Alfabet kaszubski

Alfabet kaszubski – alfabet, oparty na piśmie łacińskim, służący do zapisu języka kaszubskiego. Składa się z 34 następujących liter:

A, Ą, Ã, B, C, D, E, É, Ë, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, Ń, O, Ò, Ó, Ô, P, R, S, T, U, Ù, W, Y, Z, Ż

Oprócz tego, podobnie jak w języku polskim, obecne są dwuznaki: ch, cz, dz, dż, rz oraz sz. Należy przy tym zaznaczyć, że szereg cz, dż, sz, ż przybiera w języku kaszubskim wymowę nieco inną niż w polszczyźnie – spółgłoski te są zadziąsłowe, a nie retrofleksyjne (a przez to wymawia się je bardziej jak angielskie sh, ch) – rz zachowuje jednak wymowę zgodną z polszczyzną ogólną.

Historia

Pierwszą znaczącą próbę kodyfikacji pisowni etnolektu kaszubskiego podjął Florian Ceynowa. W 1850 roku zaproponował on dwudziestodziewięcioliterowy alfabet w swoim dziele Xążeczka dlo Kaszebov^[1]. Charakterystyczne dlań było występowanie liter v i x. W 1866 roku rozszerzył on swój alfabet o 12 nowych liter, w tym liter z „haczkami” (znakiem diakrytycznym obecnym we współczesnych literach alfabetu czeskiego), np. č, š^[1].

W 1919 roku Friedrich Lorentz zaproponował zmodyfikowany alfabet kaszubski, zawierający w sobie następujące znaki nieobecne w podstawowym alfabecie łacińskim: ą, č, é, ë, ł, ń, ó, ô, œ, ǫ, ř, š, ž. Litery z haczkami można było zastępować przez ich polskie odpowiedniki – cz, rz, sz i ż^[1].

Obecny standard pisowni wypracowano w 1996 roku^[2]^[3]^[4]. Jest on krytykowany przez część działaczy kaszubskich, jako zbyt zbliżony do polskiego, przez co – ich zdaniem – nie oddaje w pełni brzmienia kaszubszczyzny, a ponadto sprzyja polonizacji Kaszubów i zanikowi ich odrębności narodowej; w zamian proponują oni wariant klasyczny (kasz. klasiczni varianjt)^[5]^[6].

Litery utworzone za pomocą znaków diakrytycznych

Wielka litera	Mała litera	Nazwa opisowa	Przybliżona wymowa polska	Wymowa w IPA
Ą	ą	A z ogonkiem	óm/ón	[õ], [ũ]
Ã	ã	A z tyldą	jak francuskie an	[ã] [ɛ̃] (powiat pucki i północna część wejherowskiego)
É	é	E z akcentem ostrym	yj, na końcu wyrazów y	[e] (e wymawia się jako [ɛ]) [ɨ j] w niektórych dialektach [i ]/[ɨ] (na obszarze od Pucka do Kartuz) na końcu wyrazów wymawia się jak [ɨ]
Ë	ë	E z dierezą	krótkie e	[ə]
Ł	ł	L złamane	jak w polskim	[w]
Ń	ń	N z akcentem ostrym	jak w polskim, w niektórych dialektach jak n	[ɲ], [n]
Ò	ò	O z akcentem ciężkim	^łe	[w ɛ]
Ó	ó	O z akcentem ostrym	jak ó/u	[o] (o wymawia się jako [ɔ]) [u] (południowe dialekty)
Ô	ô	O z akcentem przeciągłym	wymowa y przy ułożeniu ust jak do u	[ɞ] [ɛ] (zachodnie dialekty) [ɔ] (powiat wejherowski) [o ]/[u] (południowe dialekty)
Ù	ù	U z akcentem ciężkim	^łu	[w ʉ]
Ż	ż	Z z kropką	ź	[ʒ]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c MarekM. Kwidziński MarekM., Alfabet kaszubski [online], Kaszubska Strona Informacyjna, 13 maja 2006 [dostęp 2017-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-31] .
↑ StanisławS. Janke StanisławS., Kaszubska pisownia w nowym wyrazie, StanisławS. Janke, CezaryC. Obracht-Prondzyński (red.), „Pomerania” (6), czerwiec 1996, s. 43-44, ISSN 0238-9045 .
↑ VladislavV. Knoll VladislavV., Z problematiky vývoje gramatického popisu kašubštiny, EmilieE. Bláhová (red.), „Slavia – časopis pro slovanskou filologii”, 78 (1-2), 2009, s. 1-22, ISSN 0037-6736 [dostęp 2022-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-09] (cz.).
↑ JerzyJ. Treder JerzyJ., Kaszubszczyzna literacka (Cechy, fazy i tendencje rozwojowe), [w:] EdwardE. Breza (red.), Kaszubszczyzna – Kaszëbizna, [w:] Projekt Rastko-Kaszuby, Opole 2001, s. 203-223, ISBN 83-86881-30-5 [dostęp 2022-05-01] (pol.).
↑ MaciejM. Bandur MaciejM., Jak pjisac ve klasicznim variance?, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 27 lipca 2018 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-23] (pol.).
↑ ArturA. Jabłoński ArturA., Pjismò regionalné abò kaszëbskjé, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 19 kwietnia 2019 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-06] (kaszub.).

[x-1] MarekM. Kwidziński MarekM., Alfabet kaszubski [online], Kaszubska Strona Informacyjna, 13 maja 2006 [dostęp 2017-11-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-31] .

[2] StanisławS. Janke StanisławS., Kaszubska pisownia w nowym wyrazie, StanisławS. Janke, CezaryC. Obracht-Prondzyński (red.), „Pomerania” (6), czerwiec 1996, s. 43-44, ISSN 0238-9045 .

[3] VladislavV. Knoll VladislavV., Z problematiky vývoje gramatického popisu kašubštiny, EmilieE. Bláhová (red.), „Slavia – časopis pro slovanskou filologii”, 78 (1-2), 2009, s. 1-22, ISSN 0037-6736 [dostęp 2022-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-09] (cz.).

[4] JerzyJ. Treder JerzyJ., Kaszubszczyzna literacka (Cechy, fazy i tendencje rozwojowe), [w:] EdwardE. Breza (red.), Kaszubszczyzna – Kaszëbizna, [w:] Projekt Rastko-Kaszuby, Opole 2001, s. 203-223, ISBN 83-86881-30-5 [dostęp 2022-05-01] (pol.).

[5] MaciejM. Bandur MaciejM., Jak pjisac ve klasicznim variance?, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 27 lipca 2018 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-23] (pol.).

[6] ArturA. Jabłoński ArturA., Pjismò regionalné abò kaszëbskjé, [w:] Skra – pismiono ò kùlturze [online], 19 kwietnia 2019 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-06] (kaszub.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]