nyingi.
Mji wa Geneva ni kati ya makao makuu ya Umoja wa Mataifa; ni pia makao makuu ya kimataifa ya Umoja wa shirika za Msalaba Mwekundu na mashirikia mengine ya kimataifa.
Hata hivyo Uswisi imekuwa kati ya nchi za mwisho kujiunga na UM (2002).
Lugha
[hariri | hariri chanzo]Kuna lugha rasmi 4: Kijerumani (62.8%), Kifaransa (22.9%), Kiitalia (8.2%) na Kirumanj (0.5%). Lakini wengi wanajua na kutumia lugha zaidi ya moja.
Kati ya lugha za kigeni zinazotumika nyumbani, zinaongoza Kiingereza (5%), Kireno (3.8%), Kialbania (3%), Kihispania (2.6%), Kiserbokroatia (2.5%) n.k. [2]
Dini
[hariri | hariri chanzo]
Mnamo mwaka wa 2023, Uswisi ina mchanganyiko wa imani za kidini, ambapo Ukristo ndio dini inayotawala kwa asilimia 56 ya wakazi. Kati yao, asilimia 30.7 ni Wakatoliki, asilimia 19.5 ni Waprotestanti, na asilimia 5.8 wanatoka katika madhehebu mengine ya Kikristo. Takriban asilimia 35.6 ya raia hawafuati dini yoyote, jambo linaloonyesha ongezeko la watu wasio na dini nchini. Uislamu unafuata kwa asilimia 5.9 ya idadi ya watu, huku dini nyingine zikichukua asilimia 1.6. Takwimu hizi zinaonyesha mabadiliko katika hali ya dini nchini Uswisi, yakichochewa na historia, uhamiaji, na ongezeko la watu wasio na dini.
Uchumi
[hariri | hariri chanzo]Uswisi ina mojawapo ya uchumi ulioendelea zaidi duniani na unaoendeshwa kwa misingi ya soko huria. Kufikia mwaka wa 2022, Pato lake la Taifa (GDP) kwa kila mtu lilikuwa takriban USD 92,000, likiiweka nchi hii miongoni mwa kumi bora duniani.
Sekta za Uchumi
[hariri | hariri chanzo]Uchumi wa Uswisi unategemea kwa kiasi kikubwa sekta ya huduma, ambayo inachangia takriban 74% ya Pato la Taifa. Sekta hii inajumuisha huduma za kifedha, utalii, na biashara ya kimataifa. Sekta ya viwanda inachangia takriban 25% ya GDP, ikiwa na uzalishaji mkubwa wa mashine, kemikali, na utengenezaji wa saa maarufu duniani. Ingawa kilimo ni sehemu muhimu ya utamaduni wa Uswisi, kinachangia chini ya 1% ya Pato la Taifa.
Mahusiano ya Kibiashara
[hariri | hariri chanzo]Umoja wa Ulaya (EU) ndio mshirika mkuu wa kibiashara wa Uswisi. Takriban 67% ya bidhaa zinazoingizwa Uswisi hutoka katika nchi za EU, huku 50% ya mauzo ya nje ya Uswisi yakienda EU.
Ajira
[hariri | hariri chanzo]Uswisi ina nguvu kazi yenye ujuzi wa hali ya juu na mara kwa mara inashuhudia viwango vya chini vya ukosefu wa ajira. Nchi hii pia inajulikana kwa kiwango cha juu cha maisha na soko la ajira lenye ushindani mkubwa.
Ubunifu
[hariri | hariri chanzo]Tangu mwaka wa 2015, Uswisi imekuwa ikishika nafasi ya kwanza katika Kielezo cha Ubunifu Duniani, ikionyesha msisitizo wake mkubwa kwenye utafiti, maendeleo, na elimu. Aidha, mwaka wa 2020, Uswisi ilishika nafasi ya tatu katika Ripoti ya Ushindani wa Kimataifa, ikiashiria uimara wa mfumo wake wa kiuchumi na miundombinu.
Sera za Kifedha
[hariri | hariri chanzo]Hata wakati wa changamoto za kiuchumi duniani, kama vile janga la COVID-19, Uswisi imeweza kudumisha kiwango cha chini cha deni la umma ikilinganishwa na mataifa mengine, ikionyesha usimamizi mzuri wa kifedha.
Kwa ujumla, uchumi wa Uswisi unajulikana kwa utofauti wake, uthabiti, na uimara, ukitegemea sekta madhubuti ya huduma, viwanda vya ubunifu, na sera thabiti za kifedha. [4]
Tazama pia
[hariri | hariri chanzo]Marejeo
[hariri | hariri chanzo]- ↑ "Historia ya Uswisi". Iliwekwa mnamo 2025-02-12.
- ↑ "Lugha za Uswisi". Iliwekwa mnamo 2025-02-12.
- ↑ "Dini katika uswisi". Iliwekwa mnamo 2025-02-12.
- ↑ "Uchumi wa Uswisi". Iliwekwa mnamo 2024-02-12.
Viungo vya nje
[hariri | hariri chanzo]- (Kiingereza) (Kifaransa) (Kijerumani) (Kiitalia) Serikali ya Uswisi (Swiss Federal Authorities) Ilihifadhiwa 3 Januari 2005 kwenye Wayback Machine.
- (Kiingereza) The Swiss Confederation: A Brief Guide 2006 Ilihifadhiwa 15 Juni 2006 kwenye Wayback Machine.
- (Kiingereza) Switzerland information at Traveldir.org Ilihifadhiwa 10 Agosti 2006 kwenye Wayback Machine.
- Pictures from Switzerland Ilihifadhiwa 8 Septemba 2006 kwenye Wayback Machine.
|
Makala hii kuhusu maeneo ya Uswisi bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Uswisi kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. |