Piotr Sztompka

Piotr Sztompka

Data i miejsce urodzenia	2 marca 1944 Warszawa
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: socjologia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1970 – socjologia Uniwersytet Jagielloński promotor: Kazimierz Dobrowolski
Habilitacja	1974 – socjologia Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1980
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek rzeczywisty (od 2002)
Status PAU	członek czynny (od 1992)
Doktor honoris causa Rosyjski Państwowy Uniwersytet Społeczny – 2005 Wyższa Szkoła na Södertörn – 2013 Uniwersytet Jagielloński – 2021
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Jednostka	Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Stanowisko	docent, profesor
Okres zatrudn.	1974–2015
Kierownik
zakład	Zakład Socjologii Teoretycznej (do 1980 Zakład Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii)
Okres spraw.	1974–2015
Dyrektor
instytut	Instytut Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Przewodniczący
stowarzyszenie	Międzynarodowe Stowarzyszenie Socjologiczne
Okres spraw.	2002–2006
Przewodniczący
komitet	Komitet Socjologii PAN
Okres spraw.	1996–2003
Odznaczenia

Piotr Sztompka (ur. 2 marca 1944 w Warszawie) – polski socjolog i nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i profesor honorowy tej uczelni, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

Życiorys

Syn pianisty Henryka Sztompki, po II wojnie światowej profesora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Ukończył podstawową Szkołę Muzyczną i II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie, następnie prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim (1966). W 1967 uzyskał magisterium z socjologii w Instytucie Socjologii UJ, w 1970 doktoryzował się pod kierunkiem Kazimierza Dobrowolskiego. Motywacją do podjęcia studiów socjologicznych był dla niego obok wykładów Marii Boruckiej-Arctowej i Marka Waldenberga amerykański charakter tej dziedziny wiedzy – podróżując po świecie z koncertującym ojcem, poznał Stany Zjednoczone i poszukiwał drogi dostępu do tego kraju. W okresie studenckim czerpał inspirację z prac Stanisława Ossowskiego i Zygmunta Baumana.

W 1966 rozpoczął pracę na Wydziale Prawa UJ, a następnie w pracowni Kazimierza Dobrowolskiego w krakowskim oddziale Polskiej Akademii Nauk. W 1972 wstąpił do PZPR i wyjechał w ramach Programu Fulbrighta na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley (8 miesięcy) i Uniwersytet Harvarda (3 miesiące). W Berkeley nawiązał w studenckiej grupie dyskusyjnej z zakresu teorii współpracę z Jeffreyem C. Alexandrem, twórcą szkoły neofunkcjonalistycznej, a po opublikowaniu w 1974 pierwszej książki w języku angielskim również z Robertem K. Mertonem, autorem teorii średniego zasięgu i pionierem szkoły socjologii analitycznej, którego uważa za swojego mistrza.

Po powrocie ze stażu w Stanów Zjednoczonych habilitował się w 1974 na podstawie książki Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii (1973), której recenzentami byli Stefan Nowak i Klemens Szaniawski. Objął stanowisko docenta i funkcję kierownika Zakładu Socjologii Ogólnej i Metodologii Socjologii (w 1980 przemianowanego na Zakład Socjologii Teoretycznej) w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, z którym pozostał związany do emerytury. Na zaproszenie Roberta Mertona prowadził w latach 1974–1979 semestralne lub letnie wykłady gościnne na Columbia University. W 1979 współzałożył Komitet Teorii w strukturach Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego i został jego pierwszym przewodniczącym. W 1980 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego w zakresie nauk humanistycznych. W latach 1979–1989 kontynuował wykłady gościnne na Berkeley z zaproszenia Jeffreya Alexandra. Po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego złożył członkostwo w PZPR. W 1984–1985 przebywał na stypendium American Council of Learned Societies na Uniwersytecie Michigan prowadząc badania nad ruchami społecznymi. W 1987 został mianowany profesorem zwyczajnym.

Został wybrany członkiem korespondentem (1994) i członkiem rzeczywistym (2002) Polskiej Akademii Nauk, członkiem krajowym czynnym Polskiej Akademii Umiejętności (gdzie zasiada w Komisji Spraw Europejskich i Komisji Spraw Cywilizacyjnych), a także członkiem Academia Europaea (1990) i Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk (1996).

Był dyrektorem Instytutu Socjologii i prodziekanem Wydziału Filozoficznego UJ. W latach 1996–2003 pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Socjologii PAN, a w latach 2002–2006 był przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Socjologicznego.

Od 2003 był zatrudniony jako profesor w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie, którą współorganizował.

W 2021 Senat UJ przyznał Piotrowi Sztompce tytuł profesora honorowego tej uczelni

Przeszedł na emeryturę jako pracownik Instytutu Socjologii UJ w 2015.

Dorobek, koncepcje i poglądy

Jest autorem opracowań z zakresu socjologii w tym podręczników akademickich (np. Socjologia. Wykłady o społeczeństwie z 2021). Jego prace skupiają się wokół zagadnień zmian społecznych oraz koncepcji systemu społecznego i kapitału społecznego. Podejmuje także problem stawania się społeczeństwa, kwestie socjologii wizualnej oraz socjologii codzienności.

