Serpentynit

Serpentynit – skała metamorficzna utworzona w strefie epi metamorfizmu regionalnego niskiego stopnia, powstała w wyniku metasomatozy hydrotermalnej. Nazwa pochodzi od minerałów serpentynowych, które są głównym składnikiem tej skały. Opisana w 1823 roku przez A. von Humbolta (łac. serpens – żmija, wąż – z uwagi na ich częste plamiste zabarwienie, a także żyłkową i falistą budowę).

Skład mineralny

Głównymi minerałami serpentynitów o znaczeniu skałotwórczym są serpentyny przeważnie reprezentowane przez chryzotyl, antygoryt i lizardyt. Pobocznie mogą występować także magnetyt, garnieryt, tremolit, talk, chromit, tytanit, apatyt, chloryt, dolomit, syderyt, brucyt, grossular, hematyt, oraz pirokseny (diopsyd, hedenbergit, augit) i oliwiny jako relikty protolitu. Mogą zdarzyć się gniazda magnezytu, oraz sieci żyłek utworzonych przez chalcedon, sepiolit i wielu innych minerałów. Zdarza się mineralizacja kruszcowa jak arsenopiryt i lölingit ze Złotego Stoku w Górach Złotych.

Cechy zewnętrzne

Barwa zielona, niebieskozielona, brunatna, czerwona, żółta, lub czarna. Jest skałą zwięzłą, kruchą, często silnie spękaną poprzecinaną licznymi żyłkami wtórnych minerałów (kwarc, chalcedon, opal, sepiolit, magnetyt i in.). Tworzy duże masywy lub niewielkie ciała w obrębie skał ultrazasadowych.

Struktura wewnętrzna

Odznacza się strukturą krystaliczną (blastyczną), drobno do gruboziarnistej, często włóknistą, siatkową oraz masywną i teksturą bezładną lub kierunkową (laminowaną, łupkową). Serpentynit z żyłkami azbestu chryzotylowego ułożonego prostopadle do ich powierzchni nosi nazwę żmijowca.

Geneza

Stanowi produkt metamorfizmu magmowych skał ultrazasadowych ultramaficznych, głównie dunitów, perydotytów (wehrlit, lherzolit, harzburgit), pikrytów, czasami zasadowych gabroidów i lamprofirów, wchodzących w skład kompleksów ofiolitowych. Przeobrażeniu w serpentynity (serpentynizacji) mogą ulec także inne skały metamorficzne jak amfibolity i marmury dolomitowe. Procesy hydrotermalne zachodzą w przedziale temperatur od 200 do 400 °C.

Skały współwystępujące

Serpentynitom często współtowarzyszą skały grossularowe, wezuwianowe → rodingity, a także łupki talkowe, chlorytowe i aktynolitowe.

Występowanie

W Polsce: Nasławice, Jordanów Śląski (masyw serpentynitowy Gogołów-Jordanów), Bystrzyca Górna, Klinek – Góry Sowie; Szklary k. Ząbkowic Śląskich (masyw serpentynitowy Szklar), Grochowa, Mikołajów, Brzeźnica k. Ząbkowic Śląskich (masyw serpentynitowy Braszowice-Brzeźnica), Złoty Stok, w Sobótce (masyw serpentynitowy Sobótki).

Zastosowanie

Zastosowanie podobne do serpentynów. Z masywami serpentynitowymi związane bywają złoża miedzi, żelaza, niklu, azbestu, talku, magnezytu, a także wystąpienia cennych okazów minerałów takich jak chryzopraz, opal, spinel, oraz główne złoża nefrytu i rodingitów.

Serpentynit antygorytowy wykorzystywany jest jako ogrodowy kamień ozdobny^[1] oraz kruszywo drogowe i budowlane^[2].

W serpentynitach występuje niekiedy nieznaczna domieszka trójwarstwowych minerałów ilastych z grupy montmorillonitu, np. saponit – Mg₃[Si₄O₁₀](OH)₂^.4H₂O i wermikulit – (Mg, Fe³⁺, Al.)₃[OH)₂/Al_1,3Si_2,7O₁₀]^.Mg_0,30(H₂O)₄ oraz chloryty (klinochlor) jako produkty transformacji orto- i metakrzemianów (oliwinów i piroksenów) pierwotnie występujących w skałach ultrazasadowych, z których powstały omawiane serpentynity w wyniku metamorfizmu. Ich obecność powoduje, że skały te odznaczają się nie tylko zdolnością adsorpcji ale również absorpcji (pochłanianiem). W związku z tym można je również wykorzystywać w charakterze sorbentu np. w akwariach, w których mogą nie tylko oczyszczać wodę ale również je upiększać.

Przypisy

↑ Kamienie do ogrodu. Serpentynit antygorytowy. Portal Kopalin i Surowców Mineralnych, 2013-10-16. [dostęp 2015-04-15].
↑ Kruszywa drogowe, budowlane, ozdobne. KOSD Wrocław. [dostęp 2015-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-14)].

Bibliografia

Kozłowski K., Żaba J., Fediuk F.: Petrologia skał metamorficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1986, ISSN 0239-6432
EligiuszE. Szełęg EligiuszE., Atlas minerałów i skał, Bielsko-Biała: Pascal, 2007, ISBN 978-83-7513-138-3, OCLC 750014141 .
J. Żaba: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Chorzów, Videograf II, 2006, ISBN 978-83-7183-385-7
Heflik W., 1976 – Serpentynity dolnośląskie i możliwości ich zastosowania jako kamieni dekoracyjnych. Prz. Geol. Nr 3.
Heflik W., Wyszomirski P., 1969 – Reakcje wysokotemperaturowe w niektórych perydotytach i serpentynitach z Dolnego Śląska, Materiały Ogniotrwałe, Nr 4
Heflik W., Natkaniec-Nowak L., 2001 – Geneza nefrytu z Jordanowa Śląskiego w świetle badań mineralogiczno-geochemicznych, Geologia, tom 27, z. 2-4
Korylak A., 2001 - Serpentynity jako kamienie ozdobne Polski, Praca dyplomowa (inżynierska), Archiwum Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH
Sachanbiński M., 1979 – Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska, Wydawnictwo Ossolineum
Wiśniewski M. W., 1999 – Kamienie a zdrowie, Wydawnictwo STKM, Kraków

[1] Kamienie do ogrodu. Serpentynit antygorytowy. Portal Kopalin i Surowców Mineralnych, 2013-10-16. [dostęp 2015-04-15].

[2] Kruszywa drogowe, budowlane, ozdobne. KOSD Wrocław. [dostęp 2015-04-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-14)].

[1]

[2]