Dolina Pięciu Stawów Polskich
 Zadni Staw (po lewej, w głębi), Czarny Staw (częściowo zasłonięty), Wielki Staw, Mały Staw i Przedni Staw (częściowo zasłonięty) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powierzchnia |
5,5 km² |
| Wysokość |
1625–1900 m n.p.m. |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie Karpat  | |
Położenie na mapie Tatr  | |
| 49°12′34,9200″N 20°02′12,8400″E/49,209700 20,036900 | |
| |
Dolina Pięciu Stawów Polskich (niem. Fünfseetal, słow. Dolina Piatich Poľských plies, węg. Lengyel-Öt-tó völgye) – dolina w polskich Tatrach Wysokich[1].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pierwotna, ludowego pochodzenia nazwa doliny to Pięciostawy[2]. W początkach turystyki tatrzańskiej wprowadzono nazwę Dolina Pięciu Stawów. Okazała się myląca, gdyż w słowackich Tatrach jest druga dolina o tej samej nazwie. Dla odróżnienia tych dolin uzupełniono więc obydwie nazwy i obecnie jest Dolina Pięciu Stawów Polskich i Dolina Pięciu Stawów Spiskich. Nazwy są dość długie, w potocznym języku polskich i słowackich bywalców Tatr używa się nazw „Pięć Stawów” i „Pięć Spiskich”. Nazwa obydwu dolin pochodzi od znajdujących się w nich jezior (w Tatrach zwanych stawami), ale w rzeczywistości zarówno po polskiej, jak i słowackiej stronie Tatr w dolinach tych jest nie pięć, ale sześć stawów. Najprawdopodobniej po polskiej stronie najmniejszy z nich (Wole Oko) uznano za niegodny nazwy stawu[3].
Topografia
[edytuj | edytuj kod]Stanowi odgałęzienie Doliny Białki, górne piętro Doliny Roztoki, oddzielone od niej wysoką ścianą stawiarską. Dolinę otaczają następujące granie i szczyty:
- grań główna Tatr od Świnicy przez Walentkową Grań do Gładkiego Wierchu – na tym odcinku graniczy z Doliną Cichą,
- Liptowskie Mury i dalszy ciąg grani do Szpiglasowego Wierchu, które oddzielają ją od Doliny Koprowej,
- północno-wschodnia grań Szpiglasowego Wierchu od Szpiglasowego Wierchu przez grzbiet Miedzianego po niższy, północny wierzchołek Opalonego Wierchu – tutaj dolina graniczy z Doliną Rybiego Potoku,
- ramię odchodzące od północnego wierzchołka Opalonego Wierchu przez Świstową Czubę do wysokiej ściany stawiarskiej, z której spada wodospad Siklawa. Oddziela Dolinę Pięciu Stawów Polskich od Doliny Roztoki,
- wschodnia grań Świnicy od Świnicy po Kozi Wierch, oddzielająca ją od Doliny Gąsienicowej[3].
Górne piętra tworzą dwie zawieszone dolinki: Dolinka Pusta i Dolinka pod Kołem. Na rozszerzeniu doliny wyróżnia się: Wyżnie Solnisko, Niżnie Solnisko, Nowe Solnisko, Stare Solnisko. Oprócz szczytów wznoszących się w graniach, w dolinie są jeszcze mniejsze wzniesienia: bula Niedźwiedź pod Miedzianem i Walentkowa Kopka w Dolince pod Kołem[4].
Opis doliny
[edytuj | edytuj kod]Wysokogórska, polodowcowa dolina o długości 4 km, szerokości 2 km i powierzchni 5,5 km², położona jest na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, na wysokości ok. 1625–1900 m n.p.m. Mieczysław Klimaszewski uważał, że jest ona „zawieszonym i nieodmłodzonym odcinkiem doliny plioceńskiej”. Krajobraz doliny tworzą granitowe szczyty Tatr Wysokich, rozległe płaśnie, gruzowiska dużych głazów, piarżyska, migotliwe tafle jezior, murawy i połacie kosodrzewiny. Lodowiec wyżłobił w dolinie obszerne dno w kształcie sierpa z wierzchołkami skierowanymi na północny zachód (pod Świnicę) i północny wschód (pod Świstową Czubę). W dolinie znajduje się kilka polodowcowych jezior o łącznej powierzchni 61 ha. Największe z nich to Wielki Staw Polski położony na wysokości 1665 m n.p.m. (31,14 ha, głębokość 79,3 m). Pozostałe jeziora to: Zadni Staw Polski, Czarny Staw Polski, Mały Staw Polski, Przedni Staw Polski oraz Wole Oko. Ostatni staw jest jeziorem okresowym i najmniejszym[2].
Dawniej dolina była wypasana, wchodziła w skład Hali Pięć Stawów. Już Towarzystwo Tatrzańskie przed II wojną światową rozpoczęło wykup terenów tej hali od górali (wykupiło 24% udziału). W 1956 r. TPN ograniczył wypas, a w latach 1963–1965 poprzez wykup lub wywłaszczenia cały obszar doliny stał się własnością TPN, który zlikwidował tutaj pasterstwo. Krowy pasły się do 1968 r.[5]
Przy północno-zachodnim brzegu Wielkiego Stawu, stoi zabytkowa koliba kamienna z drewnianym, spadzistym dachem. Jest to najstarszy zachowany tego typu budynek w Tatrach, datowany na XVII wiek[2].
