Idi na sadržaj

Švicarska

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Švicarska konfederacija
5 drugih zvaničnih imena
    • Schweizerische Eidgenossenschaft (njemački)
    • Confédération suisse (francuski)
    • Confederazione Svizzera (italijanski)
    • Confederaziun svizra (retoromanski)
    • Confoederatio Helvetica (latinski)
Zastava Švicarske Grb Švicarske
Zastava Grb
Uzrečica: Unus pro omnibus, omnes pro uno
(bs: jedan za sve, svi za jednog)
Himna: Švicarski psalm

Položaj Švicarske na karti
Položaj Švicarske
Glavni grad Nema (de jure)

Bern (de facto)
46°57′N 7°27′E / 46.950°N 7.450°E / 46.950; 7.450

Najveći grad Zürich
Službeni jezik njemački, francuski, italijanski, retoromanski
Državno uređenje federacija
Viola Amherd (Predsjednica)
Karin Keller-Sutter (Potpredsjednica)
Guy Parmelin
Ignazio Cassis
Albert Rösti
Elisabeth Baume-Schneider
Beat Jans
Viktor Rossi
Zakonodavstvo
Nezavisnost
• Priznato
 1. august 1291. (ujedinjavanjem kantona Uri, Schwyz i Unterwalden 
Površina
• Ukupno
 41.285 km2 (136.)
• Vode (%)
 4.2
Stanovništvo
• Ukupno
Povećanje8.555.541 (procjena 2019) (94.)
182/km2 
BDP (PKM) Procjena 2018
• Ukupno
 Povećanje$548 milijardi[1] 
Povećanje$64.649[1] 
Gini (2018) Povećanje29.7 
HDI (2018) Povećanje0.946[2] (visok) 
Valuta Franak (CHF)
Vremenska zona CET (UTC+1)
(ljeti: CEST (UTC+2))
Topografija
Dufourspitze (Monte Rosa)
4 634 m
Ženevsko jezero
581 km2
Rajna
375 km
Pozivni broj +41
Internetska domena .ch

Švicarska ili Švajcarska, zvanično Švicarska konfederacija, jest suverena država u srednjoj Evropi. Iako se zvanično naziva konfederacijom, iz historijskih razloga, moderna Švicarska je savezna republika koja se sastoji od 26 kantona, sa Bernom, gdje se nalazi savezna vlada i koji se naziva i savezni grad (njemački: Bundesstadt; francuski: Ville féderale; italijanski: Capitale federale).

Graniči na zapadu s Francuskom, na sjeveru s Njemačkom, na istoku s Austrijom i Lihtenštajnom i na jugu s Italijom. Pored glavnog grada Berna i najvećeg grada u državi Züricha, ostali veći gradovi su: Ženeva, Lausanne, Lugano, Basel i drugi.

S površinom od 41.285 km2 ubraja se u relativno male države (136. po površini na svijetu). Iako Alpe obuhvataju veći dio države, većinski dio, od otprilike 8 miliona stanovnika živi na platou između najvećih gradova, između ostalih i dva globalna i ekonomska centra Züricha i Ženeve.

S obzirom na to da se nalazi između Njemačke i romanskog dijela Evrope (Francuska i Italija), Švicarska obuhvata četiri lingvističke zajednice: njemačku, francusku, italijansku i retoromansku. Iako većinu stanovništva čini pripadnici njemačkog govornog područja, švicarski nacionalni identitet ukorijenjen je u zajedničkoj historijskoj pozadini, zajedničkoj vrijednosti kako federalizma tako i direktne demokratije. Zbog svoje jezične raznolikosti, Švicarska je poznata po različitim izvornim nazivima: Schweiz (njemački), Suisse (francuski), Svizzera (italijanski) i Svizra (retoromanski).

Švicarska je jedna od najrazvijenijih država na svijetu, s najvišim nominalnim bogatstvom po odrasloj osobi i osma po vrijednosti bruto domaćeg proizvoda po glavi stanovnika prema izvorima MMF-u. Švicarska se nalazi na samom svjetskom vrhu, prema nekim od kriterija nacionalnog učinka, uključujući transparentnost vlade, građanske slobode, kvalitet života, ekonomsku konkurentnost i ljudski razvoj. Zürich, Ženeva i Bazel rangirani su među prvih deset gradova u svijetu po kvaliteti života prema Merceru za 2018. godini.

