Roman Aftanazy
| Data i miejsce urodzenia |
2 kwietnia 1914 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 czerwca 2004 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Odznaczenia | |
  
| |
Włodzimierz Roman Aftanazy, właśc. Aftanaziw (ur. 2 kwietnia 1914 w Morszynie, zm. 7 czerwca 2004 we Wrocławiu) – polski historyk, bibliotekarz, autor monumentalnej monografii Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej (1991–1997).
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Roman Aftanazy urodził się 2 kwietnia 1914 w Morszynie w rodzinie Jana, urzędnika kolejowego, i Olimpii z domu Kraśnik. Pierwotnie używał nazwiska „Aftanaziw”[1][2]. Szkołę powszechną ukończył w Morszynie, a następnie uczęszczał do I Państwowego Gimnazjum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju, które ukończył w 1935[3][4]. W 1935 podjął studia humanistyczne w zakresie historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, których formalnie nie ukończył ze względu na wybuch II wojny światowej. Kontynuował jednak studia na tajnych kompletach w ramach podziemnego UJK i zakończył je w 1942[5]. Tytuł magistra historii uzyskał formalnie już po II wojnie światowej, w 1946 na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, na podstawie pracy Szkolnictwo polskie w czasach Księstwa Warszawskiego 1807–1815, którą przygotowywał jeszcze przed wojną pod kierunkiem Stanisława Łempickiego[5].
Od stycznia 1940 pracował w Zarządzie Zdrojowym w Morszynie, początkowo fizycznie, następnie jako urzędnik. Od kwietnia 1944 pracował w Bibliotece Ossolineum we Lwowie, początkowo jako wolontariusz, od sierpnia 1944 na etacie bibliotekarza. Wiosną 1944 uczestniczył w zabezpieczaniu zbiorów przed bombardowaniami, w tym przenoszeniu ich do podziemi kościoła Dominikanów[6].
W styczniu 1945 został aresztowany w ramach akcji masowych aresztowań polskiej inteligencji Lwowa pod zarzutem działalności antyradzieckiej i osadzony w więzieniu przy ul. Łąckiego. Po ciężkim śledztwie został w maju 1945 wypuszczony, powrócił następnie do pracy w Bibliotece Ossolineum[7]. Po powrocie do pracy uczestniczył w selekcji zbiorów, które miały być przesłane do Polski, pomagał także Mieczysławowi Gębarowiczowi w przygotowanej wraz z dominikanami lwowskimi akcji potajemnego przewożenia do Polski części niezinwentaryzowanych zbiorów Ossolineum[8].
W kwietniu 1946 wyjechał w ramach akcji wysiedlania ludności polskiej ze Lwowa i zamieszkał we Wrocławiu, tam od 1 czerwca 1946 był zatrudniony w Bibliotece Uniwersyteckiej. W lipcu 1946 był członkiem delegacji, która odebrała w Przemyślu przekazane Polsce zbiory Ossolineum, Panoramę Racławicką oraz zbiory kilku muzeów lwowskich i kijowskich, w podobnej misji uczestniczył w marcu 1947[9]. W maju 1948 zdał egzamin na stanowisko I kategorii w państwowej służbie bibliotecznej, od czerwca 1948 był pracownikiem Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, chociaż pracownikiem Biblioteki Uniwersyteckiej był formalnie do października 1948[10].
W styczniu 1949 został mianowany kustoszem Biblioteki ZNiO, od kwietnia 1949 kierował Działem Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów, na tym stanowisku pozostał do przejścia emeryturę w listopadzie 1981. Do połowy lat 70. osiągnął cel w postaci uzupełnienia zbiorów o najważniejsze publikacje humanistyczne wydane do 1939, a zbiory Biblioteki były uznawane za porównywalne ze zbiorami Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej[11]. W 1982 został uhonorowany okolicznościową publikacją Włodzimierz Roman Aftanazy w Bibliotece Ossolineum, do końca 1987 pracował jeszcze w Dziale Gromadzenia Zbiorów w niepełnym wymiarze godzin[12].
Zmarł 7 czerwca 2004 we Wrocławiu[13]. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 25 wprost-4-12)[14].
Zgromadzona przez niego dokumentacja znajduje się w Dziale Rękopisów i Gabinecie Grafiki Biblioteki ZNiO we Wrocławiu[13].
Praca naukowa
[edytuj | edytuj kod]
Przez całe dorosłe życie zbierał materiały do monograficznego opracowania dziejów polskich dworów i pałaców szlacheckich na Kresach Wschodnich. W okresie międzywojennym zajął się opisywaniem polskich dworów i pałaców w granicach z 1772, jeżdżąc od miejscowości do miejscowości, fotografując i zbierając informacje. Łącznie do 1939 wykonał zdjęcia ok. 70 rezydencji. Pod pseudonimem Ksawery Niedobitowski opublikował w kilku popularnych pismach, m.in. Ilustrowany Kurier Codzienny, „Światowid”, As, co najmniej kilkanaście artykułów[15]. Po II wojnie światowej rozszerzył swoje zainteresowania na cały obszar dawnych ziemi wschodnich Rzeczypospolitej szlacheckiej. Początkowo swoją pracę traktował jako hobby, jednak następnie przystąpił do gromadzenia materiałów do planowanej monografii[16]. Dla celów dokumentacyjnych opracował ankietę, którą następnie rozsyłał w środowiskach ziemiańskich na całym świecie[17]. Pod koniec lat 50. miał już przygotowane opracowania poświęcone zamkom, dworom i pałacom Wołynia i Podola, ostatecznie w 1957 opublikował jedynie w Roczniku Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich artykuł Architekt Merk i jego dzieła. Przyczynek do dziejów architektury klasycznej w Polsce, obejmujący dwa rozdziały pracy poświęconym dworom wołyńskim. Na przeszkodzie w wydaniu większej całości stanęły względy cenzuralne. Sam autor swoje prace kontynuował w czasie wolnym, finansując je z własnych środków[18].
