Nowoskrzydłe
| Neoptera | |||
| Martynov, 1923 | |||
| Okres istnienia: baszkir–dziś | |||
_(8756039675).jpg) Straszyk olbrzymi | |||
 Pszczoła miodna | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| (bez rangi) | Dicondylia | ||
| Podgromada | |||
| (bez rangi) | Metapterygota | ||
| Infragromada |
nowoskrzydłe | ||
| Synonimy | |||
| |||
Nowoskrzydłe[1], owady nowoskrzydłe[2] (Neoptera) – infragromada owadów, zaliczana do Dicondylia i podgromady owadów uskrzydlonych.
Najważniejszą cechą tej grupy jest zdolność do składania skrzydeł, którą zawdzięczają obecności specjalnych mięśni przyczepionych do trzeciego sklerytu aksillarnego[2][3][4]. Skleryt ten jest ruchomy i obracając się, kieruje skrzydła wierzchołkami w tył, jednocześnie pozostawiając stronę grzbietową skierowaną grzbietowo[3]. Dla części nasadowych ich skrzydeł charakterystyczne są także obecność płytki medialnej i brak rozwidlenia żyłki radialnej[2][4]. Ponadto grupę tę cechuje wykształcenie trzeciej pary walwuli, czyli gonoplacu[4].
Nowoskrzydłe prawdopodobnie wyewoluowały we wczesnym baszkirze (karbon), po czym szybko się zróżnicowały, zajmując wszelkie lądowe i słodkowodne nisze[4]. Możliwość składania skrzydeł dała im znaczną przewagę ewolucyjną nad pierwotnoskrzydłymi, zwłaszcza wśród gęstej roślinności[5]. Ich złożenie nie tylko pozwoliło je chronić w czasie spoczynku, ale także umożliwiło wciskanie się w różne ciasne miejsca, np. pod kamienie. Przednia para skrzydeł u wielu grup zaczęła pełnić funkcje ochronne dla pary drugiej i odwłoka, przyjmując formę skórzastych lub całkowicie zesklerotyzowanych pokryw[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Takson Neoptera wprowadzony został po raz pierwszy przez Andrieja Martynowa w 1923 roku. W systemie Martynowa owady uskrzydlone dzielą się na dwie grupy (później w niektórych systemach wyróżniane jako infragromady):
- Palaeoptera Martynov, 1923 (staroskrzydłe), które generalnie nie mogą składać skrzydeł wzdłuż odwłoka;
- Neoptera Martynov, 1923 (nowoskrzydłe), posiadające opisaną wyżej umiejętność[6].
Martynow dzielił Neoptera na trzy podsekcje: Polyneoptera, Paraneoptera i Oligoneoptera (synonimy: Endopterygota, Holometabola; pl. nazwa: skrytoskrzydłe)[3]. Podział taki jest nadal w powszechnym użyciu, przy czym nadaje się tym taksonom różne rangi (np. infragromad, kohort czy podgrup)[3][2]. Przykładowo systematyka współczesnych rzędów przedstawiać się może następująco[2]:
- podgrupa: Polyneoptera
- podgrupa: Paraneoptera
- podgrupa: Holometabola
Proponowane jednak były i są podziały alternatywne. Ross w pracy z 1955 oraz Hamilton w pracy z 1972 wyróżniali tylko dwie główne linie ewolucyjne nowoskrzydłych: Pliconeoptera i Planoneoptera, przy czym Pliconeoptara Hamiltona odpowiadały Polyneoptera Martynowa z wyłączeniem glebików, widelnic i kilku rzędów wymarłych[5]. Z kolei Henning w 1953 połączył Paraneoptera i Holometabola w takson Eumetabola[3].
Inny podział na 3 grupy proponuje w publikacji z 2012 Kluge. Dzieli on nowoskrzydłe na Idioprothoraca, Rhipineoptera i Eumetabola. Idioprothoraca obejmują nogoprządki i świerszczokaraczany, a Rhipineoptera: widelnice, Pandictyoptera (modliszki i karaczany z termitami), prostoskrzydłe, straszyki i skorki. Eumetabola natomiast dzielą się na Parametabola (odpowiednik Paraneoptera) i Metabola (odpowiednik skrytoskrzydłych – Holometabola)[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 576. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b c d e Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 144.
- ↑ a b c d e f Nikita J. Kluge. General system of Neoptera with description of a new species of Embioptera. „Russian Entomological Journal”. 21 (4), s. 371–384, 2012.
- ↑ a b c d e David Grimaldi, Michael S. Engel: Evolution of the Insects. Cambridge University Press, 2005, s. 188.
- ↑ a b Cedric Gillott: Entomology. Nowy Jork, Londyn: Plenum Press, 1980, s. 33–36.
- ↑ F.M. Carpenter, Treatise on Invertebrate Paleontology. Part R (Artrhropoda 4), Volume 3 (Superclass Hexapoda), Geological Society of America; University of Kansas, 1992, ISBN 0-8137-3019-8, LCCN 53-12913 (ang.).