Historija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Historija Švicarske

Od 1848. Švicarska konfederacija bila je federalna država s relativno autonomnim kantonima, od kojih neki imaju historiju konfederacije koja seže više od 700 godina, stavljajući ih među svjetski najstarijih sačuvanih republika. Švicarska dolazi pod rimsku vlast u 1. stoljeću p. n. e. U srednjem vijeku, istočni dio postao je dio Vojvodstva Švapske u Svetom Rimskom Carstvu, dok je zapadni dio je bio dio Burgundije. Stara Švicarska konfederacija u kasnom srednjem vijeku osniva nezavisnost od Habsburgovaca i Vojvodstva Burgundije, te u italijanskim ratovima stekla teritorij južno od Alpa. Švicarska reformacija podijeljena na Konfederacije rezultirala je na dugotrajnu historiju unutarnjih nemira između Trinaest kantona u novom vijeku. U svjetlu francuske revolucije, Švicarska je pala na francusku invaziju u 1798. Napoleonov Zakon o posredovanju u 1803. obnovio je status Švicarskoj kao konfederacija, a nakon završetka Napoleonove vlasti, Švicarska konfederacija prošla je razdoblje previranja, kulminirala u kratkom građanskom ratu u 1847. i stvaranje federalnog ustava u 1848. Historija Švicarskoj od 1848. godine u velikoj je mjeri uspjeha. Industrijalizacija pretvara tradicionalno poljoprivredno gospodarstvo, a švicarska neutralnost tokom dvaju svjetskih ratova i uspjeh u bankarstvu, uspon Švicarske u svom statusu kao jedan od svjetskih većina stabilnih ekonomija. Švicarska je potpisala sporazum o slobodnoj trgovini s Evropskom ekonomskom zajednicom u 1972, te je učestvovala u procesu evropskih integracija putem bilateralnih ugovora, ali prije svega se opirao puni ulazak u Evropsku uniju (EU), iako je teritorij Švicarske okružen zemljama članicama EU.

Administrativna podjela

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Kantoni u Švicarskoj
Karta Švicarske sa označenim kantonima i glavnim gradovima

Švicarska se od 1979. sastoji od 26 kantona. S površinom od svega 37 km2 kanton Basel-grad najmanji je kanton dok je Graubünden sa 7.105 km2 najveći kanton. S nešto iznad 16.000 stanovnika kanton Appenzell Innerrhoden ima najmanje stanovnika dok je njemu nasuprot kanton Zürich. Velika je raznolikost po gustini naseljenosti pojedinih kantona pa je tako Kanton Basel-grad sa 5.072 stanovnika po km2 najgušće naseljeni a Graubünden sa 26 stanovnika po km2 najrjeđe naseljeni švicarski kanton.

Skr. Kanton Od Glavni grad Stanovništvo¹ Površina² Gustoća³ Br. općina¹ Službeni jezici
ZH Zürich 1351. Zürich 1.307.567 1.729 701 171 njemački
BE Bern 1353. Bern 962.982 5.959 158 399 njemački, francuski
LU Luzern 1332. Luzern 363.475 1.493 233 107 njemački
UR Uri 1291. Altdorf 34.989 1.077 33 20 njemački
SZ Schwyz 1291. Schwyz 141.024 908 143 30 njemački
OW Obwalden 1291. Sarnen 33.997 491 66 7 njemački
NW Nidwalden 1291. Stans 40.287 276 138 11 njemački
GL Glarus 1352. Glarus 38.237 685 51 28 njemački
ZG Zug 1352. Zug 109.141 239 416 11 njemački
FR Fribourg 1481. Fribourg 263.241 1.671 141 242 francuski, njemački
SO Solothurn 1481. Solothurn 250.240 791 308 126 njemački
BS Basel-grad 1501. Basel 185.227 37 5.072 3 njemački
BL Basel-provincija 1501. Liestal 269.145 518 502 86 njemački
SH Schaffhausen 1501. Schaffhausen 74.527 298 246 27 njemački
AR Appenzell Ausserrhoden 1513. Herisau (admin.) / Trogen (sud.) 52.654 243 220 20 njemački
AI Appenzell Innerrhoden 1513. Appenzell 15.471 173 87 6 njemački
SG St. Gallen 1803. St. Gallen 465.937 2.026 222 86 njemački
GR Graubünden 1803. Chur 188.762 7.105 26 190 njemački, retoromanski, italijanski
AG Aargau 1803. Aarau 581.562 1.404 388 229 njemački
TG Thurgau 1803. Frauenfeld 238.316 991 229 80 njemački
TI Ticino 1803. Bellinzona 328.580 2.812 110 176 italijanski
VD Vaud 1803. Lausanne 672.039 3.212 188 375 francuski
VS Valais 1815. Sion 298.580 5,224 53 143 francuski, njemački
NE Neuchâtel 1815. Neuchâtel 169.782 803 206 53 francuski
GE Ženeva 1815. Ženeva 438.177 282 1.442 45 francuski
JU Jura 1979. Delémont 69.555 838 82 64 francuski
CH Švicarska Bern 7.593.494 41.285 174 2.631 njemački, francuski, italijanski, retoromanski