W okresie początkowym (do 1974) zajmował się filozofią i metodologią nauk społecznych, a następnie historią socjologii ze szczególnym uwzględnieniem teorii Karola Marksa. Jako autor książki Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm (1979), omawiającej metodę Marksa na tle klasyków myśli socjologicznej, był uznawany za przedstawiciela „marksizmu krakowskiego”. Pod wpływem wydarzeń z 1980 zainteresował się teorią rewolucji i ruchów społecznych.

Po 2000 był zaangażowany jako publicysta i prelegent w obronę idei społeczeństwa obywatelskiego i wartości demokratycznych w Polsce.

W 2024 we wspomnieniu o Hieronimie Kubiaku określił marksizm Włodzimierza Lenina „sfałszowanym” i zarzucił „późniejszym marksistom” wypaczenie humanistycznych ideałów z pism młodego Marksa.

Uczniowie

Był promotorem 25 rozpraw doktorskich, m.in. Grzegorza Ekierta, Jana Kubika, Małgorzaty Boguni-Borowskiej i Andrzeja Flisa.

Nagrody i wyróżnienia

W 1975 Wydział I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN przyznał mu Nagrodę im. Ludwika Krzywickiego. W 1995 był laureatem trzeciej edycji nagrody New Europe Prize, nadanej mu przez Instytut Studiów Zaawansowanych w Princeton i pięć placówek pochodnych zrzeszonych w konsorcjum Some Institutes for Advanced Study. W 2005 otrzymał od Rosyjskiego Towarzystwa Socjologicznego za wybitne osiągnięcia w socjologii Nagrodę im. Pitirima Sorokina. W 2006 został uhonorowany Nagrodą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk humanistycznych i społecznych za oryginalne opracowanie idei współczesnej socjologii. W listopadzie 2007 za książkę Zaufanie. Fundament społeczeństwa wydaną przez Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” otrzymał nagrodę Krakowska Książka Miesiąca. W 2022 znalazł się na liście TOP 2% najbardziej wpływowych naukowców na świecie.

Odznaczenia i medale

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2014, w uznaniu wybitnych zasług dla rozwoju socjologii, za osiągnięcia w pracy naukowej i dydaktycznej oraz promocję nauki polskiej w świecie)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000, za wybitne zasługi w pracy naukowej i dydaktycznej)
• Złoty Krzyż Zasługi (1989)
• Złoty Medal za Długoletnią Służbę
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1991)
• Medal Merentibus (2007)
• Odznaka „Honoris Gratia” (2019)
• tytuły doktora honoris causa: Państwowej Wyższej Szkoły Nauk Społecznych w Moskwie (2006), Södertörns högskola (2013), Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (2015), Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie (2017).

Publikacje

• Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław 1971.
• Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1973.
• System and Function: Toward a Theory of Society, Academic Press, Nowy Jork 1974.
• Sociological Dilemmas: Toward a Dialectic Paradigm, Academic Press, Nowy Jork 1979.
• Robert K. Merton: An Intellectual Profile, St. Martin's Press, Nowy Jork 1986.
• Society in Action: The Theory of Social Becoming, University of Chicago Press, Chicago 1991.
• Trust: A Sociological Theory, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
  • przekład polski: Zaufanie. Fundament społeczeństwa, Znak, Kraków 2007, ISBN 978-83-240-0850-6.
• Trauma wielkiej zmiany, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2000, ISBN 83-86759-99-2.
• Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków 2002, ISBN 83-240-0218-9; wyd. 2 poszerzone, Znak, Kraków 2012, ISBN 978-83-240-1895-6; wyd. 3 zmienione i poszerzone jako Socjologia. Wykłady o społeczeństwie, Wyd. Znak, Kraków 2021, ISBN 978-83-240-7937-7).
• Socjologia zmian społecznych, Znak, Kraków 2005, ISBN 83-240-0598-6.
• Socjologia wizualna. Fotografia jako metoda badawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14367-3.
• Socjologia codzienności (red. z Małgorzatą Bogunią-Borowską), Znak, Kraków 2008, ISBN 978-83-240-0959-6.
• Socjologia – lektury (red. z Markiem Kucią), Znak, Kraków 2009, ISBN 83-240-0597-8.
• Kapitał społeczny. Teoria przestrzeni międzyludzkiej, Znak, Kraków 2016, ISBN 978-83-240-3460-4.
• Values in Society and Economy: Two Perspectives, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa 2018, ISBN 978-83-63391-70-6.
• Słownik socjologiczny. 1000 pojęć, Znak Horyzont, Kraków 2020, ISBN 978-83-240-7832-5.

Bibliografia

• JarosławJ. Górniak JarosławJ., Laudacja dla profesora Piotra Sztompki, t. 224, Alma Mater, 2021, s. 10–13 .
• PiotrP. Sztompka PiotrP., Autoreferat naukowy [online], Uniwersytet Jagielloński, 2012 [zarchiwizowane z adresu 2014-04-19] .
• PiotrP. Sztompka PiotrP., Coming in from the Cold: My Road from Socialism to Sociology, [w:] Mathieu Deflem (red.), Sociologists in A Global Age: Biographical Perspectives, Aldershot: Ashgate, 2007, s. 189–202 .

Linki zewnętrzne

• DanielD. Sobczak DanielD., Biografia. Prof. Piotr Sztompka [online], ae-info.org [dostęp 2022-06-02] .