Flora i fauna
[edytuj | edytuj kod]Zbocza gór i dno doliny porośnięte jest kosodrzewiną i innymi roślinami alpejskimi (w dolinie nie rosną drzewa, poza jednym modrzewiem nad Wielkim Stawem)[5]. Bogata gatunkowo flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie tojadu kosmatego, saussurei wielkogłowej, jarząbu nieszpułkowego, gnidosza Hacqueta, warzuchy tatrzańskiej, turzycy Lachenala, turzycy skąpokwiatowej i ukwapu karpackiego – bardzo rzadkich roślin, w Polsce występujących tylko na nielicznych stanowiskach (większość z nich tylko w Tatrach)[6]. Rejon doliny jest ostoją dzikich zwierząt: niedźwiedzia, kozicy, świstaków, jelenia i rysia[5].
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Turyści odwiedzali tę dolinę od początku XIX w., byli tutaj m.in. Stanisław Staszic i Seweryn Goszczyński. Pod koniec XIX w. wytyczono sieć szlaków turystycznych. Dolina jest zwiedzana również w zimie, co nie zawsze kończy się szczęśliwie. W marcu 1976 r. z wyczerpania zginęło dwóch doświadczonych turystów, którzy w czasie mroźnej zawieruchy śnieżnej podchodzili Doliną Roztoki do schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich. Znaleziono ich martwych zaledwie kilkanaście metrów od schroniska[2].
Jako pierwsi zimą do doliny dotarli Jan Grzegorzewski i przewodnik Bartłomiej Obrochta w dniach 21–22 stycznia 1894 r.[7]
Nad Przednim Stawem położone jest schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów. Pierwsze schronisko w dolinie zbudowano staraniem Towarzystwa Tatrzańskiego w 1876 r. nad Małym Stawem (jednoizbowe, granitowe schronisko im. Ludwika Zejsznera). W 1898 r. postawiono obok niego drugie, drewniane schronisko przeniesione z Czerwonych Brzeżków (niedaleko Rusinowej Polany). Rozbudowane i remontowane w kolejnych latach przetrwało do ok. 1927 r. Trzecie z kolei schronisko, staraniem Towarzystwa Tatrzańskiego, wybudowano w latach 1924–1927 na wale morenowym na północny zachód od Małego Stawu. Było to schronisko im. Leopolda Świerza, a następnie Leopolda i Mieczysława Świerzów. W 1945 r. zostało spalone. W latach 1946–1947 na stoku Wyżniej Kopy w pobliżu ruin poprzedniego schroniska Polskie Towarzystwo Tatrzańskie zbudowało mały, prowizoryczny budynek dający schronienie turystom. Obecne schronisko, stojące nad Przednim Stawem zostało wybudowane w latach 1948–1953. Jest to najwyżej położone schronisko w polskiej części Tatr i jest nazwane imieniem Leopolda Świerza[2].
Dolina ma gęstą sieć szlaków dla turystów pieszych. Dostępna jest również zimą, zarówno dla turystów pieszych, jak i narciarzy, którzy mogą tutaj uprawiać skialpinizm. Jest też jednym z rejonów uprawiania taternictwa. Wśród taterników największym zainteresowaniem cieszy się Zamarła Turnia[3].
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]W okolicach Doliny Pięciu Stawów Polskich znajduje się gęsta sieć szlaków turystycznych:
– zielony Doliną Roztoki nad Wielki Staw od schroniska Roztoka i szosy z Palenicy Białczańskiej do Morskiego Oka.
- Czas przejścia od schroniska w Roztoce do Wielkiego Stawu: 2:20 h, ↓ 1:50 h
- Czas przejścia od Wodogrzmotów Mickiewicza przy szosie do Morskiego Oka do Wielkiego Stawu: 2:05 h, ↓ 1:40 h
– czarny szlak, będący alternatywnym dojściem do schroniska nad Przednim Stawem. Czas przejścia od rozstaju ze szlakiem zielonym: 40 min, ↓ 30 min
– niebieski od Morskiego Oka przez Świstówkę Roztocką obok schroniska nad Przednim Stawem i dalej na przełęcz Zawrat.
- Czas przejścia od Morskiego Oka do schroniska nad Przednim Stawem: 2 h, z powrotem 1:40 h
- Czas przejścia od schroniska na Zawrat: 1:40 h, ↓ 1:30 h
– żółty od Morskiego Oka przez Szpiglasową Przełęcz do Doliny Pięciu Stawów Polskich, a stąd dalej na Kozią Przełęcz.
- Czas przejścia znad Morskiego Oka przez przełęcz do Doliny Pięciu Stawów: 3:25 h, z powrotem 3:10 h. Od przełęczy 1:10 h, ↑ 1:30 h
- Czas przejścia z Doliny Pięciu Stawów na Kozią Przełęcz: 1:20 h, ↓ 1 h
- – czarny znad Wielkiego Stawu na Kozi Wierch. Czas przejścia: 1:30 h, ↓ 1 h
- – żółty znad Wielkiego Stawu na przełęcz Krzyżne. Czas przejścia: 1:50 h, ↓ 1:20 h
Czasy przejścia podane na podstawie mapy[8].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online] [dostęp 2018-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
- ↑ a b c d e Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ a b c Władysław Cywiński, Szpiglasowy Wierch, t. 11, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2005, ISBN 83-7104-034-2.
- ↑ Tatry Wysokie i Tatry Bielskie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000, Warszawa: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-26-8.
- ↑ a b c Władysław Szafer, Tatrzański Park Narodowy, Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem, t. 4, Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951, s. 54.
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.