Politika

[uredi | uredi izvor]

Političko uređenje Švicarske bazira na jakom konfederalizmu. Svaki kanton ima svoj ustav i sve kompetencije koje nisu dodijeljene federalnoj vladi pripadaju kantonima (policija, porez itd.). Osim toga su politička prava građana veoma dalekosežna. Tako građani npr. imaju pravo na referendum ili inicijativu ako im se neka od odluka općinskog, kantonalnog ili saveznog parlamenta ne dopada.

Građani na direktnim izborima najprije biraju zastupnike oba doma saveznog parlamenta (Nationalrat i Ständerat), a novoizabrani članovi na zasjedanju oba doma parlamenta (Nationalversammlung) zatim biraju i sedmoročlanu saveznu vladu (Bundesrat).

Geografija

[uredi | uredi izvor]
Matterhorn

Švicarska se nalazi u srednjoj Evropi i prostire se između Ženevskog i Bodenskog jezera. Graniči s Njemačkom, Austrijom, Italijom, Lihtenštajnom i Francuskom. Ukupna površina iznosi 41.285 km2, a zemlja ima preko 7.500.000 stanovnika. Glavni grad je Bern, a ostali veći gradovi su Zürich, Ženeva, Lausanne i Basel.

Švicarska je pretežno alpska zemlja čija je prosječna nadmorska visina 500–800 m. Njeni najveći vrhovi prelaze i preko 4.500 m. Najviši vrhovi su Monta Rosa (4.635 m) i Matterhorn 4478 m. Klima je umjereno-kontinentalna, dok je na planinama planinska te alpska. Tokom zime puše vjetar zvani fen (Föhn), koji puše s Alpa u pravcu dolina.

Rijeke

[uredi | uredi izvor]
Mapa jezera i rijeka u Švicarskoj

Rijeke su poredane po dužini a dati su i neki opći podaci o njima. U orografskom smislu rijeke Švicarske otiču u četiri različita mora:

Rijeka Dužina

u km

Površina sliva

u km²

Prosječni protok

u m³/s

Rajna 375 36.472 1.037
Aare 288,2 17.755 560
Aare ob. Reuss 273 11.729 315
Rona 264 10.427 340
Reuss 158 3.425 140
Orbe/Zihl 118 2.672 55,5
Linth/Limmat 140 2416 101
Inn 104 2.150 53,3
Saane 128 1.892 53,8
Thur 125 1.724 47
Hinterrhein 57,3 1.693 59,6
Ticino 91 1.616 67,9
Vorderrhein 67,5 1.514 53,8
Doubs 74 1.310 33,1
Kander 44 1.126 42,6

Privreda

[uredi | uredi izvor]

Švicarska je razvijena industrijska i poljoprivredna zemlja. Najviše ljudi zaposleno je u uslužnim djelatnostima te u poljoprivredi. Razvijena je industrija čelika, metala, aluminija, mašinska, preciznih instrumenata, elektrotehnika, hemijska, farmaceutska, tekstilna, kože, prehrambena, keramička, betonskog materijala i dr. Zemljište nije naročito pogodno za razvitak poljoprivreda mada ostaje važan faktor u Švicarskoj. Razvijeno je stočarstvo, a naročito se uzgajaju mliječne krave te svinje. Također je razvijen zimski turizam.

Saobraćaj

[uredi | uredi izvor]

Švicarska je vrlo važna tranzitna država za ljude i robu koji putuju ka unutrašnjosti Evropske unije. Švicarska je zbog svog geografskog položaja od velikog značaja u međunarodnom saobraćaju s posebno dobro razvijenom prometnom infrastrukturom.

Ukupna dužina željezničke mreže u Švicarskoj iznosi više od 5.000 km, što je jedna od najgušćih željezničkih mreža na svijetu, a ukupna dužina prometnica veća je od 70.000 km, od čega su otprilike 1.600 km autoceste. Već danas je švicarska autocesta jedna od najrazvijenijih na svijetu. Većina stanovnika živi manje od 10 km od najbližeg izlaza na autocestu. Švicarska je dobro razvila promet.