Stopniowo praca R. Aftanazego stawała się znana w środowisku polskich historyków sztuki. Jako pierwszy propozycję wydania jej drukiem wysunął Tadeusz Chrzanowski. W 1984 jego zbiory zobaczył Stanisław Mossakowski, ówczesny dyrektor Instytutu Sztuki PAN, który zdecydował o wydaniu drukiem zebranych materiałów. Od 1986 nakładem IS PAN, dzięki finansowej pomocy Andrzeja Ciechanowickiego wydawano w technice tzw. małej poligrafii i nakładzie 500 egzemplarzy serię zatytułowaną Materiały do dziejów rezydencji (w tytule celowo pominięto zakres terytorialny serii). Jej redaktorem został Andrzej Baranowski. Po upadku komunizmu nakład podwyższono do 1000 egzemplarzy, a cała seria w 11 tomach (22 woluminach) ukazała się do 1993[19]. W latach 1991–1997 drugie, poprawione i uzupełnione wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa ZNiO pod tytułem Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej[20].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Materiały do dziejów rezydencji. Wyd. Instytut Sztuki PAN, 1986–1994 (11 tomów w 22 woluminach)
- Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1991–1997 (recenzja -link zewnętrzny [1]).
- biogramy Emanuela Małyńskiego i Wacława Mańkowskiego w Polskim Słowniku Biograficznym (1974)
Nagrody i wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- honorowe członkostwo Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1987)[21]
- Dolnośląska Nagroda „Solidarności” (1987)[22]
- Nagroda Ministra Kultury i Sztuki i Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków (1990)[22]
- Nagroda Naukowa PAN (1990)[22].
- Nagroda Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie w Londynie (1990)[22]
- Nagrody Fundacji im. Jerzego Łojka przy Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1993)[21].
- Nagroda Rady Miejskiej Wrocławia (1993)[22]
- Złoty Medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej nadany przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (1993)[21]
- Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka (1994)[21]
- Nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1994)[22]
- Nagroda Fundacji im. Władysława i Nelli Turzańskich (1995)[21]
- Nagroda „Przeglądu Wschodniego” (1995)[21]
- członkostwo honorowe Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego (1998)[21]
- doktorat honoris causa Niezależnego Kolegium Białoruskiego w Mińsku (2000)[21]
- Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej – pośmiertnie (2014)[23]
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Złoty Krzyż Zasługi (1956)[12]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[12]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (12 grudnia 1994, postanowieniem prezydenta RP Lecha Wałęsy w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej)[24]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 13, 14.
- ↑ Tadeusz Epsztein, Nieznane fakty z biografii Romana Aftanazego, Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum I. im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Stryju za rok szkolny 1934/35. Stryj: 1935, s. 1.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 14.
- ↑ a b Matwijów 2017 ↓, s. 15.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 16.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 18.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 19.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 20–22.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 22.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 22–23, 28.
- ↑ a b c Matwijów 2017 ↓, s. 40.
- ↑ a b Matwijów 2017 ↓, s. 66.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ROMAN AFTANAZY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2018-01-08].
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 42.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 42–43.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 43–45.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 46–48.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 48–50.
- ↑ Matwijów 2017 ↓, s. 50–51.
- ↑ a b c d e f g h Matwijów 2017 ↓, s. 54.
- ↑ a b c d e f Matwijów 2017 ↓, s. 53.
- ↑ Kustosz Pamięci Narodowej 2014. ipn.gov.pl. [dostęp 2018-03-01].
- ↑ Wskazany jako Włodzimierz Aftanazy s. Jana. M.P. z 1995 r. nr 10, poz. 132.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Maciej Matwijów: Włodzimierz Roman Aftanazy (1914-2004). Szkic biograficzny. W: Kustosz i samotnik. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum, 2017, s. 13–66.
- Życiorys na stronie FNP
- Tadeusz Kukiz – Roman Aftanazy
- Życiorys na stronie Ossolineum. oss.wroc.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-12)].
- Andrzej Kwilecki: Silva rerum. Ludzie – instytucje – wydarzenia. Zapiski i wspomnienia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-466-9.
- Absolwenci Uniwersytetu Wrocławskiego
- Bibliotekarze związani z Wrocławiem
- Kustosz Pamięci Narodowej
- Laureaci Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej – nauki humanistyczne i społeczne
- Ludzie urodzeni w Morszynie
- Ludzie związani ze Stryjem
- Odznaczeni Złotym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Ofiary represji wobec Polaków i obywateli polskich w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1945–1989
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polacy wysiedleni z Kresów Wschodnich w latach 1944–1946
- Polscy historycy sztuki
- Urodzeni w 1914
- Więźniowie więzienia przy ul. Łąckiego we Lwowie
- Zmarli w 2004
- Laureaci Nagrody Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich
- Więźniowie w Związku Radzieckim