Najvažnija cesta u Švicarskoj jest željeznička pruga koja povezuje sjevernu Švicarsku i Italiju (autocesta A2, Basel – Lucern – Belincona – Lugano – Italija; kao i autocesta A1, Ženeva – Lausanne – Bern – Zürich – Sankt Gallen – Austrija), koji povezuje zapadnu Švicarsku i Francusku s istokom Evrope (Austrija).

Rijeka Rajna teče kroz Švicarsku, važni vodeni put koji povezuje Švicarsku s Atlantskim okeanom. Jedina švicarska luka nalazi se u Bazelu, Rajna.

Aerodromi za međunarodni putnički promet u Švicarskoj su u Zürichu, Bazelu i Ženevi. Aerodrom Zurich postala je glavna prometna vrata Švicarske, s više od 20 miliona putnika godišnje. Mnoge zrakoplovne kompanije lete za Zürich, poput American Airlinesa, Lufthansa ili Iberia. Ostali međunarodni aerodromi Švicarske su Aerodrom Basel i Aerodrom Ženeva.

Stanovništvo

[uredi | uredi izvor]
Jezici u Švicarskoj

Najslabije je naseljeno područje Alpa (25–50 stanovnika na km2). Glavnina stanovništva okupljena je na prostoru Švicarske visoravni; tu se nalaze najvažniji gradovi s glavnim granama industrije i najveći dio poljoprivredne površine. Glavni je grad Bern (141.300 stanovnika, šire područje grada Berna 282.400 stanovnika, prema podacima iz 1980), a najveći Zürich (374.200 stanovnika, šire područje grada Züricha, 707.300 stanovnika, 1975); ostali su istaknuti gradski centri Basel, Ženeva, Lausanne i Luzern.

Švicarska ima četiri službena jezika: njemački (63,7%) kojim se govori u sjevernoj, istočnoj i srednjoj Švicarskoj (Deutschschweiz); francuski (20,4%) u zapadnoj Švicarskoj (Romandie); italijanski (6,5%) na jugu zemlje (Tessin). Retoromanski je jezik kojim se služi malobrojna manjina (0,5%) u jugistočnom kantonu Graubünden i priznat je kao službeni jezik, ali se savezni zakoni i službeni dokumenti ne moraju donositi na ovom jeziku.[3]

U Švicarskoj boravi preko 21% stranih državljana u odnosu na ukupan broj stanovništva ove zemlje. Većinom su iz zemalja EU ili EFTA-e. Italijani predstavljaju najveću grupu stranih državljana u Švicarskoj, dok državljani zemalja zapadnog Balkana (Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije, Crne Gore, Makedonije i Kosova) predstavljaju preko 21% udjela u broju stranih državljana u Švicarskoj konfederaciji.[4]

Od 12 švicarskih univerziteta najstariji je onaj u Baselu (osnovan 1460).

Zemlja ima blizu 8.000.000 stanovnika (procjena iz 2009).

U 2018, švicarsko stanovništvo je neznatno premašilo 8,5 miliona. Zajedničko s drugim razvijenim zemljama, švicarska populacija naglo se povećala tokom industrijskog doba, između 1800. i 1990. rast se u međuvremenu stabilizira, a kao i većina Evrope, Švicarska se suočava sa starenjem stanovništva. Švicarska ima jednu od najstarijih populacija na svijetu, s prosječnom dobi od 42,5 godina. Od 2019. stranci čine 25,2% stanovništva, jedan od najvećih razmjera u razvijenom svijetu. Većina njih (64%) bili su iz Evropske unije ili EFTA-e. Italijani su najveći pojedinačni stranaci, s 15,6% ukupnog inozemnog stanovništva, iza njih su Nijemci (15,2%), doseljenici iz Portugala (12,7%), iz Francuske (5,6%), Srbije (5,3%), Turske (3,8%), Španije (3,7%) i Austrije (2%). Imigranti iz Šri Lanke, većina od njih bivši Tamilski izbjeglica, bili najbrojnija skupina među ljudima azijskog porijekla (6,3%).

Religija

[uredi | uredi izvor]

Švicarska nema službene državne religije, iako je većina kantona (osim Ženevi i Neuchâtel) lako prepoznati službene crkve, koji su Rimokatoličke crkve ili reformirane crkve. Kršćanstvo je dominantna religija u Švicarskoj (otprilike 68% od rezidentnog stanovništva u 2016. i 75% švicarskih građana, podijeljeno između Rimokatoličke crkve (37,2% stanovništva), Reformirane crkve Švicarske (25,0%), protestantske crkve (2,2%), pravoslavne crkve (oko 2%), druge crkve (1,3%). Imigracijom se uspostavio i islam (5,1%), 24% švicarskih stalnih stanovnika nisu povezani s bilo kojom crkvom (ateizam, agnosticizam i drugi)

Kultura

[uredi | uredi izvor]

Švicarska se nalazi na raskrižju nekoliko velikih evropskih kultura. Tri glavna jezika – njemački, francuski i italijanski – nacionalni jezici u Švicarskoj su romanski, izrečene od male manjine. Švicarsku kulturu karakterizira raznovrsnost, što se odražava u širokom rasponu od tradicionalnih običaja. Dvadeset šest kantona čine veliku kulturnu raznolikost. Ne poričući regionalne razlike, Alpe su odigrali važnu ulogu u oblikovanju historije i kulture Švicarske. Regija Gotthard Pass postala je jezgra Švicarske konfederacije u ranom 14. stoljeću. Danas svi planinskih područja u Švicarskoj imaju snažnu kulturu. Ostale švicarske kulturne ikone su švicarske čokolade, švicarski sir, satovi, kravljih zvona, bankarstvo i noževi švicarske vojske.

Sport

[uredi | uredi izvor]
Svingen

Pretežno planinski krajobrazi presudno su utjecali na izbor omiljenih sportskih i rekreacijskih aktivnosti. Tako je krajem 19. i početkom 20. stoljeća skijanje bio jedan od omiljenih sportova Švicarske. Razvojem turizma i izgradnjom skijališta švicarski se odnos prema zimskim sportovima još više učvrstio. Skijanje, skijaško trčanje i, u posljednje vrijeme, snowboarding neki su od najdražih zimskih sportova u Švicarskoj.[potreban citat] Na planine također utječu ljetne slobodno vrijeme i sportovi, poput planinarenje i planinarenje.

Tipične švicarske atletske discipline su schwingen (vrsta hrvanja na piljevini) i hornusen (sportska disciplina slična kriketu i baseball). Omiljeni sportski tim su nogomet, odbojka, rukomet i florbal (zatvoreni hokej). Također je popularan hokej na ledu, čiji je švicarski prvoligaš jedan od najjačih na svijetu.

Zbog svoje političke i vojne neutralnosti, mnoge međunarodne sportske organizacije imaju sjedište u Švicarskoj. To uključuje: MOO, UEFA, FIFA i FIBA. Uz Finsku i Švedsku, Švicarska je osnovala i Međunarodnu hokejašku federaciju.

Krajem 20. i početkom 21. stoljeća švicarski teniseri Roger Federer i Martina Hingis pobijedili su na brojnim velikim teniskim turnirima i postali jedni od najboljih tenisera svih vremena. U isto vrijeme, Švicarac Stephane Lambiel jedan je od najboljih svjetskih klizača. Grad St. Moritz dva puta je bio domaćin zimskih olimpijskih igara 1928. i 1948. Švicarska je bila domaćin Svjetskog prvenstva 1954. i s Austrijom domaćin Evropskog nogometnog prvenstva 2008.

Gastronomija

[uredi | uredi izvor]

Na švicarsku kuhinju utječu njemačka, francuska i italijanska kuhinja, pored originalnih švicarskih recepata. Švicarska je planinska zemlja i zato se tradicionalna hrana temelji na krompiru i siru.

Vrste namirnica koje se najčešće odnose na Švicarsku su čokolade i sirevi. Švicarska je postojbina oko 450 vrsta sireva. Najpoznatije vrste su ementaler, grijer, vaherin, tilsiter i apenceler. Sirevi su glavni sastojak nacionalnih jela od fondue i raketa.

Ostali poznati švicarski recepti uključuju: resti (pečeni pire krompir), musli (mješavina žitarica, suhog voća i orašastih plodova), servule (vrsta kuhane kobasice), bazalni hljeb i keksi, španski vjetar (meringue) itd.

Švicarska se smatra stabilnom apsintom.

Galerija

[uredi | uredi izvor]
  • Švicarske čokolade
    Švicarske čokolade
  • Švicarski sir
    Švicarski sir
  • Švicarski noževi
    Švicarski noževi
  • Švicarski sat
    Švicarski sat

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b "Switzerland". International Monetary Fund. Pristupljeno 21. 4. 2010.
  2. ^ "Human Development Report 2010" (PDF). United Nations. 2010. Arhivirano s originala (PDF), 8. 11. 2010. Pristupljeno 4. 11. 2010.
  3. ^ Swiss Federal Statistical Office. "Languages and religions - Data, indicators". 2007-10-09.
  4. ^ Foreign resident population by nationality, 2006, Source: Foreign population structure and migration statistics (PETRA), Swiss Federal Statistical Office.

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Švicarska
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Švicarska&oldid=3608271"